Dagur - 22.08.1951, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 22. ágúst 1951
D AGUR
Hún var aldrei mikið gefin fyrir börn - en eign-
aðisf samf fuffugu
Heimsókn að Ytri-Á í Ólafsfirði, þar sem lífs-
baráttan hefir verið hörð og vinnudagur langur
Vestan megin Ólafsfjarðar, fyr-
ir nær því miðjum firði, er land-
námsjörðin Gunnólfsá. Þar er
undirlendi nokkurt í mynni Ár-
dals og framundan árósnum er
nokkurt var fyrir norðaustanátt-
inni og þar var fyrrum bezta
bátalægi á þessum slóðum og enn
í dag leita Ólafsfirðingar þangað
'ir var í höfn kaupstaðarins
bregst. Hin forna landnámsjörð
er nú skipt í fleiri býli og heitii
nú á Ytri-Á norðan árinnar en
Syðri-Á sunnan hennar. Fleiri
þeirra í vestri. Er landleið milli
Kleifa og Héðinsfjarðar yfir
Rauðaskarð, en þar er bratt og
illt yfirferðar.
Tvíbýlið á Ytri-Á er með
nokkuð sérstökum hætti* því að
bændurnir þar eru bræður og
reka búskap á jörðinni og útræði
í félagsskap. Hefur þetta sam-
vinnuíyrirkomulag gefist þeim
vel. Má og segja, að fáum bænd-
um hafi verið meiri þörf á hag-
kvæmu rekstursfyrirkomulagi,
því að búskapur þeirra bræðra
húsi, og bíður fornleifafræðing-
anna. Og loks heim að bænum
sjálfum. Þessa stund gefst ágætt
tækifæri til þess að fræðast um
það — eftir því sem unnt er á
stuttri stund — hvernig þeir hafa
farið að því að framfleyta tuttugu
manna fjölskyldum á þessum
stað, sem virðist eiga minna
landrými og vera harðbýlli en
margir staðir innfjarðar, sem
ekki hafa þó lagt fólkinu efnin
upp í hendurnar.
Lítill tími til leika.
— Það hefur ekki verið tími til
að leika sér, sagði Finnur
Björnsson, en það hefur allt
blessast hjá manni. Við höfum
öll verið hraust, kannske hefur
það verið mesta guðsgjöfin, og
svo hefur verið tekið til höndun-
um, bæði á sjó og landi og þó e.
Hjónin á Ytri-Á, Mundína Freydís Þorláksdóttir og Finnur Björnsson og yngsta bam þeirra, 6 ára
drengur, 20. barnið. Myndin er tekin h'eima á Ytri-Á nú nýlega. Finnur bóndi stcndur við slátt úti á
túni, en húsfreyjan er heima á hlaðinu.
býli eru nú risin þarna upp og er
öll byggðin í daglegu tali nefnd á
Kleifum. Akvegur liggur frá Ól-
afsfjarðarkaupstað út á Kleifar.
Þaðan er útsýni fagurt inn til
kaupstaðarins og sveitarinnar
og eins á haf út, og á sumarkvöld
um 'roðar sól austurfjöll Eyja-
fjarðar, Gjögur og Látraströnd. Á
Kleifum hafa menn stundað bú-
gkap og útræði jöfnum höndum.
Þar h*r nú allmargt fólk oe
xaunai' fleira en ókunnugir mimu
ætla, en til þess liggja sérstakar
ástæður og er ætlunin að rekja
þá sögu hér með nokkrum orð-
Útverðir eyfirzkra byggða.
Á Ytri-Á er tvíbýli og eru
bændurnir þar útverðir eyfirzkra
byggða að vestan megin fjarðar-
ins og nú einir í þeirri varðstöðu
síðan byggð í Héðinsfirði lagðist
niður nú í vor, en áður voru
bændur þar næstu nágrannar
Anton Bjömsson bóndi á Ytri-Á
við slátt á túninu nú í sumar. —
Bræðurnir á Ytri-Á hafa mjög
stækkað túnið og standa í jarð-
ræktarframkv. á hverju ári. —
hefur þurft að framfleyta mann-
mörgum fjölskyldum. Á Ytri-Á
hafa í tíð núverandi ábúenda þar
fæðst 30 börn, 20 á öðru heimil-
inu og 10 á hinu og hafa 25 þeirra
komizt á legg og vaxið upp á
þessu heimili til þroska og mann-
dóms. Af þessum tölum má þegar
sjá, að einhvern tíman muni hafa
þurft að taka til höndunum á
þessum stað, því að lífsins gæði
fljóta ekki fyrirhafnarlaust upp í
hendurnar á fólkinu á Ytri-Á.
Lífsbaráttan þar hefur verið hörð
og vinnudagurinn langur. En
með elju og atorkusemi hefur
hjónunum þar tekizt að halda í
horfinu, ala upp hraust og mann-
vænleg börn, rækta jörðina og
stunda sjóinn, og líta nú yfir
mikið dagsverk og vel af hendi
leyst.
Komið norður fyrir Gunnólfsá.
Þegar komið er upp ur árgilinu
við Gunnólfsá, er skammur spöl-
ur heim á hlað á Ytri-Á. Er það-
an fagurt að líta inn til Eyja-
fjarðar og fram til dala á sumar-
kvöldi og það eitt nægilegt erindi
fyrir forvitna ferðalanga. En
menn sjá það fljótt, er heim á
hlað er komið, að þeir éi-u komn-
ir á óvenjulegan stað. Þeir eru
óðara umkringdir af miklum
fjölda barna á ýmsum aldri og
þessi börn eiga flest heima á
Ytri-Á, einstaka er þar e. t. v. í
sumardvöl, en annars eru þetta
börn hjónanna á bænum. Þótt
áliðið sé kvölds, sitja bændumir
ekki auðum höndum heima í
stofu. Þessi góðviðrisdagur má
ekki í^u'a til spillis. Klukkan er
langt gengin í ellefu, en samt er
enn verið að vinna, bera á túnið
og vinna að heyjum. Bræðurnir
á Ytri-Á gefa sér þó tíma til þess
að ganga með okkur um staðinn,
norður á hólinn, þar sem útsýn er
bezf, um tún og nýræktir, fram á
sjávarbakka og að tóttinni, sem
ætlað er að sé undan fornu bæna
t. v. ekki sízt heima á bænum. ■
Finnur og kona hans, Mundína
Freydís Þorláksdóttir, hafa eign-
ast 20 börn á Ytri-Á, og eru 16
þeirra á lífi, 10 heima við þessa
stundina.
— Við hefðum aldrei getað lif—
að hér með allan barnahópinn, ef
ekki hefði verið jafn gott til sjó
fanga og hér er, stutt á miðin og
gott var fyrir bátana, sagði Anton
Björnsson. Hann og Gúðrún Sig-
urjónsdóttir kona hafa eignast
10 börn á Ytri-Á, og eru 9 þeirra
á lífi, flest heima við í sumar. —
Þeir bræðurnir eru báðir fæddir
og uppaldir á Ytri-Á, en konur
þeirra úr sveitinni í fram-Ólafs-
firði.
Bræðurnir hafa mjög fært út
túnið síðan þeir hófu búskap þar
og eru enn með allmiklar ný-
ræktir, en vélakost eiga þeir lít-
inn. Er þeim sár þöi'f á að eignast
traktor — og hafa mikinn áhuga
fyrir því — en þeir, sem hafa
„völdin og traktorana“ hafa ekki
verið á því hingað til að létta
undir með þessu sérstæða heim-
ili. Mjólk framleiða þeir ekki
nema til notkunar heima, en
sauðfjárrækt hefur verið megin-
þátturinn í landbúskap þeirra.
Áttu þeir ágætt og harðgert fé og
aldrei bar á neinum pestum í
því, en samt féll það þegar niður-
skurðurinn var ákveðinn og urðu
það búinu á Ytri-Á þungar bú-
sifjar, því að þótt nokkrar bætur
kæmu fyrir af opinberri hálfu
duga þær engan veginn til að
mæta afurðatapinu. Hefur þetta
allt orðið þyngsta áfallið, sem
hent hefur landbúskap þeirra
bræðra.
Heyjað í Hvanndölum.
—■ Engjar eru litlar á Ytri-Á
og meðan ræktað land var minna
en nú er orðið en bústofninn
stærri, varð að leita langt til að
heyja. Þá heyjuðu þeir bræður í
Hvanndölum og þar sagði Finnur
bóndi vera einhverju mestu
landkosti á íslandi, allt vafið í
grasi, en erfitt var að sækja
rangað á sjó, binda heyið í bagga,
velta því fram af björgunum og
niður í fjöru, ferja það í árabát
út í trillu eða stærri bát og koma
rví síðan heim á Ytri-Á. Það eru
nokkur ár síðan þeir bræður
hættu að sækja hey í Hvanndali.
Það var oft erfitt, en það gerði
sitt gagn og þá tjóar ekki að
horfa í erfiðið.
Að búa að sínu.
Leyndardómurinn við það að
lifa á svona búskap eins og okk-
ar, sagði Anton, er að kunna að
búa sem mest að'sínu, nota af-
urðir búsins til þess að fæða og
klæða heimilisfólkið, en selja
Dær ekki allar í kaupstaðinn fyrir
útlendan vax'ning. Við höfum lagt
kapp á að fi'amleiða sem mest af
nauðsynjum okkar og landbún-
aðarafurðir seljum við ekki telj-
andi frá okkur. Aftur á móti selj-
um við fiskinn. Við verkum hann
sjálfir og þurrkum á fjöi’ustein-
unum. Þá er gott að hafa nokk-
urn vinnukraft og börnin eru al-
in upp við að vinna, eftir því sem
xarf. Annai-s gerizt útræði héðan
sífellt erfiðara. Fiskurinn fjar-
lægist alltaf meira og rneira
grunnmiðin.
Húsabætur — leyfi Fjárhagsráðs.
Á Ytri-Á er tvílyft timburhús,
gamalt, ekki ýkja stórt. Þar ei'u
xessi heimili bæði til húsa. Þar
hefur stundum verið þröngt, en
gott samkomulag leysir allan
vanda. Nú er hafin viðbótar-
bygging úr steinsteypu norðan
við húsið. Til hennar þurfti vita-
skuld leyfi Fjárhagsráðs, og gekk
ekki fyi'h.hafnai'láust að fá , það.
Líklegast vita þeir' syðrá ekki
mikið um húsnæðisvandræði, þar
sem 30—40 manns búa undir
sama þaki í litlu timburhúsi. —
Þegar viðbótarbyggingin kemst
UPP> rýmkar til muna í timbur-
húsinu. Það er mest aðkallandi
verkefni á Ytri-Á nú, að ljúka
því og þar næst að útvega búinu
traktor eða jeppa og helzt hvort
tveggja.
Var aldrei mikið fyrir börn.
Heima á bænum heilsum við
upp á húsfreyjuna á stærra
heimilinu, Mundínu Freydísi
Þorláksdóttur frá Lóni í Ólafs-
firði. Hún varð 18 ára húsfreyja á
Ytri-Á og hefur nú átt heima þar
í 34 ár. Fyrsta barnið eignuðust
þau hjónin á fyrsta hjúskaparár-
inu, en hið síðasta — hið 20. í
röðinni — fyrir 6 árum. Sextán
þessara barna eru á lífi, þrjú dóu
ungbörn, en hið fjórða, 7 ára
drengur, drukknaði við bryggj-
una á Kleifum fyrir mörgum ár-
um.
Enginn ókunnugur mundi geta
sér þess til, að Mundína Freydís
væri 20 barna móðir, svo ungleg
er hún. Hún er fríð kona og
frjálsmannleg í framkomu og tali.
Hendur hennar eru fíngerðar
eins og á ungri stúlku. Hina ungu
húsfreyju á Ytri-Á grunaði ekki,
þegar hún lagði fyrsta hvítvoð-
unginn við brjóst sér fyrir 34 ár-
um, að á næstu 28 árum mundi
hún fæða 19 börn til viðbótar. —
Nei, mér flaug það ekki í hug,
sagði hún, eg var nefnilega aldrei
neitt sérlega gefin fyrir börn.
Hún eignaðist aldrei tvíbura,
og aðeins einu sinni, þegar síðasta
barnið fæddist, var læknir við-
staddur fæðinguna, og tvisvar
sinnum náðist ekki til ljósmóður,
sem þarf að sækja til kaupstað-
arins, og þá varð Finnur bóndi að
gegna hlutverki ljósmóður og
læknis í senn. En það fór allt vel
og öll börnin fæddust lifandi og
móðurinni heilsaðist jafnan vel.
Húsmóðurstarf, sem um íiiunar.
Þessi kona kvartar ekki yfir
sínu hlutskipti í lífinu, hún er
kát og hress í tali og gerir ekki
mikið úr erfiðleikunum, sem
(Frayihald á 7. síðu).
Efri myndin: Húsið á Ytri-Á, tvílyft timburhús, byggt 1919, og ný-i
byggingin, sem erfitt hefur reynzt að fá leyfi fyrir. í þessu húsi búa
að staðaldri 30—40 manns. — Neðri myndin: Sjóbúð bændanna á
Ytri-Á við ós Gunnólfsár. Fiskstakkarnir í fjörunni. Fram á Iæginu
liggja tveir stórir trillubátar, sem bændurnir og synir þeirra sækja
sjóinn á