Dagur - 15.12.1951, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Laugardaginn 15. desember 1951
AÐ NORÐAN
Ríkið bærinn, spítalinn og fólkið.
Hér í bláðinu birtist í sl. viku
áskorun til félagasamtaka og ein-
"Staklinga í bæ og héraði, að
styðja sjúkrahússbygginguna
nýju með fjárframlögum. Ymis
félög bafa þegar gefið gott for-
dæmi og ánafnað spítalanum
ágóða af skemmtisamkomum. —
Verður væntanlega áframhald á
því. En vonlegt væri að ókunnug-
ir spurðu: Er nýji spítalinn ykk-
ar enn í smíðum? Var ekki byi'j-
að á hóiium fyrir mörgum árum?
Báðum þessum spurningum ber
að svara játandi. Því miður er
ekki séð fyrir lok þess máls enn
og ástæðan er aðallega ónóg fé
til framkvæmdanna á liðnum ár-
um og er svo enn. Hér í landi eru
mörg hálfgerð mannvirki. Hér í
bænum má nefna, auk spítalans,
hejmavistarhúsið, innisundlaug-
ina, íþróttasvæðið og eitthvað
fleira. Hálfgerðu mannvirkin eru
oftast byggð af bæ og ríki í fé-
lagi. Þau fylgja því í bygginga-
hraða árlegum fjárveitingum
fjárlaga og fjárhagsáætlunar. Ef
bæjarsjóður og ríkissjóður eru í
fjárþröng, lengist byggingartím-
inn mjög umfram það, sem ráð-
gert var þegar í mannvirkin var
ráðizt. Þótt augljóst sé, að afnot
ip.annvirkisins sé. hin mesta
riauðsyn og milljónirnar, sexn bú-
ið er að festa, skili engum arði
til þjóðarinnar fyrr en afnotin
eru orðin raunveruleiki, er ekk-
ert verulegt átak gert til þess að
ljúka einhverju af því, sem
byrjað er á. Fjárveitingum er
skipt í þúsund staði og verður þá
lítið í hlut. Oll mannvirkin þok-
ast ofurlítið nær markinu, en Gaman íðnaður og nýr.
stöðvast svo og bíða næstu fjár
veitingar. Það þarf engan fjár
málaspeking til að sjá, að þetta
er ekki hagkvæmt fyrir þjóð-
félagið. Stórfé stendur vaxtalaust
fyrir þjóðina í ónotuðum stein-
veggjum. Á sama tíma skortir
sárlega sjúkrarúm i landinu. Og
allir eru í orði kveðnu samþykkir
því, að úr þurfi að bæta. En það
er sitt hvað, orð og athafnir.
Nú er byrjað að grafa fyrir
bæjarspítala í Reykjávík og víst
mun sú stofnun mikih nauðsyn.
Ríkið ætlar að leggja jafnháa
upphæð til byggingar þvottahúss
fyrir ríkisspítalana í höfuðstaðn-
um, í ár, og er fjárveiting þess til
hins hálfgerða fjórðungsspítala
hér. Víst geta þvottahús verið
nauðsynleg, en er ekki nauðsyn-
legra samt að hafa til reiðu
sjúkrarúm og góða aðstöðu fyrir
lækna og hjúkrunarfólk? Al-
menningur hér hefur oftsinnis
sýnt áhuga sinn fyrir spítalamál-
inu með fjárframlögum og á ann-
an hátt. En stuðningur ríkisins er
seinfær. Því verður ekki haldið
fram méð nokkrum sannmælUm,
að ríkið geti ekki stutt spítála-
byggingámálið betur en raun ber
viíni, eða að bær og ríki
geti ekkí í sameiningu gengið
þannig frá þessu máli, að spítal-
iim komizt í full afnot eins fljótt
óg hægt er. Það er ekki getuleysi,
sem veldur, heldur skilningsleysi
og sú óhagsýni, að hafa alltof
mörg járn í eldinum í einu.
Hver starfrækir spítalann?
Það er löngu orðið tímabært
að ræða um rekstur nýja spítal-
ans. Um þau mál eru ekki nein
ákvæði í lögunum um byggingu
fjórðungssjúkrahúsa. Það er aug-
ljóst, að Akureyrarbær starfræk-
ir ekki hinn nýja, stóra spítala
fyrir sinn reikning með sama
hætti og gamla spítalann. Slíkt
væri bænum blátt áfram ofviða.
Ríkissjóður rekur Landspítalann
með milljóna halla á ári. Dag-
gjöldin þar gefa tóninn annars
staðar. Bæirnir úti á landi verðá
að leggja verulegt fé til spítala-
reksturs. Með umfangsmeiri
relcstri, eiris og þeim, sem hér er
fyrirhugaður, og óbreyttri stefnu
ríkisvaldsins, er fráleitt að þetta
bæjarfélag hafi fjárhagslegt bol-
magn til að standa undir slíku
stórfyrirtækl.
Eðlilegast virðizt, að fjórðungs-
sjúkrahúsið hér yrði rekið annað
tveggja af ríkinu eða stofnunum
þess, eða í félagsskap af þessUm
aðilum og bænum. Ymsum virð-
izt, að- Trýggihgastofnun ríkis
ins ætti að láta sjúkrahúsmálin
preira . til sjn :taka_£ og væri það
verðugra viðfangsefni en lána-
starfsemi til bæjarútgerða o. s
frv. En hvað seni ofan á ýrði um
þetta efni, er eitt augljóst:
Spurningunni um starfrækslu
nýja spítalans þarf áð svara og
það -Sem-fyrst'.
Samdráttur í iðnaðinum hér er
eitt hið alvarlegasta mál, sem nú
blasir við bæjarmönnum. Hér
vinna hlutfallslega mjög margir
við iðnað og erfiðleikar þessarar
atvinnugreinar verða því tilfinn-
anlegri hér en víðast annars stað-
ar. En á meðan hinn rótgróni
iðnaður berst í bökkum, er rætt
um að stofna til nýjunga í iðnaði
hér og er það út af fyrir sig
heilsusamlegt. Hér starfar nú
nefnd á vegum bæjarstjórnar að
því að athuga um möguleika á
byggingu hraðfrystihúss í sam
bandi við togaraútgerðina. Sjálf-
sagt er að rannsáka það mál til
hlýtar, en erfiðara sýnist um vik
hér en í bæjunum sunnanlands
sem auk togaranna hafa stóran
vélbátaflota til að skipta við slík
fyrirtæki. Ymsum virðizt álitleg-
ast að athuga þetta mál í sam-
bandi Við aðátöðuna í Krossanesi
með það fyrir augum að slíkt fyr
irtæki yrði staðsett þar. Má
benda a margt því til stuðnings
En þá er að minnazt þess, að
Krossanes er utan landamerkja
bæjarins og aðstaða fyrir bæinn
því nokkuð önnur en t. d. á Gler
áreyrum. Er þá sameining bæjar
og Glerárþorps komin á dagskrá
aftur, en það mál er önnur saga
og athugunarefni út af fyrir sig
sem hér hlýtur áð komast á bæj-
armáladagskráná fyrir alvöru
innan tíðar.
STUTTU MALI
BRITISH COUNCIL hefur
uppgötvað, að ekki er háegt að
þýða hinar glæsilegu ræður
Churchills á Basic English,
en það er íungumál, skapað
úr ensku, aðeins miklu ein-
faldara að gerð. Hafa sumir
viljað gera það að alþjóða-
máli. Þegar þýðendurnir
komu að hinum frægu orðum
„blood, sweat and tears“ í
einni stríðsræðunni varð þýð-
ingin þannig: „blood, body-
water and eyewash“ .Þeir gáf-
ust upp.
BREZKA ÞINGKONAN,
Bessie Braddock, kærði ný-
lega þingmann nokkurn fyrir
forseta deildarinnar, sagði
háttvirttan þingmann hafa
klipið sig! Frú Braddock er
lýst í brezkum blöðum sem
„generous-sized“ eða lauslega
útlagt, að hún sé allvel á
sig kompi. Enda lýsti hún því
yfir, að ef þetta atvik hefði
komið fyrir utan dyr mál-
stofunnar „mundi háttvirtur
meðlimur ekki hafa verið
uppistandandi eftir tvær sek-
úndur“. Frú Braddock hafði
áður í ræðu Iýst hnefaleik. —
„Ágæt íþrótt og hin sanna list
sjálfsvarnar. Eg er rneðmælt
hnefaleik!'1
Á „FESTÍVAL OF BRITAN"
sýningunni í London sl. sum-
ar, var einn sýriingargripurinn
herbergið í Bakerstreet 22,
þar sem Sherlock Holmes átti
heima í skáldsögum A. Conan
Doyles. Var allt útbúið eins og
vistarverunni er lýst í sögun-
um. Herbergi þetta hefur nú
verið sent til Bandaríkjanna
sem ferðasýning og á að afla
dollara fyrir Breta! Amerísls
blöð herma, að menn bíði með
éþreyju þar að kynnast nánar
Sherlock og dr. Watson!
FIMMTUGUR eiginmaður
á ítalíu hefur verið dæmdur
gcðbilaður af rétti í Tortona
fyrir að liafa látið gera sterk-
legár buxur fyrir konu sina.
Var þeim lokað nieð hengilás
og hafði karl lykilinn með sér,
hvaí- seni hann fór!
Dagskrármál landbúnaðarins:
Hagnýting á kælivatni og brennslu-
lofti mótorrafstöðva til upphitunar
Dunlop-
strigaskórnir,
með þykku sóítiriurh, eru
komniir aftur.
I.Æ.KKAÐ VERÐ.
Skóverzl. M. H. Lyngdal
Skipagötu 1, Akureyri.
FRIMERKI
Allar tegundir af notuðum
íslenzkum frímerkjum keypt
ar hærra verði en áður hefur
þekkzt. 50 prósent greidd yfir
verð annarra.
WII.LIAM F. PÁLSSÖN,
Halldórsstöðum, Laxárdal,
S.-Þing.
Eins og kunnugt er, þurfa allir
mótorar, sem brenna benzíni,
steinolíu eða hráolíu, einhverja
kælingu, til að fyrirbyggja ofhit-
un vélarinnar, og er algengasta
aðferðin að nota vatn, sem dælt
er um kælikerfi vélarinnar. Til
þess að fyrirbyggja ofhitun á
vatninu og of öra uppgufun á því,
er notaður svokallaður kæli-
vatnskassi, gerður úr mjög þunn-
um kopar- eða eyrrörum og
dregið í gegnum hann loft með
viftu, sem knúin er af mótornum.
Þótt benzín- og hráolíumótorar
séu eitt af furðuverkum nútím-
ans, þá eru á þeim ýmsir gállar.
Þeir hagnýta sem sagt mjög illa
orku þá, sem brennsluefnið —
benzínið eða olían — hafa í sér.
Jafnvel beztu tegundir af mótor-
um, t. d. dieselvélar, skila ekki
nema um 30—35% af orkugildi
eldsneytisins, sem virku afli. í
góðum dieselvélum er talið að
hitagildi brennsluolíunnar skipt-
ist þannig:
Um 28% kemur að nótum sem
afl.
Um 5% fer til að yfirvinna
núningsmótstöðu.
Um 31% fer með brunaloftinu.
Um 36% fer með kælivatninu.
í benzínvélum er nýtingin mun
minni.
Um 20—25% breytist í afl.
Um 30% fer með brunaloftinu.
Um 5%, fer til að yfirvinna
mótstöðu.
Um 40% fer með kælivatni.
Þessar tölur sýna, að um 70%
af orkugildi brennsluolíunnar fer
annað hvort burt með kælivatni
eða brennslulofti.
Hitagildi benzíns og hráolíu er
um 10000 (H. E.) hitaeiningar pr.
kg. Hitagildi kola er 7—8000 H. E.
Á þessúm tölum má sjá, að
þegar t. d. dieselmótbr brennir 1
kg. af hráolíu, þá tapazt hvbrki
meira né minna en um 7000 H. E.,
eða sem svarar hitagildis eins
kílós af kolum. Getur því hver og
emn setzt niður og reiknað hjá
sér hversu rriikil hitaorka tapazt.
Má segja, að reikningsdæmi þetta
sé einfalt, því að ekki þarf annað
en að margfalda saman lítra-
fjöldann, sem mótorinn eyðir og
hitagildið, sem tapazt. Eyði mótor
3 1. af brennsluolíu á 1 klst. tap-
azt um 3 kg ,af kolum að hita-
gildi.
Svo má vitanlega halda dæm-
ínu áfram og reikna út í krónum
í dag, mánuði eða ári.
I janúarblaði búnaðarblaðsins
„Freyr" greinir Sigurjón Krist-
jánsson bóndi að Brautarhóli í
Svarfaðardal frá rekstj-arkostn-
aði við dieselrafstoð, en Siguf-
jón kom upp hjá sér þannig raf-
stöð á miðju ári 1949. Er þetta
Lister-dieselrafstöð 6,5 kilovött.
Kostaði hún frá 16—17 þúsund
kr. Mun þessi gerð dieselraf-
stöðva hafa reynzt éinna bezt af
þeim, sem keypar hafa verið
hingað til lands. Til frekari
glöggvunar á þeim útreikningum.
sem þegar er getið, ætla eg að
reikna út, hvað tapazt af orku
með kælivatni og brennslulofti
þessarar rafstöðvar. Þess skal þó
getið, eins og fram kemur í um-
ræddri grein Sigurjóns, að hann
hagnýtir sér alla þá hitaorku,
DANIR eiga í samningurii
við Rússá um vöruskipta-
verzlun. Er ætlunin að Dariir
fái korn og olíukökur í skipt-
um fyrir smjör og kjöt. Upp-
hæðin er áætluð 46 iriillj. d.
króna.
sem fer með kælivatni til að hita
upp íbúðarhús sitt.
Alls var eytt á árinu 3545 1. af
hráolíu, þar af fóru aðeins um
1000 1. af olíunni til að framleiða
rafmagnið til heimilisnota. 70%
af olíunni, eða^ 2481 1. fóru burt
með kælivat.ni og brennslulofti.
En þetta samsvarar um 3,5 tonn-
um af kolum. Ætla má því að
Sigurjón háfi sparað sér um 1400
lítra af hráolíu á einu ári með því
að nota kælivatnið til upphitunar
á íbúðarhúsi sínu, eða um 2 tonn
af kolum.
Má af þessu vera ljóst, að hér
er fjárhagsatriði á ferðinni, sem
ekki verður korriizt hjá að gefa
gaum. Hefði nú .Sigurjón einnig'
béizlað brerinslúloftið til upphit-
unar, hefði rékstur hans á diesel-
stöðinni verið enn hágstséðari. Eg
heimsótti Sigúrjón fyrir nokkru
síðan og sagði hann mér m. a. að
reynsla sín á þessari upphitunar-
aðfeí-ð væri mjög góð og að segja
mætti að þannig upphitun væri
ókeypis, þvi að kostnaðurinn við
að koma kælivatni Lister-vélar-
innar í samband við miðstöðina,
hefði verið hverfandi lítill. Þá
sagði Sigurjón að hann mundi
við fyrstu hentugleika beizla
brennsluloftið og nota það einnig
til upphitunar.
Það er enginn vafi á því, að
kostnaður við að hagnýta kæli-
vatn og brennsluloft;. éi''Kverf-
andi lítill eins og Sigurjón bendir
á, samanborið við það hagræðí og
sparnað, sem af þessari róðstöfun
léiðir. Pípulagningamenn geta
tengt kælikerfið við miðstöðina,
eri jái'nsmiði þarf til að búa út
reykofn til upphítunar á vatni
miðstöðvarinnar.
—o—
1 erindi, serrí raforkumálastjóri
Jakob Gislason flutti á búnaðar-
þingi í fyrravetur og síðar birtist
í „Frey“, telur hann, að í órslok
1950 séu um 151 sveitaheimili,
sem nú þegar hafi mótor-heimil-
isstöðvar. Ennfremur telur hann
að um 1700 býli í sveitum lands-
ins (af um 5500) þurfi að koma
sér upp mótor-rafstöðvum, því
að þau muni hvorki geta komið
sér upp heimilis-vatnsstöðvum
né komizt í samband við stærri
oi'kuveitur með viðráðanlegum
kostnaði. Af þessu er ljóst, að
mikill fjöldi sveitabýla verður að
koma sér upp mótor-rafstöðvum
af augljósum ástæðum og Jakob
tilgreindi í erindi sínu.
Ekki veit eg hvað t. d. Lister-
dieselrafstöðvar kosta nú, en eg
vil ætla að svipuð stærð og Sig-
urjóns á Bi'autarhóli, muni kosta
uppsettar 25—30 þús. kr. fyrir ut-
an raflagnir ög raftæki í húsum.
Eins og þegar hefúr verið bent á,
þá virðist mér að hagnýting á
kælivatni og brennslulofti til
upphitunar sé stórkostlegt atriði
í sambandi við rekstur slíki'ar
rafstöðvar og géri tilveru þeirra
býlá, sem verr eru sett, hvað
snertir rafmagn frá vatnsorku-
verum, miklu ljósari og geti
beinlínis orðið til þess að þau fái
jafnvel ódýrara rafmagn til
heimilisnota, en þau býli, sem
kaúpá hvert kilowatt föstu
verði hjá raforkuverunum. —
Þá yirðist mér einnig, að þótt
stofnkostnaður mótorrafstöðva sé
mikill, megi ekki einblína á hann
eingöngu í sambandi við raf-
magnið, því að um leið er verið
að leggja í stofnkostnað í sam-
bandi við upphitun, sem í mörg-
um tilfellum verður til þess að
spara mjög mikið upphitun íbúð-
arhúsa.