Dagur - 02.04.1952, Blaðsíða 4

4
D A G U R
Miðvikudaginn 2. apríl 1952
— segja amerískir sérfræðingar
Nýja ameríska efnið „Warfarin“ er komið til
lanclsins - hefur gefizt sérlega vel vestan hafs
Stjömu Apótek KEA auglýsir í blaðinu í dag að ]>að hafi til sölu
rottueitrið .,Warfarin“, sem mikla athygli hefur vakið. Er þetta í
fyrsta sinn, sem efni þetta er boðið hér, enda er það nýlegt á mark-
aðinum. Samkvæmt frásögnum erlendra blaða hefur það valdið
byltingu í baráttúnni við rottur og aðra meindýraplágu og mjög
dregið úr því tjóni, sem rottur valda á hverju ári. Til fróðleiks um
náttiiru þessa nýja eiturs, fer hér á eftir grein úr Reader’s Digest
eftir hinn kunna rithöfund PAUL DE KRUIF:
Grein Paul de Kruif
Rottan er skæðasti óvinur
mannsins í heimi dýranna. Hún
eyðileggur verðmæti fyrir millj-
arða króna á hverju ári. Þar að
auki eru rottur einhver hættu-
legustu og varasömustu smitber-
ar, sem fyrir finnast. Þær hafa
t.d. útbreitt blettataugaveiki og
bóluna, svo að eitth'vað sé nefnt.
Og þær geta eitrað matvæli svo
að það verður lífshætta að neyta
þeirra.
í aldir hafa mennimir háð út-
rýmingarstríð gegn rottunum en
án þess að vinna sigur. En nú
hefur dr. Karl Paul Link, frá
Wisconsin-háskóla, búið til sér-
kennilegt, kemískt lyf, sem hann
kallar „warfarin“ og er þess
megnugt að losa okkur við þessu
andstyggilegu nagdýr í eitt skipti
fyrir öll.
Efni þetta hefur þegar verið
reynt á 5000 rottuplágustöðum í
Bandaríkjunum og öll reynslan
bendir til þess áð „warfarin" geti
eytt rottuplágu á svo sem 14 dög-
um. Heilbrigðisyfirvöld Banda-
ríkjanna kalla efni þetta ágætasta
rottueitur, sem fundið hafi verið
upp.
Hin viðsjála rotta
Þegar Link hófst handa um að
búa til eitur, sem kalla mætti;
100% öruggt, voru fáir trúaðir á
að honum mundi heppnast það.
Menn vissu af langri reynslu, að
þegar rotta hefur fengið í sig eit-
ur — og ekki drepist af því strax.
— þá er varúðin vöknuð og hún
hreyfir aldrei við samskonar eitri
aftur. Þar að auki er álitið að
rottuhópamir hafi sérstaka;
„smakkara“ til þess að tryggja
öryggi hópsins. Ef þessar „hetj-
ur“ fá í magann af kostinum,
halda hinar sig í hæfilegri fjar-
lægð.
St)-yknin, arsenik, bariumkar-
bonat og strandlaukur, eru allt
saman góð og gegn rottueitur, en
þau útrýma ekki plágunni. Fyrir
stríðið komu efnafræðingarnir
með efnið „antu“, sem gafst vel
og drap margar rottur, en ekki
allar. Það drap líka hunda og
ketti. Svo kom hið bráðdrepandi
natriumfluoractetat „10—80“, en
það varð 16 manneskjum að ald-
urtila í Bandaríkjunum. Má því
ekki nota það lengur nema með
sérstöku leyfi yfirvalda. Auk
þess fylgdi því sami ókosturinn
Og öðrum rottueitrum samtímans:
Eftir fyrstu viðvörun, ganga rott-
2irnar í stórum sveig fram hjá því.
Komst á sporið
Link var lióst, að hann hafði
rekist á mjög óvénjulegt eitur, er
hann rannskaði eitt sinn kýr, er
höfðu drepist af því að éta
skemmdan smára. „Eg varð undr-
andi yfir því, hver friður og ró
drottnaði í fjósinu. Dauðu kýrnar
litu út eins -og þær héfðu sófnað,
en þær, sem voru enn á lífi,
héldu áfram að narta í hið
skemmda hey, þótt þær væru að-
fram komnar." Augljóst var, að
skepnurnar fundu ekki, hvað var
að drepa þær, innvortist blæðing-
ar, sem eitrið í heyinu kom af
stað.
Link og fimm samstarfsmenn
hans unnu að því í.fimm ái' áð
einangra þetta bráðdrepandi efni,
og loksinS fuhdujþeir efnið diku-
manþ.;-Þarna efni, hugsaði
Link, sem getur blekkt gamlar,
lífsreyndar rottur! En það var
annar eiginleiki þessa efnis, sem
fyrst vakti athygli og athugunum
var einbeitt -að:- Finið gat bjargað
mannslífum. Blóðtappar i hjarta
og lungum er algeng dauðáör-
sök manna, sem komnir érU yfir
fimmtugt,- og,- nú kom í ijós, , að
dikumarin ycirkaði Tgegni því að
blótappi myndaðist. Læknarnir á
hinu fræga., Mayo-sj úkrahúsi
fundu, að þetta efni fjarlægði að
verulegu leyti blóðtappahættuna
eftir uppskurði. En notkun efnis-
ins fylgir áhætta.Of stór skamrnt-
ur getur orskað innvortis blaið-
ingar. Link lagði nú áherzlu á að
finna samsetningu sem verkaði
gegn blóðtöppum án hættulegra
aukaverkana. Með tilstyrk vís-
indalegra styrktarsjóðá tókst
honum að. fin.na 100 misifmnandi
dikumarin-samsetningar.
„Samsetning — 42“
Dag nokkurn fengu þrjár til-
i’aunakanínur stofnunarinnar
skammt af einu hinna nýju efna,
efni sem nefnt var „samsetning
42“. Þær fengu innvortis blæð-
ingar og dóu.
„Samsetning — 42“ virtist hafa
enn merkilegri áhrif á hvítu til-
raunarotturnar. Einn stór
skammtur gerði þeim ekkert, en
ef þær fengu i Örlitla skammta í
fimm daga samfleytt, dóu þær
allar. Það voru innvortis blæð-
ingar, þær sofnuðu inn í dauðann
hægt og friðsamlega.
Þegar tækifæri gafst ákvað
Link að reyna „samsetningu —
42“ sem rottueitur í einhverju
rottubæli. Hann og félagar hans
völdu gamalt bóndabýli. Þar
blandaði Link hæfilega skammta
af þessu merkilega efni, sem
hvorki hefur lykt né bragð, í ýms
fóðurefni, og fann áð lokum að
rottunum gatzt einkar vel að
maískjörnum. Þetta var nærri
því hroðalegt að horfa upp á.
Rotturnar grunaði ekki neitt —
þær komu hlaupandi að matar-
döllunum fyrstu tvö kvöldin, en
þriðja og fjórða kvöldið, skriðu
þær að matnum og átu af græðgi
þótt þær væru augsýnilega orðn-
ar dauðveikar. Þær höfðu enga
krampadrætti og virtust ótta-
lausar, en hin sársaukalausa
lungnablæðing var í fullum
gangi. Á fimmta degi var hver.
einasta rotta á bænum dauð.
Link vissi að rottur sækja
mjög í hænsnahús. Skyldi „sam-
setning — 42 „ vera hættuleg fyr-
ir kjúklingana?Fimm vikna fóðr-
un með mat íblönduðum nægu
efni til þess að drepa fleiri hundr-
uð rottur, gerði fimm kjúklingum
ekkei’t mein. Link sannaði líka,
að fólk gat rólegt borðað hænsna-
kjöt þótt hænsnin hefðu komist í
efnið. Þess sáust engin merki.
Link gerði enn margar tilraunir,
en sendi efnið því næst til mein-
dýrastofnunar stjórnarinnar. Þar
voru þeir vanir að reyna ný rottu
eitur. Þau voru sífellt að berast.
Staðfesting sérfræðinga
Sérfræðingarnir urðu ekki lítið
undrandi þegar rotturnar héldu
áfram að éta eitrið eftir að þær
voi-u orðnár veikaf og éins þótt
félagar þeirra lægju dauðyona
allt í kring um þær.
Meindýrastofnunin hóf víð-
tækar rannsóknir og tilraunir.
Efnið var reynt í gömlum
geymsluhúsum, hlöðum og skúr-
um, úti á víðavangi, hvar sem
rottu var vart. Og síðan var út-
koman gerð upp í heilu lagi. Hún
var glæsileg. í níu tilfellum af
hverjum tíu, var rottunum gjör-
eytt. Gerðar voru meira en 5000
tilraunir. Þar sem þær mistókust,
var það tengt því að notaður var
óheppilegur matur til að blanda
eitrinu í. Bezta agnið var nýmal-
aðir maískjarnar. Með því agni
næst yfirleitt 100% árangur.
Link breytti nú nafninu á efni
sínu, úr „samsetning—42“ í
„Warfarin“. Eitrið er óskaðlegt
fyrir menn og húsdýr. Það stafar
af því, að magnið af eitri í agninu
er mjög lítið. Aðéins 1 hluti eitur
móti 4000 hlutum af agni. Einn
skammtur drepur ekki. Það verð-
ur að éta Warfarin í marga daga í
röð til þess að það verki. Eigi að
síður þarf að fara hófsamlega og
varlega með eitrið og koma því
fyrir á stöðum, sem aðeins rottur
og mýs ná til þess.
í ameríska bænum Middleton
var rottuplágan orðin svo stór
kostleg, að ló við landauðn. War-
farin útrýmdi plógunni á fáum
dögum. Heilbrigðisstjórnin amer-
íska telur, að tjón af völdum
rottu geti minnkað um 3/4 ef
noktun warfarin verður útbreidd.
En Link telur sjálfur að þessi
áæalun sé of lág. Hann segir að
hægt sé að ná 100% árangri ef
réttum aðgerðum er beitt.
(Lausl. þý.tt).
lokkur orð um skemmianir fyrrum
Eftir JÓN JÓNSSON á Skjaldarstöðum
Oft sjáum vjð auglýstar dans-Var honum þá ós:->art klappað lof
samkomur í nágrenni Akureyrar
og lítið, eða ekki, annað til
skemmtunar e.n dansinn, og fyrir
kemur að samkomur þessar enda
með drykkjuskap og illindum. —
Heilbrigðara og drengilegra væri
fyrir unga og hrausta menn, að
sýna ísl. glímu og aðrar íþróttir,
þar sem húsrými er orðið svo
fullkomið, að vel má framkvæma
slíkt, ef áhugi væri fyrir hendi.
Og ekki trúi eg öðru, en fólk
lrefði gaman af þeirri tilbreyt-
ingu, svo sem giíman er þjóðleg
og fögur íþrótt, sé hún fram-
kvæmd af fullkomnum dreng-
skap. Ætla eg nú að setja hér
nokkrar hugleiðingar um tilhög-
un skemmtana á opinberum sam-
komum í dölum hér fyrir 40—50
árum.
Frá Ungmennafélagi Öxndæla.
Ungmennafélag, Öxndæla var
stofnað um síðustu aldamót af
nokkrum unglingum ó ferming-
araldri og yngri. Má nærri geta,
að lítill hafa afköstin verið fyrstu
árin. En unglingarnir uxu og
félagið líka og náði útbreiðslu yf-
ir allan Skriðuhrepp inn forna,
með sérstaka deild fyrir Öxnadal.
Mun blómaskeið félagsins hafa
verið mest á árunum frá 1907—10.
Þá var hreppnum skipt, og skipt-
ist félagsskapurinn þá milli
hreþpanna. Á þessum fyrrgreindu
árum voru góðir starfskraftar
innan félagsins, og hélt félagið
uppi öllum skemmtunum í
hreppnum. . Samkomur voru
haldnar í Staðartungu á vetrum,
en úti á sumrum, þar sem góð að-
staða var. Voru þær vel sóttar'
venjulega, jafnvel af rosknu
fólki framan úr dalbotnum, þótt
menn þyrftu að ganga á vetrum.
Ekki var áfengi um hönd haft á
samkomum þessum, enda var
bindindisheit í félaginu. Brutu
menn ógjarna það heit: — Tilhög-
un skemmtana var þannig:
Byrjað var jafnan með söng, og
sungin ýmis ættjarðarljóð, svo
sem: Eldgamla ísafold, Fífil-
brekka gróin grund o. s. frv. Var
gott söngfólk í félaginu, svo sem
Steingrímur Stefánsson á Þverá,
er var formaður félagsins, syst-
kinin frá Dagverðartungu o. fl. —
Stjórnaði Steingrímur félaginu
um möi-g ár með festu og skör-
ungsskap.
Þegar söngnum var lokið voru
frjáls ræðuhöld, upplestur, í
bundnu og lausu máli, leikir, afl-
raunir, glímur og dans.
Sterkir menn.
Alfraunir voru einkum þannig,
að við jafnhöttuðum fullvaxinn
mann. Var það framkvæmt svo,
að tekið var sinni hendi hvoru
megin í buxnastreng mannsins,
en hann hélt um úlnliði gjörand-
ans. Hóf svo aflraunamaðufinn
hinn upp fyrir höfuð sitt og bar
hann nokkur skref með -upp.
réttum örmum. Annað var það, að
taka upp fjóra, fullvaxna menn.
Var það framkvæmt þannig, að
gjörandinn gekk fram á mitt
gólfið. Komu þá tveir menn,
annar að framan, hinn að aftan
við hann, lögðu handleggi yfir
axlir hans og kræktu höndum
saman aftur fyrir háls hvers ann-
ars. Síðan komu aðrir tveir til
'hliða og höfðu sömu aðferð, því
næst krepptu fjórmenningarnir
fæturna. Gekk svo burðarmaður
fá skref um gólfið með allan
þungann. Gunnar Bjarnason frá
Sörlatungu var okkar sterkastur
og gekk þetta bezt. Man eg, að
eitt sinn var fimmti maðurinn,
unglingur um fermingu, settur of
an á. Stikaði Gunnar nokkur
skref um gólfið með allan hópinn.
f lófa, enda mun byrðin hafa ver-
ið aí.Ít að 80 fjórðungum að þyngd.
Stundum höfðum við reipdrátt.
Var þá fenginn gildur kaðall og
jafnmörgum. mönnum raðað á
hvern enda. Voru þá oft hörð
átök. Þá voru glímur allmjög iðk-
aðar. Mestu glímu- og íþrótta-
menn í Hörgárdal voru þá:
Þúfnavallabræður: Eiður, nú
hreppstjóri, og Ari bróðir hans,
Sigurður Sigurðsson frá Öxn-
hóli, Guðmundur Benediktsson á
Svíra (nú í eyði) og Valgeir
Árnason, nú bóndi í Auðbrekku.
Af Öxndælum munu við Skjald-
arstaðabræður hafa þótt éinna
mestir glímu- og íþróttamenn.
Olafur, bróðir minn, var að vísu
fatlaður á fæti, en hann fylgdist
eigi að síður með, og var bæði lið-
ugur og harðfengur.
Þegar samkomur voru úti æfð-
um við hlaup og stökk. Gátu þeir
fræknustu stokkið al-lt að 10 ál.
með tilhlaupi.
Dans var vitanlega sjálfsagður
milli þessara ske.mmtana.
Frá Glímufélaginu Gretti.
Glímu- og íþróttafélagið Grett-
ir var stofnað á Akureyri
skömmu eftir síðustu aldamót. —
Var það drifið með krafti miklum
um nokkur ár. Lét félagið smíða
tvo verðlaunagripi: Silfurbelti
vandað, nefnt íslandsbelti, er
glímt skyldi um á hverju ári, til
verðlauna hverjum þeim, sem
flesta vinninga hefði — og. silfur-
skjöld með myhd,"er átti að tákna
Gretti. Var nefodiU’,.Akurey.rar-
skjöldur, er glíma' skylHi um á
hverju ári. Ekki máttu aðrir en
Akureyringar og Eyfirðingar
glíma um hann. í*
íþróttamótið 1909.
Árið 1909 hafeidþróttasamband
ugnmennafélaganna norðanlands
íþróttamót á Akureyri, 17. júní,
Tókum við þrír menn úr Ung-
mennafélagi Skriðuhrepps þátt í
því og sömuleiðis íslandsglímu er
fram fór á Akureyri. Á þá glímu
sendu Reykvíkingar tvo sína
beztu glímumenn: Guðm. Stef-
ánsson og Sigui’jón Pétursson, og
báru þeir af okkur Norðlending-
um sakir vaxtar, afls og leikni.
Enda lauk glímunni með algjör-
um ósigri okkar. Hlaut Guð-
mundur beltið, og hefur það verið
hjá Sunnlendingum síðan. Pétur
Jónsson frá Reykjahlíð, nú bóndi
á Gautlöndum við Mývatn, var
mesti glímumaður Þingeyinga
um þær mundir. Gekk hann
næstur Sigurjóni Péturssyni með
vinninga. — Nokkrum sinnum
sendi Grettisfélagið glímumenn
suður, og var þeim fræknastur
Kóri Arngrímsson frá Ljósavatni,
listaglímumaður og karlmenni að
burðum.
Eg vil nú eindregið skora á
Akureyringa og aðra Norðlend-
inga að draga af sér slenið, svo að
hægt yrði að senda nokkra röska
glímumenn á íslandsglímuna,
næst þegar hún fer fram.
Af þessari stuttu greinargerð
geta menn séð, að æskulýðurinn
hafði fyrrum all-fjölþættar
skemmtanir, og gæti það verið til
eftirbreytni fyrir uppvaxandi
fólk nú á tímum.
IBUÐ
óskast í vor
árþorpi.
helzt í Gler-
Afgr. vísar á.