Dagur - 30.04.1952, Blaðsíða 6

-6
D AGUR
Miðvikudaginn 30. april 1952
iii
DAGUR
Ritstjóri: HAUKUR SNORRASON.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 88 — Sími 1166
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegi.
Árgangurinn kostar kr. 40.00.
Gjalddagi er 1. júlí.
á'íslandi. Með henni sjáum við í
fyrsta sinn hver auðlind vatns-
aflið er og hverja möguleika til
hvers konar iðnaðar þetta land
geymir. Aburðarverksmiðjan vís-
ar veginn til stærri verkefna í
framtíðinni. Jafnframt veitir hún
þýðingarmesta frámtíðaratvinnu-
vegi þjóðarinnar öryggi og aukna
þroskamöguleika. Ungir menn í
sveitum landsins fyllast bjartsýni
og athafnaþrá, er þeir sjá í anda
y
þá möguleika, sem íslenzkum
landbúnaði verða búnir með
þessum framkvæmdum og öðr-
um, er stefna að sama marki. —
Bygging áburðarverksmiðju er
því ekki aðeins framkvæmd, sem
tölur sanna að sé hagkvæm. Verk
smiðjan örvar og hvetur unga
ræktunarmenn til dáða og gildi
þess verður ekki í tölum talið né
á vog vegið.
Prentverk Odds Björnssonar hf.
Áburðarverksmiðjan
SÍÐASTL. FÖSTUDAG fór fram athöfn í nánd
við Reykjavík, sem hefði átt að gerast hér í grennd
við Akureyrar fyrir mörgum árum, ef allt hefði
verið með felldu. Hafin var bygging hinnar ís-
lenzku áburðarverksmiðju og lagður griindvöllur
að nýrri sókn í ræktun landsins. ÁburðarVerk-
smiðjumálið var hér á dagskrá á dögum utan-
þingsstjórnarinnar 1942—1944. Teikningar voi'u.
gerðar, rannsókn á staðháttum framkvæmd af
kunnum, bandarískum sérfræðingi, frumvarp lá
fyrir Alþingi til samþykktar. Þá voru ódýrari tím-
ar en nú ríkja, þá var líka fyrir hendi mikið ís-
lenzkt fjármagn. Eðlilegt hefði verið að málið
hefði hlotið skjóta afgreiðslu, bygging verksmiðju
hefði verið hafin litlu síðar og viðbótarvirkjun
Laxár gerð eins og fyrirhugað var. En þetta. átti
ekki svo að fara. Sérfræðingar Sjálfstæðisflokksins
fundu upp sprengingarhættuna og héldu henni
fast að fólkinu. Þeir gegndu þar svipuðu hlutyerki
og forsvarsmenn kommúnista höfðu á þessum
vetri, er þeir héldu því að Reykvikingum, að for
ráðamenn áburðarverksmiðjunnar ætluðu að
sprengja borgina í loft upp með þessari fram-
leiðslu er tímar liðu. Hið fyrra áburðarverk-
smiðjumál strandaði á andúð forsvarsmanna Sjálf-
stæðisflokksins að reisa nokkurt stóriðjufyrirtæki
utan lögsagnarumdæmis höfuðstaðarins. Þar er að
finna hin raunverulegu rök þeirra g'egri 'máíiriu
Allt annað sýnir sig að hafa verið umbúðir einar.
En svo mikilli hörku var beitt, að jafnvel'umboðs-j
maður Sjálfstæðisflokksins hér í bæ á Alþingi,
rétti upp hendina til þess að flýta því að rekppurp
væri kastað á þetta stóra hagsmunamál þessa
byggðarlags. Svona geta flokkshandjárnin verið
sterk á stundum og er þetta hollt minnisatriði
fyrir hrekklausa Sjálfstæðiskjósendur hér í bæ.
EN NÚ ERU tímar breyttir og nú er að rísa upp
áburðarverksmiðja í Gufunesi og víst er það fagn-
aðarefni öllum landsmönnum. En skörin er farin
að færast upp í bekkiðn, þegar þeir menn, sem_
sannanlega hafa tafið byggingu áburðaryerk-
smiðju á íslandi í mörg ár, þykjast allt í einu vera
orðnir upphafsmenn fyrirtækisins og góðir vernd-
arar alla tíð. Sannleikurinn er sá, að nýsköpunar-
liðið gekk af hinum fyrri fyrirætlunum dauðum,
en undirbjó engar framkvæmdir í staðinn. Það
gleymdist eins og fleiri málefni landbúnaðarins á
þeirri tíð. Enginn skriður komst á málið fyrr en
Framsóknarmenn höfðu tekið við stjórn landbún-
aðarmála 1947. En þá var fjárhagur landsips orð-
inn svo bágborinn að vonlaust var að koma málinu
í höfn nema með utanaðkomandi aðstoð. Sú að-
stoð fékkst fyrir aðild íslands að Marshallsam-
starfinu, mikinn velvilja bandarískra stjórnar-
valda og dugnað og fyrirhyggju þeirra manna, sem
mest störfuðu að þessum málum fyrir íslands
hönd. Það er vert að veita því athygli, að sá mað-
ur, er lagði grundvöllinn að áburðarverksmiðju-
framkvæmdunum á timum utanþingsstjórnarinn-
ar, leiðir það nú í höfn og hefur átt drýgstan þátt í
hrinda því áleiðis. Án ötuls starfs Vilhjálms Þór
er óvíst að nokkur athöfn hefði farið fram í Gufu-
nesi á föstudaginn var.
ÁBURÖARV'ERKSMiÐJAN er upphaf .stóriðju
FOKDREIFAR
Forsetakjörið enn.
Akureyringur skrifar blaðinu:
„SÍÐAN EG ritaði bréf mitt til
„Dags“ fyrir hálfum mánuði, hef-
ur ekkert nýtt gertz í sambandi
við forsetakjörið, svo að vitað sé.
Þó hefur heyrzt, að flokkarnir
hafi haft einhverjar viðræður um
forsetaefni.
Eg hef átt tal við allmarga bæj-
arbúa undanfarið um þetta mál
og beinist hugur flestra að einum
ákveðnum manni, sem þeir telja
æskilegastari í þetta tigna emb-
ætti. Maður þessi er Ásgeir Ás-
geirsson, -fyrrv. forsætisráðherra.
Og virðist hann eiga mikið fylgi í
öllum flokkum.
Ásgéir Ásgeirsson er höfðing-
legur maður og kann vel að koma
fram. Þeir, sem voru á Þingvöll-
um 1930, muna framkomu hans
þár þjóð siririi' til sóma. Hann hef-
ur skipað margaf trúnaðarstöður
í þjóðfélaginu og er réttsýnn og
óhlutdrægur. Þá er hann vel
menntaður og eindreginn lýðræð-
issinni. Mundi eg telja þetta mál
vel leyst, ef Ásgeiri yrði falið hið
virðulégá försétaembætti.
Þá er önnur hlið þessa máls.
Ásgeir er kvæntur Dóru Þór-
hallsdóttur, biskups. Hún er hin
mesta myndarkona og vandfund-
in önnur eins húsfreyja á forseta-
heimilið á Bessastöðum. Það er
einnig þýðingaimikið atriði, þeg-
ar um heimili þjóðhöfðngjans er
að raéðó.
Vonand verður gæfa þjóðar-
innarisvo mikil, að hún velji vel
i fóísetaembættið á þessum tíma-
mótum og láti ekki flokkaerjur
yilla sér ,sýn.“
Því ekki prófkosning?
f FRÓÐLEGU erindi, sem
Bernharð Stefánsson alþm., flutti
nýlega á fundi Framsóknarmanna
hér, ræddi hann kjör þjóðhöfð
ingja út frá almennu sjónarmiði
og drap þá m. a. á, hvernig ætti
að undirbúa kosningu eins og þá
sem nú stendur fyrir dyrum, sem
kalla má að sé lítið undirbúin. —
Bernharð hélt því fram, að eðli-
legasta aðferðin við undirbúning
að kosningu þjóðhöfðingja væri
að efna til prófkosningar um
gjörvallt land og yrðu frambjóð-
endur síðan úr hópi þeirra, er
flest atkvæði hlytu við slíka próf-
kosningu. Þjóðin kysi þá endan-
lega um tvo til þrjá atkvæðaflestu
mennina í prófkosningunni. í
þetta sinn kemur þessi tillaga of
seint fram til þess að vera fram
kvæmanleg, en þannig ættum við
að starfa að kosningu þjóðhöfð-
ingja næst þegar hana ber að
höndum. Þá þurfa þær miklu
miðstjórnir ekki aðhafa áhyggjur
af uþpstillingu kandídatanna.
Þjóðin gerir það fyrir þær og
ættu ailir að geta vel unað við þá
skipan, a. • m. k. meðan það
ákvæði stendur óhaggað í stjóm-
arskránni. að forsetinn skuli vera
þjóðkjörinn.
ÞEGAR litið er yfir hvar gerzt
hefur í þessu forsetakjörsmáli
síðan það var auglýst, reka menn
sig á þá furðulegu staðreynd, að
éngixm malsmetandi íslendmgur
hefur opinberlega og undir fullu
nafni lagt til að neinn nafngreind-
ur maður yrði kjörinn til forseta,
þegar frá er talinn Benjamín Sig-
valdason, sem lýsti því yfir í
„Rödd fólksins“ að hann vildi
styðja Gísla Sveinsson til þessa
háa embættis. En blöðin hafa birt
mörg nafnlaus bréf, jafnvel er-
lend blöð hafa nafngreint menn
eftir heimildum fréttaritara sinna
hér á landi. En enginn af þjóð-
kunnum leiðtogum hefur lýst
fylgi sínu við einn eða neinn. —
Kannske eru þeir allir kandídatar
og vill þá enginn styðja nágrann-
ann? Nær sanni mun þó vera, að
menn séu að bíða eftir flokk-
stjórnunum og enginn vilji taka
af skarið meðan þær velta vöng-
um. Það gæti orðið óþægilegt síð
ar meir. Allt er þetta óhöndug-
legt og ekki eins og það á að vera.
Um forsetakjör ætti að ræða
hreint og beint og opinskátt
þjóðin ætti að svipast um eftir
líklegum frambjóðendum og gera
síðan upp í milli þeirra. Þessu
yrði áreiðsrilega farsællega til
lykta • ráðið að undangenginni
prófkosningu í tæka tíð. Prófkjör
þau, sem nú eru háð í Bandaríkj-r
unum, eru athyglisverð og þau
verða óhjákvæmilega til þess að
aðgreina sauðina frá höfrunum.
Og er það ekki einmitt slík að
greining, sem nú er þörf á? -
Hvernig sem þessum málum
verður ráðið til lykta hér í þetta
sinn — og nú er orðið helzt til
seint að táka uþp nýjar starfsað-
ferðir — verður huldumennska
þessa kosningaundirbúnings von
andi til þess að menn læra af
reynslunni og verða betur við-
búnir næst.
Misjöfn viðtalsbil.
„Sveitakona“ skrifar blaðinu á
þessa leið:
„EINS OG ALLIR munu vita er
viðtalsbil hjá Landsímanum
mín. og gjald reiknað eftir því. En
mjög virðast allar reglur' vera
reiki um þetta.... Það getur
stundum liðið æði tími frá að
pantað er langlínusamtal ogþartil
fengið er samband og ekki æfin
lega að pantandi hafi aðstöðu til
að bíða með heyrnartólið við eyr-
að á meðan og getur þurft að
hringja í hann. Nú virðast sumar
símastúlkur telja viðtasbil frá því
að næst í hinn umbeðna, þótt
pantandi sé ekki alveg til að byrja
samtal, svo fljótt kalla þær við-
talsbil, eða þegar samtalið er rétt
að byrja. Aðrar segja aldrei til, en
gera svo upp eftir á, fyrir svo og
svo mörg viðtalsbil, því að venju-
lega treysta þeir sem tala stúlk
unum til að gæta tímans og togn
ar þá úr slíkum samtölum lengur
en skyldi, ekki sízt þegar illa
gengur að fá hfeint samband, eins
og oft vill verða, ekki sízt í byrj
un. — Eg fæ ekki séð að Land-
síminn hafi rétt til að reikna þessi
samtöl nema eitt viðtalsbil, fyrst
ekki er sagt viðtalsbil um tímann
Eða er það ekki rétt, að það sé
skylda? Er hægt að ætlast til að
þeir, sem tala horfi á klukku og
máti tímann sjálfir? Mér virðist
(Framhald á 11. síðu).

Húsfreyja í Moskvu
Alan Kirk var lengi sendiherra Bandaríkjamanna
í Moskvu og lét af því starfi fyrir fáum mánuðum,
Kona hans, Lydia Kirk, er um þessar mundir að
birta greinaflokk frá dvölinni í Moskvu í hinu víð-
lesna ameríska kvennablaði, Ladies Home Journal.
Greinaflokkur þessi varpar miklu ljósi á það,
hvernig það er að vera húsfreyja í Moskvu, jafnvel
rótt sendihei'rafrúin hafi þar aðra aðstöðu en flest-
ar aðrar konur. Engin tök eru á því að birta grein-
ina í heild, en hér fara á eftir nokkrar glefsur, til
skemmtunar og fróðleiks. Grein frúarinnar er mest-
megnis bréf, er hún hefur ritað frá Moskvu, heim
til vina og kunningja. Segir þar m. a. á þessa leið:
Moskvu, 31. janúar 1950: Eg sá ltonur í nýju
starfi í dag: að hlaða öskubíla. Öskudallarnir eru
háir með þungum hlemmum og þeir eru allir eins,
svo að eg geri ráð fyrir að þeir séu látnir eða leigðir
af borgarstjórninni. Eg hef sjaldan séð fleiri en þrjá
við stærstu sambyggingarnar. Kannske er það af
því að í Ráðstjórnarríkjunum fellur lítið til af rusli,
sem fleygt er. . .. Það getur verið fróðlegt að afla
sér upplýsinga um ástandið í húsnæðismálum með
því að telja nafnspjöldin, sem fest eru á útidyrnar.
í morgun til dæmis, gekk eg fram hjá venjulegu,
einlyftu húsi — átta gluggar á hlið og fjórir á stafni.
Það voru 32 nöfn á spjaldinu, sem fest var við
útidyrnar. í sömu götu var minna hús, af sömu
gerð — fimm gluggar á hlið og þrír á stafni — og
þar voru 20 nöfn.
Húsnæðismálin eru mikilsvert atriði í hugum
unga fólksins, sem hyggur á hjúskap, því að það
hefur engin tækifæri til þess að setja eigin heimili
á stofn. Að minnsta kosti ekki fyrr en fjölskyldan er
orðin svo stór, að réttlætanlegt geti talizt að láta
hana fá til umráða svo mikið húsnæði sem heila
íbúð. En samt giftist nú fólkið og einhvern veginn
tekst því að búa með tengðdafólki og frændurri. En
það kemur jafnvel fyrir — það sagði ein þjónustu-
stúlkan mér — að fráskilin kona dregur sig aðeins
í.hlé á bak við tjald eða hengi í sömu íbúðinni með-
an maðurinn kemur með nýju konuna heim. Ef hún
hefur ekki í neitt annað hús að venda, er ekki hægt
að vísa henni á burt úr íbúðinni.
Hjónaskilnaðir gerast sjaldgæfari en fyrr í Ráð-
stjórnarríkjunum og blöð og tímarit leggja áherzlu
á samstöðu fjölskyldunnar og hlutverk hennar að
ala upp börn. Börnum verkamanna er komið í smá-
barnaskóla, en ekki þeim börnum ,sem hægt er að
annast heima. Vitaskuld er það ríkisvaldið, sem
ákveður, hvaða börn fá að læra að dansa, hver að
læra ensku og frönsku, hver eru nógu vel gefin til
þess að halda áfram inn í miðskólana og að lokum
háskólann. Foreldrar veita börnum sínum heimili
og umönnun þegar börnin eru lítil. En með upp-
vextinum verða þau aðeins óaðskiljanlegur hluti
fjöldans. Breytingin er augljós á 12—13 ára aldrin-
um. Þá þrýstir ríkisvaldið sér inn á sálir þeirra og
þroska.... Þvottasnúrur eru jafnan nokkur aug-
lýsing um það, í hvað fólkið klæðist. Á þvottasnúr-
unum í Moskvu sér maður litaðar baðmullarskyrt-
ur, sem hljóta að vera ætlaðar jafnt konum og körl-
um, hnésíðar prjónabuxur kvenna, brúnar, bláar
eða leirrauðar, ferhyrnda, hvíta baðmullardúka, —
annað tveggja uppþvottardúka eða bamableyjur,
nokkur bætt lök, einn borðdúk, í hæsta lagi tvo, og
annað veifið gróf baðmullargluggatjöld. Þetta er
það, sem maður sér á þvottasnúrunum og annað
ekki, nema staka peysu og mislita karlmannsskyrtu
af og til.... Skrítilegt atvik kom fyrir framan við
sendiherrabústaðinn (ameríska) í gær, þegar for-
drukkinn bóndi gaf sig á tal við • rússneska varð-
manninn, sem var á verði, og spurði: „Er það þarna,
sem stríðsæsingamennirnir búa?“ Varðmaðurinn
benti honum þegjandi að hypja sig á burt, en bónd-
inn faðmaði hann að sér og hrópaði: „tíakka þér
faLagi fyiimað þú vemdar okkur íyrir þeim!“ . . -