Dagur - 30.04.1952, Blaðsíða 7

Miðvikudaginn 30. apríl 1952
D AGUR
7
Ráðagerðir Dana um stórkosflega blývinnslu á Áusfur-Grænlandi
f fyrra var sagt frá því hér í
blaðinu, að komið hefði til tals
að gera Akureyri að um-
hleðsluhöfn fyrir blýgrjót frá
Grænlandi, er Danir hæfu þar
námuvinnslu í stórum stíl. f
þessari grein, sem er endur-
sögð úr Samvirke, er nekkuð
greint frá þessum málum öll-
um, sem enn eru aðeins á mid-
irbúningsstigi.
Á NOKKRUM stöðum á jarð-
kúlunni hefur það gerzt á síðustu
árum, að steinaldar þjóðfélag
hefur í einu stökki hlaupið mitt
inn í vélaöld nútímans og hefur
þannig á skammri stund lifað þá
þróun, sem tók aldir með öðrum
þjóðfélögum. Þetta fyrirbæri geta
menn í dag séð í eyðimerkurrík-
inu Kuwait í Arabíu. Þetta
landsvæði er minna en Danmörk
að flatarmáli, en þar eru auðug-
ustu olíulindir heims. Arabaþjóð-
in þar lifir nú framfarir og „vel-
megun“, sem einna helzt líkist
því, er gerðist í ævintýrinu um
Aladdínslampann. Oll veraldar-
gæði, er hún kýs sér, falla henni
í skaut fyrir mátt olíupeninganna.
Nú er í ráði að efna til ekki
ósvipaðrar þróunar á öðrum slóð-
um og ólíkum. Enn er ekki nema
lítið vitað um þau náttúruauðæfi,
sem kunna að leynast á Græn-
landi. En vitneskjan í dag er samt
nægileg til þess að hafinn er und-
irbúningur að stórframkvæmdum
norður þar, sem, er tímar líða,
munu breyta lífinu fyrir íbúa
þessa norðlæga landsvæðis, ekki
ósvipað og hjá Aröbunum í
Kuwait, að sögn þeirra bjartsýnu
manna, er vinna að stofnun námu
vinnslu í stórum stíl á Austur-
Grænlandi.
Blýfundurmn 1948.
Hér er um að ræða blý- og
zink-námur, er dr. Lauge Koch
fann árið 1948. Þegar doktorinn
sneri heim, frá landkönnunarleið
angri til Meistaravíkur við Ósks
arsfjörð á Austur-Grænlandi,
hafði hann meðferðis margvísleg-
ar, landfræðilegar skýrslur og at
huganir og auk þess stóran blý-
steinshnullung. Þessi hnullungur,
og frásagnir dr. DKoch, varð til
þess að erlendir námusérfræðing-
ar voru fengnir til þess að rann-
saka nánar aðstöðuna. Nú er búið
að grafa göng 120 metra eftir
málmæð þeirri, er dr. Koch fann.
Sýnishorn hafa verið tekin á
mörgum stöðum, og blý- og zink-
innihald grjótsins er þegar fyrir
löngu staðfest. Þar ofan á bætist,
að rannsóknir sýna, að í þessari
málmæð er eru málmarnir
hreinni en í nokkurri annarri
slíkri æð, sem nú er í notkun.
I þessari einu málmæð eru
400.000 lestir af blýi og zinki. —
Þetta er há tala, en þó smámunir
á máli námuverkfræðinganna. —
Þetta er ekki meira en stór
vinnslustöð getur fullunnið á 1—
2 árum. Nei, þegar rætt er um
framtíðina, verða tölumar hærri.
Tíu milljón tonn! Það er álit
Tala um að koma upp mikilli umhleðsluhöfn
á norðurströnd íslands
aravík eigi sér marga áhangend-
ur. En þeir áköfustu verða að
eiga nokkra þolinmæði. Jafnvel
þótt unnið væri af kappi og án
afláts að frekari rannsóknum og
stofnun vinnslustöðva, er útilok-
að að málmvinnslan sjálf geti
hafizt fyrr en 1956. Og í fyrsta
lagi ári síðar, mundi grænlenzkur
málmur koma á heimsmarkaðinn.
Tekjurnar af vinnslunni er líka í
óvissu framtíðarinnar. En vonin
er stór. Það kostar enn 10 millj.
d. króna að Ijúka rannsóknunum
á námusvæðinu og 150 milljónir
verða fullnotaðar áður en málm-
vinnslustöð er komin á stofn í
þessum afskekkta landshluta.
Með tvær hendur tómar.
En það er ekki nóg að trúa því,
að málmurinn sé til í nægilega
stórum stíl. Það verður að finna
og staðsetja þær milljónir lesta,
sem eru geymdar í allt að tíu
metra þykkum málmæðum undir
milljónum tonna af grjóti.
Þegar búið er að staðsetja
málmæðarnar, er að grafa göng
inn að æðunum. Þar næst er að
stofnsetja vinnslustöðina og allt,
sem henni tilheyrir. En það þýðir
í framkvæmd fullkominn, nýtízku
iðnaðarbær. Kjarninn verður
málmvinnslustöðin sjálf, geysi-
legt verksmiðjubákn. Þar næst
rafmagnsstöð, eins og stór og þarf
fyrir stóran, danskan kaupstað,
og þar að auki vatnsleiðslur, veg-
ir, höfn, flugvöllur og íbúðarhús
a. m. k. 600 manns. Þegar frá eru
taldar lóðirnar sjálfar, er ekkert
að finna í Meistaravík, sem hægt
er að nota til þessara fram-
kvæmda. Allt efni verður að
flytja frá Danmörk.
Er svo hægt að starfrækja
svona fyrirtæki árið um kring á
þessum breiddargráðum? Þessari
spurningu er hægt að svara ját-
andi. Norðmenn og Kanadamenn
vinna málm á svipuðum slóðum
b. nattamis árið um kring. Lofts-
lag og aðstaða ekki ósvipuð því,
sem er í Austur-Grænlandi.
En það verður enginn „wild-
west“ bragur á námuvinnslunni í
Meistaravík. Staðurinn er svo af
skekktur, að ekki er hægt að láta
tilviljun ráða þróuninni. Allt
verður gert samkvæmt áætlun,
öllu nákvæmlega niðurraðað
löngu fyrirfram. Reynsla stórra
námufyrirtækja annars staðar
kemur hér í góðar þarfir.
Hvað um verkamennina?
Tæknilega er ekki mjög erfitt
að byggja vinnslustöðina, fá til
hennar vélar, tengja samgöngu-
leiðir o. s. frv. Og starfrækslan
sjálf ætti að geta gengið sam-
kvæmt áætlun. Aðferðin er gam-
alkunn og ekki erfið viðfangs.
Málmgrýtið er malað og málmur
inn síðan hreinsaður úr því með
efnaböðum. Þetta hráefni yrði
sumra. Það cr þvi ekki að undra) síáan selt á heimsmarkaðinum,
þétt
hreinsa málminn. En hvað um
manninn, um verkamennina, sem
eiga að eyða ævinni á þessum af-
skekkta stað? Þarna verður ekki
hægt að nota ævintýramenn.
Þetta er starf fyrir trúverðuga
menn, að gæta véla og áhalda. En
þegar vinnudeginum lýkur í
Meistaravík, getur verkamaður-
inn ekki horfið til heimilis í vina-
legum dönskum bæ. Þá minnir
allt hann á hvar hann er staddur.
Meistaravík verður aldrei falleg-
ur bær. Húsin verða gerð með til-
liti til hlýinda og þols, en ekki út-
litsfegurðar. Umhverfið verður
ekki uppörvandi. Og möguleikar
til útivistár verða ekki mjög
miklir fyrir aðra en þá, sem eru
yeiðimenn eða skíðagarpar. Þess
vegna verður að skipuleggja tóm
stundaiðju verkamannanna og
skapa þeim aðstöðu. Þarna verð
ur að byggja samkomusali, verk
stæði, bókasöfn, búðir, íþrótta-
svæði o. s. frv.
Baráttan við ísinn.
íbúarnir í Meistaravík munu
ekki oft sjá ný andlit. Siglinga-
leiðin þangað er ekki opin nema
stuttan tíma á ári hverju, eða
fimm vikur aðeins að meðaltali
Aðra tíma ársins lokar ísinn Osk-
arsfirði. Og tíunda hvert ár má
búast við því, að ekkert skip
komizt til Meistaravíkur. Það er
því augljóst, að málmvinnslan
þarna þarfnast góðrar hafnar,
sem er þannig gerð, að hún geti
meðhöndlað geysilega mikið
vörumagn á skömmum tíma. Á
þeim fáu vikum, sem íslaust er,
þarf að skipa út allt að 300.000
lestum af málminum, og jafn
framt þarf að skipa á land öllum
nauðsynjavarningi til vinnslu-
stöðvarinnar og námubæjarins
eldsneyti, matvælum o. s. frv. Og
það jafnvel fyrir tvö ár í senn, því
að svo kann að fara, að næsta
sumar leyfi ekki siglingar. Slíkt
hendir tíunda hvert ár.
Þarna verður því þörf fyrir vel
gerðar áætlanir og gott skipulag.
Að vísu hefur stjórn námunnar
11 mánuði til undirbúnings, en
svo má heldur ekkert víkja neins
staðar í þær fimm vikur, sem út-
skipun er möguleg.
Allt starfið er enn flóknara
af þeirri ástæðu að nauðsynlegt
verður að koma upp tilsvarandi
höfn á norðurströnd íslands
sem verður þá aðaltcngiliður
námubæjarins við umheiminn.
Þar verður málmurinn losaður
úr smáskipum í millilandaskip
og vistum og cfnivið heiman
frá verður umskipað þar, úr
stórum skipum í smáskipin,
sem sigla eiga um ísimi til
Óskarsfjarðar.
Veikur hlekkur.
Þegar ísinn lokar siglingaleið-
inni síðsumars, verður flugvélin
eini hlekkui-inn, sem tengir
lætur full- námuhéraðið við umheiminn. En
þessum hlekk verður að viðhalda,
hvað sem það kostár, Leiðtogar
námuvinnsluunnar þorfa að eiga
Kortið sýnir Grænland, svarta
strikið sýnir hvar Méistaravík í
Oskarsfirði er, efri mýndin sýnir
nákvæmari staðsetningu.
þess kost að ferðast í milli h'eíma-
landsins og námusvæðisins allt
árið. Koma þarf várahlutum ■ og
bréfum. til pg frá nær því daglega.
Loks hefur flugsambandið mikla
siðferðilega þýðingu fyrir vei'ka-
fólkið. Það minnir á, að það er í
tengslum við heimalandið, þrátt
fyrir allt, og það er ekki gleymt
Þegar hefur vei'ið lagt til að veð-
urathugunai'stöðvar og veiði-
stöðvar á Austur-Grænlandi
verði fluttar til Meistaravíkur til
þess að aðstaðan þar notist betur.
Borgar það sig?
Eru líkur til þess að þetta stóra
fyrirtæki geti borið sig? Athugun
á verðlagi í dag sýnir, að málm-
urinn frá Austur-Grænlandi er
auðseljanleg vai-a nú. Verðið, í
dag mundi auk þess tryggja, að
framleiðslan gæfi arð. En Dani
skortir tæknikunnáttu til
þess að koma þessu stórverki á
fót. Og þeir eiga heldur ekki
nægilegt fjármagn. Þess vegna
hefur verið lagt til að Danir leiti
til sænskra, noi'skra og kana-
dískra námufélaga og bjóði upp á
sameign og samvinnu, þó þannig,
að aldi-ei yrði meira en 45% af
fjármagninu í höndum útlend-
inga. Miðað við að stofnkostnað-
ur fyrirtækisins vei'ði 150 millj.
danskra króna og verð málmsins
í dag, eru horfur á að vinnslan
gæti skilað 30—50 millj. króna
arði á ári. Þetta eru glæsilegar
framtíðaráætlanir. En verða þær
að veruleika? Vei'ður nýtízku
iðnaðarveri komið á fót á Austur-
Grænlandi? Til stórvinnslu í
námum þarf þrennt: Kjark, tækni
kunnáttu og fjái'tnagn. Danir eiga
ekki tæknikunnáttuna og ekki
nóga peninga. Og hvernig er það
með kjarkinn?
(Lausl. þýtt og endui-sagt).
I £<;
útiíí'.e
ÚRBÆNUM:
i silungurinn á torginu og
fiskloysið í Eyjaf jarðará
Á mániidagsmorguninn sást nýr
silungur í fyi-sta sinn á þesSu ári
béf: á fiskitorginu og leizt möi'g-
urri hárin gh’hilegrpy þptt smár
væri. Silimgurinn gengur hér inn
á Pollinn með sumi’inu, eri leitar
ekki upp í árnar að neinu ráði
fyrr en kemur fram í júní. En lít-
ið friðsamlegt er fyrir hann í
sjónum. Ádi'áttarveiði er stundxað
af kappi hér untjan árósnum og
þykir stangveiðimönnum a. m. k.
netaveiðin helzt til harðsótt. —
Netaveiðimenn verða að gæta
þess að halda lögin um veiðiskap-
inn. í fyi'sta lagi verða þejr að
gæta þess að stunda ekki veiði-
skapinn nær árósum en lög heim-
ila og í öðru lagi að nota aðeins
lögleg veiðarfæi'i. Silungslontur
þær, sem hér voi'u seldar á mánu
dagsmorguninni, voru sumar
hverjar minni en leyfilegt er að
veiða samkvæmt lax- og silungs-
veiðilögunum,' en samkvæmt
þeim má ekki veiða göngusilung
sem er minni en 25 cm. að lengd,
og eigi nota þéttriðnari net en svo
að 4,5 cm. séu í milli hnúta þá net
eru vot. Lítið eftirlit virðist með
því að þessi ákvæði séu haldin og
yfirleitt er allt óf öft látið átölu-
laust að menn stundi ránveiði á
ólöglegan hátt, bæði í sjó og
ferskvatni. í því efpi eiga yfir-
völdin nokkra: sök. Oft er létt
verk og löðurmannlegt að koma
fram ábyrgð á hendur þeim, sem
brotlegir eru. En á meðan það er
ékki gert, halda menn að þeim sé
aílt leýfilegt í þéssum efnum.
Hér í blaðinu hefur stundum
vei-ið skýrt frá því hverja dóma
þeir fiskimenn hafa hlotið í Bret-
landi, sem hafa gerzt bi-otlegir við
veiðilög landsins. Þeir eru þungir,
háar fjársektir og fangelsi, ef brot
ei-u alvarleg eða endurtekin. Með
þessum aðgerðum hefur Bretum
tekizt að viðhalda stofni góðfisks-
ins í ám og vötnum og gera t. d.
skozku laxái'nar mjög eftirsóltar
og verðmætar. Það er alveg vafa-
laust að eyfirzku árnar allar
mundu verða stórum eftii'sókn-
arverðari og verðmætari í fi'am-
tíðinni, ef önnur stefna væri hér
uppi í veiðiskapnum en nú tíðk-
ast. Árósarnir eru sífellt leik-
vangur fyx'ir kappsfulla fyrir-
dráttarmenn og eiga þar margir
hlut að máli. Vii'ðist þessi ásókn
fara hai'ðnandi nú í seinni tíð og
eigendur1 veiðii'éttar í ám og
vötnum eiga í vök að vei'jast. Það
er skammsýn stefna að láta þetta
viðgangast. í stað rányrkjunnar
þyrfti hér að koma alfriðun
göngusilungs og lax fyrir allri
netaveiði og jafnframt fiskirækt
í allstórum stíl. Með þeim aðgerð-
um mætti á skömmu árabili fylla
hér allar ár af góðfiski, og leggja
grundvöll að öruggri tekjulind
fyrir bæ og héi'að, þar sem væri
hið eftirsótta stangveiðisport og
ferðamannamótttaka í sambandi
við það. Nokkur hreyfing er nú á
þessum málum í héraðinu og er
það vel. Bændur í Eyjafirði und-
ii'búa stofnun félags um Eyja-
(Fi-amhald á 5. síðu)-