Dagur - 21.01.1953, Side 8

8
D A G U R
Miðvikudaginn 21. janúar 195:>
s
DAGUR
Ritstjóri: HAUKUR SNORRASON.
Afgreiffsla. auglýiingar, innlieimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarsti eti 88 — Sími 1166
Blaðið kemt'r út á hverju.i miðvikudegi.
Argangurinn kostar kr. 50.00.
Gjaladagi er 1. júlf.
Prentverk Odds Pjörnssonar h.f.
Fjárhagslegt sjálfsforræði
kaupstaðanna
í GÆR SAMÞYKKTI bæjarstjórn Akureýrar
að gera ráð fyrir auknu framlagi til Almanna-
trygginganna um 150 þúsund krónur og kemst þá
beint framlag bæjarins til sjúkra- og almanna-
trygginga í kr. 1.465.000.00, og er lang fyrirférða-
mesti liðurinn á fjárhagsáætlun bæjarins. Hækk-
unin, sem gerð var í gær á fyrri áætlun, ér bein
afleiðing af úrslitum verkfallsins, sem háð vár í
desember. Ríkisvaldið ákvað að beita sér fyrir
auknum fjölskyldubótum. Menn reiknuðu í
skyndi út að þeir mundu fá nokkur hundruð
krónur aukalega með hverju bami og flestum
þótti þessi fjárvon góð. En nú er eftirleikurinn
háður í hreppsnefndum, bæjarstjórnum og hjá at-
vinnufyrirtækjum. Hér er um verulega útgjalda-
aukningu að ræða fyrir sveita- og bæjarsjóði, svo
sem ofannefnt dæmi sýnir ljóslega. Og þetta eru
útgjöld, sem bæja- og sveitastjórnir ráða ekkert
við. Þetta er skammtað að ofan. Hjá þessum út-
gjöldum verður ekki komist. Baéjarstjórnirnar
hafa engin önnur úrræði en bæta þessum upphæð-
um við áætluð útsvör og taka þær af borgurunum.
ÞAÐ ER EKKI ætlun blaðsins að gagnrýna það
sérstaklega að nú er komið út á þá braut áð greiða
bamalífeyri með 2. bami — þótt vissulega megi
benda á ágalla á því fyrirkomulagi — heldur vill
blaðið beina athygli manna að því, hvernig komið
er fjárhagslegu sjálfsforræði bæja- og sveitá-
stjórna. Það mun ekki fjarri lagi að um 2/3 af út-
gjaldabálkum fjárhagsáætlana kaupstaðanna séu
bundnir með lögum eða á annan hátt ákvarðaðir
af ríkisvaldinu. Og það svigrúm, sem bæjaryfir-
völd hafa til þess að taka eigin ákvarðanir um
fjármál kaupstaðanna, þrengist sífellt. Því fer
fjarri, að kröfum um aukin framlög bæjarsjóða,
eða jafnvel beinum fyrirmælum, fylgi ábendingar
eða heimildir um aukna tekjumöguleika. Mögu-
leikar til fjáröflunar fyrir bæja- og sveitasjóði eru
mjög takmarkaðir. Þrautalendingin er útsvörin en
alls staðar mun svo komið, að útsvarsálögur eru
raunverulega komnar fram úr því, sem heilbrigt
og eðlilegt getur kallast. Samt er með opinberum
afskiptum haldið áfram að hlaða útgjöldum á
bæjarsjóðina án þess að gerðar séu jafnframt ráð-
stafanir til tekjuöflunar með skaplegu móti. í
desember sl. var meira að segja gengið svo langt
í því að þrengja sjálfsforræði kaupstaðanna, að
lausn verkfallsins var tengd útsvarsálögum þeirra
með harla einkennilegum hætti. Niðurjöfnunar-
nefndin í Reykjavík samdi raunverulega um
ívilnanir í útsvarsálögum um land allt, enda þótt
ekkert samráð væri haft við þá aðila utan höfuð-
borgarinnar, sem við þetta samkomulag verða að
búa. Vel má vera að ívilnanir þessar hafi veríð
réttlátar í sjálfu sér, en þó er ljóst, að aðstaða
Reykjavíkur til slíkra samninga er allt önnur og
betri en annarra kaupstaða og þó er hér mest um
vert, að þarna er farið út á mjög varhugaverða
braut. Þarna var enn stefnt að því að þrengja
sjálfsforræði kaupstaðanna og binda fjármála-
stjórn þeirra við algerlega utanaðkomandi öfl.
NOKKUR HREYFING hefur verið uppi meðal
forráðamanna kaupstaðanna — og væntanlega eru
forráðamenn sveitasjóðanna
sama sinnis — að endurskoða
samskipti ríkis og bæja, einkum
með tilliti til fjármála. En hér
kemur raunverulega fleira til
greina en hlutur bæjarsjóða af
þeim tekjum sem til falla í um-
dæmi þeirra. Fyrir rás viðburð-
anna og aðgerðir stjórnarvald-
anna hefur eitt bæjarfélag algera
sérstöðu um þessa hluti og allt
aðra og betri aðstöðu til fjáröfl-
unar en áðrir kaupstaðir. Það er
Reykjavík. Það bæjarfélag getur
nú oi-ðið til dæmis, lagt útsvar
á svo til alla innflutningsverzlun
landsmanna, auk þess sem það
hefur margvíslega aðra tekju-
•möguleika í sambandi við það
fyrirkomulag, sem nú ríkir í
verzlunar- og siglingamálum. En
þótt um þessi málefni hafi verið
skrafað á kaupstaðaráðstefnum
og bæjarstjórafundum, er sýni-
legur árangur harla lítill og hann
kemur vissulega ekki fram í fjár-
hagsáætlunum þeitrg sem nú er
verið að leggja síðustu hönd á ó
bæjarstjórnarfundum um land
allt. Hér þarf þó augsljóslega að
verða stefnubreyting. Bæjar- og
sveitasjóðir úti á landi hafa hér
stórt mál að sækja á hendur rík-
isvaldinu og Reykjavíkurbæ.
Fjárhagsástand margra sveitar-
félaga er orðið þannig, að það ýt-
ir undir fólksflutningana til
Reykjavíkur. Eitt af því fyrsta
sem þarf að gera til þess að end-
urreisa atvinnu- og efriahagslíf
landsbyggðarinnar er að endur-
skoða samskipti ríkis og bæja og
athuga sérstaklega, hvort það
getur talizt heilbrigt, að Reykja-
vík geti haldið áfram að skatt-
leggja alla íbúa landsins í gegn-
um verzlun og siglingar eins og
nú er gert. . ,
FOKDREIFAR
Listin og bæjarlífið.
' Listúnnandi skrifar blaðinu. ,
„FÝRIR NOKKRUM dögum
heimsótti mig kona, sem í ákefð
bgð mig, ásamt heimilisfólki
mínu, að skrifa undir áskorun til
hr. Jakobs Tryggvasonar organ-
leikara um að dvelja hér áfram
á staðnum. Við megum alls ekki
missa hann, sagði hún. Hvers
vegna ætlar hann að fara? spyr
eg. Betri afkomuskilyrði í
Reykjavík var svarið.
Eg er óvanur að skrifa niður
hugsanir mínar, en get þó ekki
stillt mig um það að þessu sinni.
Og spumingin vaknar: Er ekki
hægt að búa svo að listamönnum
okkar, að þeir geti unað sér hér
á meðal okkar og notið sín til
fulls? Ekki kominn tími til að
þetta sé rækilega,,athugað?
AKUREYRI hefur jafnan feng-
ið orð fyrir áð vera bær gróðurs-
-’iri's, og Víst er um það, að færri
eru þeir húságarðarnir sem ekki
eru gróðurprýddir meira og
minna, og að þeim hlúð eftir
'föngum, og er ekki nema gott eitt
um það að segja. En hvað um
hina listrænu stöfna, sem fest
hafa hér rætur og eru að vaxa
upp á meðal okkar, er þeim búin
þau vaxtarskilyrði sem skildi?
MÉR KEMUR í hug atburður,
sem gerðist hér fyrir allmörgum
árum síðan.
Einn af beztu söngmönnum
þessa lands var þá búsettur hér á
Akureyri. Á heimili hans sat
sönggyðjan í öndvegi og var
óspart hyllt. Konan hans lék á
slaghörpu og lagði við það mikla
alúð, enda var hún mjög framar-
lega í þeirri list. — Eitt sinn héldu
þau hér konsert. Hin hárfína og
viðkvsémá tjáning undirleikarans
bár tóriá sörígvarans hærra og gaf
þeim aukið gildi, enda var söngn-
um tekið að verðleikum. — Þetta
var að mig minnir í fyrsta sinn,
sem hún aðstoðáði við söng
manns síns hér, en eigi að síður
mun hún hafa unnið þarna glæsi-
legan sigur. — Gleðin var óbland
in og öryggið meira en áður, hún
fagnaði unnum sigri.. — En svo
kom höggið, það var ekki hin
miskunnarlausa þögn, sem þá var
að verki, heldur var það hjáróma
rödd þess manns, sem taldi sig
aldeilis vera dómbæran á þessa
hluti. og reyndi að gera lítið úr
úndirleik frúarinnar. — Hún tók
sér þetta mjög nærri, og eftir að
hafa notið hins hreina og tæra
andrúmslofts, þar sem listin, hið
skapandi afl hafði lyft henni svo
hátt og gefið henni vængi, fann
hún nú, að þessir vængir megn-
uðu ekki að lyítá henni meir, hún
skyldi aldrei meir koma hér op-
inberlega fram. Stuttu síðar
hurfu þau héðan á brott. — Þessi
atburður snart mig þá, og talar
enn sínu máli.
ÞAÐ ER NÚ einu sinni svo, að
umhverfið, serri við 'lifum og
hrærumst í, á sinn mikla þátt í
því, hvernig okkur tekst til á lífs-
leiðinni. Að baki hins endanlega
tjáningarforms listamannsins
liggur oft mikil barátta. Frá því
ákvörðun er tekin, og þar til
næsta tindi er náð, er hann kann-
ske milli vonar og ótta. Þess
vegna verður gleðin innilegri við
hvem nýjan áfanga. En einmitt á
þeim vettvarigi verða afskipti
samtíðarinnar þyngst á metun-
um. .l. . ;
' • í
VIÐ AKUREYRINGAR eigum
efnilega listamenn, bseði í söng-
list, hljómlist;: leiklist, málaralist
og höggmyndalist,- pn, hvað'er gert
fyrir þessa menn marga hverja?
EKKERT. — Eg hef verið að
velta því fyrir mér, hvað hægt
væri að gera í þessu efni, og datt
mér þá í hug, hvort Fegrunar-
félag Akureyrar, sem nýtur vax-
andi vinsælda, gæti ekki stækkað
verksvið sitt og unnið að þessum
málum og gæti það þá heitið List-
vina- og fegrunarfél. Akureyrar.
Eg álít að þá mundi því bætast
álitlegur félagahópur, sem auð-
veldaði því framkvæmdir. Eg veit
að vísu, að eins og félagsstarfsemi
er nú háttað hér, þá er þaðan lít-
ils að vænta. En hvað um það, við
verður allir seni eirin að standa
hér saman og slá skjaldborg um
þessi olnbogabörn okkar eigin
bæjarfélags.“
Því biðja þeir ekki uin
miskunn þar?
UNDANFARNAR vikur hefur
Þjóðviljanum ekki orðið tíðrædd-
ara um annað efni en. örlög Rós-
enbergshjónanna í Bandaríkjun-
um, sem dæmd voru fyrir kjarn-
orkunjósnir í þágu Rússa. Hafa
]>au setið í fangelsi um hríð, en
óráðið munn en, hvort líflátsdóm-
urinn, sem upp var kveðinn yfir
þeim, verður framkvæmdur. Er
það nú á valdi forseta Bandaríkj-
anna. Sekt hjóna þessara var
sönnuð í umfangsmiklum, opin-
berum réttarhöldum. Þau lásu
þar ekki upp neinar stórkostleg-
ar „játningar", heldur byggðist
dómurinn á sönnunargögnum og
vitnaleiðslum. En með því að hjón
(Framhald á 10. síðu).
Hið dularfuNa má! Bodenhoff-
fjölskyldunnar
ÞAÐ VAR í Assistents-kirkjugarð í Kaupmanna-
höfn, sem járðneskar leifar Jónasar Hallgrímssonar
voru sóttar um árið. Þá var gröf rofin þar. En slikt
er ekki einsdæmi þar í sveit.
Um þessar mundir eru rifjaðir upp í Danmörku
atburðir frá árinu 1798, um dauða auðugustu kónti
á Norðurlöndum á þeim tíma, Giertrud Birgitte Bo-
denhoff. I síðastliðinni viku var gröf hennar í þessum
sama kirkjugarði opnuð með leyfi viðkontandi stjórn-
arvalda, enda stóð afkomandi frúarinnar að vcrkjnu,
dr. Vjggo Starcke yfirlæknir, kunnur þingmaður, og
ætti að.vera vel þekktur hér á landi fyrir skrif sín um
handritamálið, en hann er einn harðasti ándstæðingur
íslands á þeim vettvangi.
Ástæðán til þess, að yfirlæknirinn og aðrir ættmenn
írúarinnar hafa farið fram á leyfi þetta, er að reyna-
að.komast til botns í orðrómi, sem lifað hefur í Dan-
mörku í meira en hálfa aðra öld, að ekki liafi verið
allt incð felldu um dauða Birgittu Bodenhóff á sinni
tíð. Er sú saga harla dularfull, enda héfur hún orðið
yrkisefni skálda, cins og síðar verður vikið að.
BIRGÍTTE BODENHOFF var dóttir kunns dóm-
ara í Róskilde, og 17 ára að aldri var' 'húri geffn An-
dreasi Bodenhoíf, syni Bodenhoffs útgerðarmanns og
stórkaupmanns, sem talnn var forríkur og átti miklar
eignir i Danmörku. Er enn í dag kennt við hann torg
eitt i-Kaupmannahöfn. Giftingin fór fram árið 1796,
og var ungu hjónunum spáð mikilli hamingju, en
allt fór hér á annan veg. Hálfu ári eftir brúðkaupið
andaðist eiginmaðurinn, og ári seinna fylgdi hús-
freyjan honum í gröfina. Dauða hennar bar skyiuli-
Icga áð' höndum, og var dauðaorsökin uppgefin kýli
í hlust, en dánarvottorðið er þó mjög óljóst.
En þótt sögur kæmust strax á kreik um dauðaor-
sökjna,; urðu hinar þó landfleygari sem sögðu, að nótt-
ina eltir greftrunina hefðu ræningjar komið í kirkju-
garðinn og hefðu rænt líkið öllum djásnum, sem með
því höfðu verið látin í kistuna. En sögurnar létu ekki
þar með staðar numið. Þær sögðu, að við ráriið hefði
maddama Bódenhoff vaknað úr daúðtidái, því 'að í
rauninni hefði hún aldrei dáið, heldmr'nðoins fallið
í dauðadá. Þegar annar ræninginn ,ætlaði a,ð grípa
eyrnalokk úr gulli af eyra hennar, segjf sggaji.Týjs lnnt
npp í kistunni og hrópaði og krafðist þess, ,a.ð hún
yrði flutt burt af þessum ógurlega stað. 'Éri"samv'izi/u-
laustr þorpararnir þorðu ekki að þyrma -henití;' <>g-
segir sagan, að þeir hafi unnið á henn'i ó 'kistunni
með verkfærum sínum.
Síðan þessi saga komst fyrst á kreik, eru liðin meira
en 150'ar, en hún hefur aldrei verið kveðin niður.
Fjölskyldan lét rcisa mjiig veglegt grafhýsiyíir.hjiiniili
Og: stendur það með sömu verksumm^rkjlriri cpip 14ag,:
en leyndardómurinn um dauða frúarinnar, og atburð-
urinn í kirkjugarðinum heiur aldrei verio upplýstur.
Og nú' vill hinn danski þingmaðtfr'fá' að~ Vítá‘ili&'
sanna, og kannske verður lionum að 'þéirri ósk's'iniu’."
■ b ii/ fino-id iinöif
. ÞAD HEFUR komið í ljós við atljug^nir.á. heim-
ildum. að allt viðvíkjandi dauða þessarar lprrík,u hefð-
arkonu er myrkri hulið. Kirkjubækurnar láta þéss ekki
getið, hver dauðaorsökin hafi verið. Virðist þeim, sem’
liafa kanriað sögu ættarinnar, að allt sé það með ráði
gert, og hcfur þetta enn ýtt undir hinar dularfullu
frásagnir. Saga lrú Bodenhoff og endalok hefur ckki
aðeins lifað meðal alþýðufólks, eins og hver önnur
dularfull þjóðsaga, heldur einnig meðal æðri stétta
þjóðfélagsins, já, og meðal skálda og listamanna, og
liefur haft á ýmsan hátt djúp áhrif á þá. Það er t. d.
vitað, að ævintýraskáldið H. C. Andersen var jafnan
hræddur um að hann yrð grafinn lifandi, og segir
sagan, að hann hefði jafnan á náttborði sínu rniða,
sem á var skrifað: ,,Eg er ekki dauður, ligg aðeins í
dái.“ — Annað stórskáld danskt tók þetta efnt bein-
línis fyrir. Það var Adarn Oehlenschlaeger, sem skrif-
aði árið 1813 söguna Rechmuth von Adoch. Þctta er
að vísu skáldsaga, en öll uppistaða hennar cr mál
Bodenhoff-fjölskyldunnar, og ]>ar er ræningjasagan
skráð cins og hún lifði á vörunt fólksins í Danmörku,
nöfnunum er aðeins breytt.
Sagan segir, að skáldið hafi fyrir kunrririgsskap við
kirkjidéga menn komizt á snoðir um játningu, sem
grafari í Assistents-kirkjugarði á að hafa gert á bana-.
beði, og hafi því verið kunnugt um hinn skelfilcga
atburð í kirkjugarðinum 1796. En þjóðsiigublær er á
þessum frásögnum, og enginn veit, hvað raunverulcgá
hefur gerzt og hvað ekki.
MÁL ÞETTA hefur vakið mikla gthygli í Dan-
miirku að undanförnu, en ekki hefur frétzt enn um
niðurstöður af athuguninni í kirkjugarðinum. Þessi
saga rifjar það upp fyrir mönnum, að stundum tekur
raunveruleikinn öllum skáldskap fram. Yafalaust er
það — hver sem niðurstaðari verður — að iirlög Bir-
gittu Bodenhoff eiga eftir að verða miinnum íhugunar-
og yrkisefni enn um langan aldur. Hin 19 ára gamla
stúlka, sem grafin er i Assistentskirkjugarði, mun enn
um hríð rifja upp fyrir mönnum óhugnanlegustu og
leyndardómsfyllstu siigur og atburði frá liingu liðnunf
tímum, er vekja hroll hjá nútímamönnum en þó jafn-
framt forvitni að lieyra meira.