Dagur - 22.04.1953, Blaðsíða 2

2
D AGUR
Miðvikudaginn 22. apríl 1953
Svarldælingar sigruiu Iranska sjólii
í kappróðri á 1000 ára hátíðini
Verðlaiiiiagripiirinii, sem afhentur var að róðri
loknum, iiominn til varðveizlu á Byggðasafni
Nýlega komst Snorri Sigfússon
námsstjóri, sem unnið hefur að
því að koma Byggasafni Eyfirð-
inga á stofn, yfir grip til safnsins,
sem á sér skemmtilega sögu.
Þetta er verðlaunagripur, sem af-
hentur var að afloknum kapp-
róðri hér á Akureyrarpolli á há-
tíðinni til minningar um 1000 ára
byggð Eyjafj. árið 1890. Hlutu
Svarfdœlingar gripinn eftir að
hafa sigrað í róðrinum. Meðal
þátttakenda voru m. a. sjóliðar af
frönsku herskipi, sem lá hér inni
þessa júnídaga, sem hátíðin stóð.
Blaðið hefur beðið Snorra Sigfús-
son að segja lesendum Dags sögu
þessa grips og lýsa honum og fer
frásögn hans hér á eftir.
Gripur þessi er anker, steypt úr
koparblöndu. Það er 18 sm. á lengd
og 13 sm. á breidd, þvert yfir
flaugarnar. Framan á því hefir
verið festur lítill hitamœlir, sem
nú er horfinn, en málmplatan, sem
hann hefir verið festur á, og er
merkt hitastigum R. og C.,er þar
enn. Hefir ankerið bseði getað
hangið á vegg, og eins mun hafa
verið á því stöng að aftan, svo að
það gat staðið á borði. Sú stöng er
nú horfinn.
Einhverntíma í æsku minni
■heyrði eg minnst á kappróður á
Akureyrarpolli, sem Svarfdæling-
ar tóku þátt í og unnu. Var nú
þetta að mestu i fyrnsku fallið, ■—-
tínt og gleymt, eins og svo margt
annað. En á s. 1. sumri ryfjaði
Gísli Jónsson bóndi og fræðimaður-
á Hofi þetta upp fyrir mér og sagði
mér öll tildrögin, og það með, að
hann hefði þá nýlega náð i verð-
launagripinn, sem Svarfdælingar
hlutu í þessari viðureign, og
geymdi hann, og var þá ekki að
sökum að spyrja, að sjálfsagt þótti
að hann færi á byggðasafnið.
En tildrögin eru þau, sem nú
skal greina:
1000 ÁRA HÁTÍÐIN.
Eins og kunnugt er héldu Ey-
firðingar mikla héraðshátíð 1890 i
rninningu um þúsund ára byggð
Evjafjarðar. Þessi hátið var hald-
in á Oddeyri, hófst 20. júní og stóð
í 3 daga. Hafði nefnd haft allan
undirbúning með höndum, og var
sr. Matthías formaður hennar. Var
margt til skemmtunar og stóð
mikið til, en ekki var veðrið vel
hagstætt. Hófst hátíðin með skrúð-
göngu og hafði hver sitt merki.
Allmörg erlend skip voru hér á
höfninni, og a. m. k. eitt franskt
herskip, er skaut af fallbyssum til
hátíðabrigðis, og y£rmenn þess, og
fíein, tóku þátt i setningu hátiðar-
innar, klæddir sínum tignarskróða.
Var farið lofsamlegum orðum um
þátttöku Frakka.
Auk mikilla ræðuhalda og mik-
ils söngs fóru þarna fram kapp-
reiðar, knajtleikur, glimur (og
þóttu Mývetningar beztir, en þeir
qg fleiri utan héraðs tóku þátt í
hátíðinni til heiðurs Eyfirðingum),
dansleikir, kappsigling og kapp-
róður. Þá var og sýndur sjónleikur
sr. Matthíasar „Helgi hinn magri“,
í pakkhúsi niðri á Oddeyrartanga.
Ennfremur voru sýndir ýmsir unn-
ir munir og einnig var þar gripa-
sýning, verðlaun veitt o. s. frv.
Talið var að hátíð þessa muni
hafa sótt 4—5 þús. manns, og þótti
geysifjöldi, og var það að þeirrar
tíðar hætti. Og miklar sögur gengu
út um sveitir af þessari veglegu
héraðssamkomu.
KAPPROÐURINN.
En einmitt á þessari hátíð var
það, sem Svarfdælingar unnu
verðlaunin.
Ákveðið hafði verið að 2 bátar
kepptu í róðrinum, bátur af Odd-
eyri (eða grennd) og annar bátur
af franska herskipinu. En þegar á
hátíðina kom vildu menn að fleiri
yrðu þátttakendur og var um það
rætt manna á meðal, og fór svo að
hinn þriðji gaf sig fram.
Svo stóð á því, að til Akureyrar
(Oddeyrar) var þá nýlega fluttur
frá Upsum , Sigurður Jónsson
Thorarensen prests að Tjörn. Átti
hann góðan sexæring með svarf-
dælsku lagi, hafði hann flutt bát-
inn með sér hingað. Var nú þessi
bátur mannaður Svarfdælingum
fyrir forgöngu Sigurðar, og með að-
stoð Gisla á Hofi og Gunnlaugs á
Karlsá, sem stýrimaðurinn á bátn-
um segir mér að hafi verið mikill
hvatamaður þess, að Svarfdæling-
ar kepptu. Mennirnir, sem valdir
voru til keppninnar voru þessir:
, Bræðurnir Þorleifur og Sigurður
Jóhannssynir frá Ingvörum, Jqn
Kristjánsson, Ingvörum, Halldór
Jónsson fá Kofa, Þorsteinn Jóns-
son, Upsum, og Gunnlaugur Frið-
leifsson, Karlsá. En stýrimann út-
vegaði Sigurður Jónsson, og var
það unglingsmaður, Jóh. Thorar-
ensen, verzlunarm., og er hann sá
eini, sem enn er á lífi af þessari
skipshöfn.
Vegalengdin, sem róin var, er
raunar ekki svo lítil. Farið var frá
bryggju J. V. Havsteens á Oddeyri
og róið inn Pollinn og inn fyrir
kaupfarið Ingeborg, sem lá beint
fram af Höepfnersverzlunarhúsun-
um (sem nú eru horfin), en það er
því nær rétt austur af innri hafnar-
bryggjunni og út að Havsteens-
brj-ggjunni af'ur.
Varð bátur Svarfdæla fyrstur að
marki, og þótti rösklega róið og vel
stýrt. Síðastur varð sá franski.
Ekki var tíminn mældur, og hefði
nú verið gaman að vita um hann.
ZÖLLNER GAF SIGURVEGUR-
UNUM PENINGA.
Þegar að Havsteensbryggjunni
kom, segir G. J. að Louis Zöllner
stórkaupmaður frá Newcastle
hafi verið þar staddur, og rétt
hverjum sigurvegaranna tveggja
krónu pening í viðurkenningar-
skyni. Og verðlaunin, sem bátur
Sigurðar Jónssonar félck voru eig-
andanum afhent, og var það ank-
erið, sem áður er nefnt, og enn-
fremur lítill kompás, sem nú er
týndur. Varðveitti Sigurður síðan
gripinn rneðan hann lifði, og síðan
Jón sonur hans í Norðurgötu 38 á
Oddeyri. Frá Jóni Sigurðssyni
komst þessi gripur í hendur Gísla
á Hofi og þaðan til mín og í safnið.
KAPPRÓÐURINN Á MIÐIN.
Ekki er með vissu vitað, hvaðan
verðlaunagripirnir eru upprunnir,
en allt sýnist benda til þess, að
þeir séu útlent smíði. Gæti vel
hugsast að þeir væru gefnir af ein-
hi'erju erlendu skipi er hér lá, t. d.
iranska herskipinu. Þó skal ekkert
um það fullyrt, en vafalaust hafa
þeir þá verið gefnir forstöðunefnd-
inni í þessum tilgangi, og hún síðan
sæmt sigurvegarana þeim. —
Þannig er þá þessi stutti þáttur um
verðlaunagripinn frá 1890. Eg hef
haft ánægju af því að rifja hann
upp. Og mér er sem eg sjái þessa
svarfdælsku garpa, sem eg þekkti
alla, harðduglega og kappsfulla,
þeyta sexæringnum hér eftir Poll-
inum. Þessi smáþáttur vitnar ögn
um ároburð sveitunga minna frá
þessum tíma. Mér er og verður það
ógleymanleg sjón frá æskudögum,
að horfa á þá af Brimnesbökkun-
um, hvernig þeir tóku til áranna,
hve sterklega og fallega þeir reru,
og hvernig bátarnir flugu áfram,
hver í kapp við annan. Það var svo
að segja dagsdagleg, spennandi
keppni á vertíðinni haust og vor,
hvaða bátur gengi bezt og hver
kæmist fyrstur á miðin. Það
kveikti kapp og metnað í ungu
mönnunum, teygði úr orku þeirra
og magnaði hana. Og þess þurfti
með í þá daga, — og þess er alltaf
þörf, að glæða manndóm og hollan
metnað ailra manna, og þá ekki
sizt þeirra, sem glíma þurfa við
duttlunga og erfiðleika óblíðrar
náttúru, bæði á sjó og landi. Sú
glíma hefur jafnan verið hörð og
erfið þeim, sem útnesin byggja.
Þar var annað hvort að duga eða
drepast.
Og svo er enn, hér og þar, — um
allar jarðir."
Tómas Árnason:
Sfefna Framsóknarflokksins
í sjávarútvegsmálum
>.'í
Urköiná í marz

ofan við meðaliag
í marzmánuði voru hlýindi
inikil um land allt, en úrkoma
samt líka svo mikil að sjaldgæft
má telja.
Hér á Akureyri var meðalhit-
inn í mánuðinum 2 stig, en með-
allagshiti hér er -t- 1,7 stig. Úr-
koman hér mældist 140 mm. í
mánuðinum, og jafnmikil í Rvík,
og er það þó helmingi meira en
meðalúrkoma í Reykjavík en
fjórum sinnum meiri en meðalúr-
koma héi: á Akureyri í þessum
mánuði. Hinn 11. marz mældist
hér 15 stiga hiti, sem er alveg
óvenjulegt á þessari árstíð. Um
mánaðamótin skipti um veðrátt-
una, gekk til norðanáttar og snjó-
komu, sem stóð fram undir miðj-
an apríl, en nú er aftur komin
sunnanátt og hlýviðri og virðist
veturinn ætla að kveðja vel og
skammur var hann og mildur
þegar á allt er litið.
Brekkunafnið fellt
Bæjarstjórnin vildi ekki fallast
á að húsið Hafnarstræti 81A yrði
kallað Brekka eins og eigendur
þess óskuðu og var till. bæjarráðs
um að leyfa nafngiftina felld.
r
Islendingur balleít-
kennari
Hinn ungi íslenzki ballettdans-
ari Friðbjörn Björnsson, sem er
fastráðinn við Kgl. ballettinn
danska, var nýlega ráðinn til að
veita forstöðu nýjum ballettskóla
í Kaupmannahöfn. Dönsku blöðin
bera með sér, að Friðbjörn nýtur
vaxandi álits og vinsælda.
Þar sem stefnuyfirlýsing Fram- |
sóknarflokksins í sjávarútvegs-
málum hefur nýlega verið birt í
heild, mun aðeins verða drepið á
nokkur atriði og helzt þau, sem
hafa sérstaka þýðingu fyrir
landsbyggðina.
ÖFLUGUR SJAVARÚTVEGUR.
„Tíunda flokksþing Framsókn-
arflokksins telur það eitt af meg-
inskilyrðum fyrir efnahagslegu
sjálfstæði þjóðarinnar, að sjávar-
útveginum séu búin svo arðvæn-
lcg skilyrði, að unnt sé að reka
hann á fjárhagslega öruggum
grundvelli og að þeir, sem við
hann vinni, hafi sambærileg kjör
við aðrar stéttir og njóti sann-
virðis vinnu sinnar.“
Þetta er hina almenna stefnu-
yfirlýsing flokksins í sjávarút-
vegsmálum. Vegna legu og ann-
arrar aðstöðu landsins verða ætíð
margar þarfir landsmanna, sem
ekki verður unnt að fullnægja
hér innanlands. Þess vegna verð-
um við að hafa mikil viðskipti við
aðrar þjóðir. Það ríður á að fram-
leiða vöru til útflutnings, sem er
samkeppnisfær við samkj'nja
vöru-á heimsmarkaðirium. Eins og
nú er ástatt ér 93% af gjáldeyri
landsmanan aflað við sjávarsíð-
una. Sést bezt af því, hve þýðing-
armikill atvinnuvegur sjávarút-
vegurinn er.
LANDHELGISGÆZLAN.
Eitt hið fyrsta af málefnum
sjávarútvegsins, sem Framsókn-
arflokkurinn lét til sín taka, var
verndun landhelginnar. Árið
1922, þegar flokkurinn átti full-
trúa í ríkisstjórninni, reit flokks-
stjórnin forsætisráðherra séstakt
erindi um landhelgisgæzlu fyrir
Norðurlandi og studdi að því, að
„Þór“ hinn elzti, björgunarskip
Vestmannaeyja, væri tekinn í
þjónustu ríkisins. Þar með var
hafin sjálfstæð, íslenzk landhelg
isgæzla. Síðan, eftir að flokkurinn
tók við stjórnarforyztu, var „Æg-
ir“ byggður. Þá voru fengnir bát-
ar til gæzlu samhliða hjálpar-
starfi við fiskiflotann. Eitt helzta
átakið í þessum málum varð þó
sumarið 1948, þegar landhelgis-
málaráðherra Framsóknarflokks-
ins undirritaði samtímis samn-
inga um smíði tveggja gæzlu-
skipa, sem nú eru tekin til starfa.
En þau eru „María Júlía", sem
Vestfirðingar lögðu talsvert fé til
og „Þór“, hinn nýi, sem er stærsta
og fullkomnasta varðskip, sem
verið hefur í eigu íslendinga.
LANDHELGISMÁLIÐ.
Á flokksþingi 1946 um það leyti
sem nýsköpunarstjómin var að
gefast upp, markaði Framsóknar-
flokkuripn skýra stefnu í land-
helgismálinu. Að segja tafarlaust
upp landhelgissamningnum við
Breta frá 24. júní 1901, og setja
síðan nýja löggjöf um landhelg-
ina, þar sem hún væri ákveðin
mun stærri en áður var, og að
landhelgislínan yrði mæld frá
yztu annesjum, svo að allir firðir
og flóar féllu innan hennar. í
ársbyrjun 1947 var flutt af hálfu
flokksins tillaga til þingsályktun-
ar um að segja upp landhelgis-
samningnum við Breta. Eftir aS
Haag-dómurinn var fallinn í
landhelgisdeilunni milli Breta og
..Norðmanna, lýsti miðstjórn
Framsóknarflokksins sig fylgj-
andi, að gerð yrði einhliða
ákvörðun af hálfu íslands um
stækkun landhelginnar. Yfirlýs-
ing þessi var gerð á fundi mið-
stjórnarinnar 11. febr. 1952, en
reglugerðin um stækkunina var
gefin út 19. marz 1952 og tólc
gildi 15. maí sama ár.
Flokksþingið lýsti yfir ánægju
sinni yfir þeim áfanga, sem náðst
hefur með stækkun fiskveiði-
landhelginnar og þakkaði for-
göngu ríkisstjórnarinnar í mál-
inu. Telur flokksþingið, að ekki
komi til mála að veita neinar til-
slakanir varðandi hina nýju frið-
unarlínu og skorar1 á; þjóðina að
standa einhuga -, sainan um þá
ákvörðún, sem tekin héfur verið.
' Ennfremúr ‘ taldi flokksþingið
brýna nauðsyn bera til, að vinna
að friðun ákveðinna veiðisvæða,
sem liggja utan núverandi frið-
unarlínu og sem reynslan hefrir
sýnt að hafa orðið fýrir sérstakri
ágengni togara, t. d. veiðisvæði
vélbáta á Vestfjörðum, þar sem
sérstök góðfiskimið liggja undir
gereyðingu.
Það hefur svo margt verið rætt
og ritað um nauðsyn á stækkun
landhelginnar, að það væri að
bera í bakkafullan lækinn að gera
það frekar hér. En það má full-
yrða, að landhelgismálið er eitt
mesta stórmál þjóðarinnar, sem
hefur mikla þýðingu fyrir afkomu
hennar um langa framtíð. En það
er ekki nægilegt að hafa stóra
landhelgi. Landhelgisgæzlan verð
ur að vera eins góð og kostur er
á. Þess vegna lýsti flokksþingið
yfir því, að áherzla verði lögð á
að auka og bæta gæzluna frá þv£
sem nú er.
REKSTRARFYRIRKOMULAG
SJÁVARÚTVEGSINS.
Ástandið í útvegsmálum þjóð-
arinnar seinustu árin hefur
hvergi nærri verið eins gott og
æskilegt vaSri, miðað við að
sjávarútvegurinn er ein helzta
atvinnugreinin. Ein aðalástæðan
til þess, að þessum málefnum er á
ýmsan veg verr komið en mál-
efnum sumra annarra stétta, mun
vera sú, að þeir sem að sjávarút-
veginum vinna hafa ekki haft
með sér eins góð og víðtæk sam-
tök í landinu ,eins og t. d. bænd-
ur og verkamenn.
(Framhald á 7. síðu).