Dagur - 22.04.1953, Blaðsíða 4

4
D A G U R
Miðvikudaginn 22. apríi 1953

DAGUR
Ritstjóri: HAUKUR SNORRASON.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 88 — Sími 1166
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegi.
Argangurinn kostar kr. 50.00.
Gjalddagi er 1. júlí.
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
SS$S$$3SS$$$$S33SS$S$$$SS3$»$$3SSS$S$S$$$3ý3$SSSýs’
Hernaður bandamanna
EIN AF uppáhaldskenningum Alþýðuflokksfor-
kólfanna hér nyrðra hefur um langa hríð verið sú,
að kaupfélögin hafi gert landsfólkinu mest gagn
meðan þau voru fámenn og févana. Þegar hug-
sjónirnar ná ekki lengra en að endurspeglast í
grautardiskinum, þykir það meiri þjóðfélagsleg
upplyfting að fá grjónapokann með afslætti en
hyggja verksmiðjur eða menningarlegar sölubúðir.
Þetta fólk er að reyna að telja sjálfum sér og öðr-
um trú um, að þingeysku frumherjarnir hafi aidrei
eygt möguleika til stórframkvæmda fyrir sam-
eiginlegt fjármagn og átak þúsunda landsmanna
innan vébanda samvinnuhreyfingarinnar. Þeir
hafi aldrei gert sér vonir um að samvinnufélögun-
um auðnaðist að lyfta Grettistökum á sviði efna-
hagsmálanna, eiga glæsilegar verzlunarbúðir,
verksmiðjur, hafskip og hafa með höndum sem
víðtækasta þjónustu á sem flestum sviðum fyrir
fólkið í landinu. Þessir forheimskunarpostular
þykjast skáka í því skjóli, að unga kynslóðin þekki
ekki raunveruleg stefnumörk frumherjanna. En
valt er fyrir þá að treysta því. Frumherjar sam-
vinnustarfsins á íslandi stefndu að'sama marki og
eftir sömu leiðum og samvinnumenn nágranna-
landanna. Ungir íslendingar þekkja stórfram-
kvæmdir samvinnufélaganna á Norðurlöndum og
í Bretlandi af áfspurn og eigin rairn. Samvinnu-
samböndin í þessum löndum eru meðal lang-
stærstu og umfangsmestu verzlunar- og iðnaðar-
fyrirtækja í Evrópu og færa sífellt út kvíarnar. —
Kenningar Alþýðuflokksforkólfanna eiga enga
stoð í sögu né veruleika. Þær eru sprottnar af af-
brýði kreddumanna, sem hafa orðið fyrir von-
brigðum með framgang þjóðnýtingarkenninga og
annarra kredduvísinda, og fyrirgefa ekki, að þjóð-
in hefur ekki treyst þeim til forustu á hinu félags-
lega sviði.
k
ALÞÝÐUFLOKKSFORKÓLFARNIR eiga sér
bandamenn, sem flytja sömu kenningarnar, en af
öðrum ástæðum. Auðhyggjumenn Sjálfstæðis-
flokksins hafa jafnan viljað halda kaupfélags-
skapnum niðri og spyma gegn því að samvinnu-
félögin tækju að starfa á athafnasviðum, sem
spekúlantar telja sínar eignarlóðir. Til þess að
vernda auðsöfnunarmöguleikana á þessum svið-
um er ekki sparaður rógur og fjandskapur né fals-
anir á sögulegum staðreyndum. Því er t. d. haldið
fram á Heimdallarsíðu Morgunblaðsins sl. laugar-
dag, að forvígismenn samvinnustefnunnar á ís-
landi í dag hafi „fært rekstur sinn yfir á mörg þau
svið, sem samvinnuhugsjóninni er ekki ætlað að
ná til....“ Hvaðan kemur Heimdallarpiltinum
vizkan? Hver eru þau athafnasvið, sem samvinnu-
félagsskap er ekki ætlað að skipta sér af í þessu
landi? Þessir forheimskunaragentar ættu að
heimfæra þessa kenningu upp á KF — sænska
samvinnusambandið, — eða CWS — brezka sam-
vinnusambandið,—og sjá, hver útkoman yrði. Hér
býr það á bak við, að stórspekúlantar Sjálfstæðis-
flokksins vilja ekki láta almenning sjá inn á sínar
eignarlóðir, heldur girða þær með múr blekkinga
og sögulegra falsana. Þeir vilja sitja einir að milli-
landasiglingum, vátryggingastarfsemi og ýmiss
konar verksmiðjurekstri og fá að rækta fjár-
gróðaakurinn í friði. Samvinnumenn landsins eru
á öndverðum meiði. Þeir vilja
efla samvinnufélögin til þess að
hafa með höndum sem mest af
reirri þjónustu, sem þörf er að
veita í nútíma þjóðfélagi. Hér er
stefnan sú sama og um öll nálæg
lönd, sem við frelsi búa.
HEIMDALLARSÍÐA sú, sem
áður er nefnd, flytur samþjapp-
aðan óhróður og svívirðingar um
samvinnusanmtök landsmanna og
einstaka forustumenn þeirra. —
Forustumenn Sjálfstæðisflokksins
hafa gát á tungu sinni, en þeim
mun þó vel vært þótt greindar-
litlir unglingar á pólitískum bitl-
ingafjörum flokksins, prófi hér
kenningar Rússa um hvað langt
sé hægt að ganga í ósvífninni.
Enginn meðalgreindur Sjálfstæð-
ismaður hér nyrðra mundi t. d.
halda því fram, að „steinhallir"
SÍS hér á Akureyri, séu fólkinu
hér og bændum landsins til
óþurftar, en Heimdallarliðið held
ur að þessi fróðleikur gangi e. t.
v. í þá, sem í f jarlægð búa. Það er
sem sé kenning þessa fólks, að
hin mikla fjárfesting SÍS í
Gefjuni sé stórskaðleg og svik
við samvinnustefnuna. Hið mikla
og nýtízkulega fyrirtæki, sem
veitir hundruðum manna lífvæn-
lega atvinnu, sé verk þjóðhættu-
legra manna! Akureyringar mega
leiða hug að því, hvernig yið-
skiptamálaráðherra Sjálfstæðis-
flokksins og heildsalaklíka höfuð-
staðarins búa að þessari „stein-
höll“ nú um sinn, með opinber-
um ráðstöfunum og skefjalausum
innflutningi á sams konar varn-
ingi og hér er framleiddur úr al-
innlendum hráefnum. Þegar
þær staðreyndir eru lagðar við
fullyrðingar um „steinhallir" SÍS
hér, er blekkingahjúpnum svipt
af og fjandskapurinn við frjáls
samtök þegnanna til sjálfsbjargar
stendur nakinn eftir. í krafti
þessara skoðana eiga svo Akur-
eyringar og Eyfirðingar að velja
sér þingmann!
FOKDREIFAR
Bömin á bíó.
Bíógestur skrifar blaðinu:
„EKKI ALLS fyrir löngu var eg
staddur í einu kvikmyndahúsi
þessa bæjar. Var þá á boðstólnum
amerísk ævintýramynd, „Loginn
og örin“. Var húsið þéttskipað, því
að myndin var spennandi. — Það,
sem aðallega vakti athygli mína á
þessari sýningu var, hvað börnin
voru fjölmenn í húsinu miðað við
að myndin var engin barnamynd,
síður ert svo, og má það teljast
merkilegt, að börnum skuli vera
leyft að sjá slíkar myndir. — Sýn-
ingin hófst kl. 9 síðdegis og var
lokið laust fyrir kl. 11. Börnin á
þessari sýningu skiptu tugum og
aldurinn á þeim var allt ofan í 7—
8 ára, og margt af þeim sýnilega
ekki í fylgd með fullorðnum. —
I svona tilfellum álít eg að ábyrgð-
arleysi foreldranna sé næsta sorg-
legt. Þarna þarf að taka í taumana.
Börn innan 12 ára aldurs eiga ekki
að vera utan heimilis eíns eftir kl.
10 á kvöldin."
Fermingarskikkjur á Akranesi.
NOKKRIR LESENDUR hafa
bent blaðinu á, að fermingar-
skikkjurnar, sem rætt var um í
síðasta blaði og í notkun eru í
dómkirkjunni í Osló, hafi nú um
skeið tíðkast í Akraneskirkju, hjá
séra Jóni Guðjónssyni, sem inn-
leiddi þennan sið þar. Má merki-
legt heita, hve hljótt hefur verið
um þetta, því að hér er um at-
hyglisverða nýbreytni að ræða.
Blaðið hefur orðið þess vart, að
frásögnin um skikkjurnar hefur
vakið athygli og eru flestir, sem
blaðið hefur rætt við — þar á
meðal prestvígðir menn — á
þeirri skoðun að þessi siðvenja sé
til bóta, hvort heldur litið er á
málið frá sjónarhóli foreldranna,
sem hafa ærinn kostnað af þess-
um tímamótum í ævi barnanna,
eða barnanna sjálfra, sem þá
standa öll jöfn að klæðaburði
frammi fyrir altarinu. Fróðlegt
væri að heyra frá Akurnesingum,
hvernig þeim líkar þessi siðvenja.
Kæmi ekki á óvart, þótt fréttist,
að það væri almenn skoðun þar
að breytingin hefði reynst til
batnaðar.
Athyglisverð kvikmynd.
FÓLKI KEMUR ekki saman
um, hvort japanska verðlauna-
kvikmyndin Rashomon, sem hér
var sýnd í sl. viku, sé góð eða lé-
leg og þó mun dómurinn vera á
þá leið, að ekki hafi verið mikið
að sækja í kvikmyndahúsið í
þetta sinn, því að aðsóknin mun
hafa verið fremur léleg. Eg held
þó að það hafi verið vangá af
fólki, sem á annað borð sækir bíó
meira eða minna sér til skemmt-
unar og fróðleiks, að láta þessa
mynd fara fram hjá sér. Er þá
fyrst það að telja, að þessi kvik-
mynd hlaut verðlaun á alþjóða-
kvikmyndakeppni í Feneyjum
fyrir rösku ári og var þá mjög
umtöluð. Mörgum þótti hún
ósvikið listaverk. I annan stað er
þetta mynd, sem hlýtur að koma
við hvem hugsandi mann. Áhrif-
in eru e. t. v .ekki skemmtileg, en
þau eru sterk. Menn verða ekki
bjartsýnni á manneðlið eftir að
hafa séð þessa mynd. Einhver
huggun kann það að vera í aug-
um sumra, að manneðlið sé eitt-
hvað öðruvísi austur í Asíulönd-
um en hér um vestræn lönd, og
víst má telja að Vesturlandamenn
hafi á sér fágaðra snið en fram
kemur í þessari japönsku lýsingu
á atviki, sem á að hafa gerzt þar
eystra fyrir 1200 árum. En í raun-
inni er þetta vafasöm huggun.
Það eru ekki nema örfá ár síðan
seinni heimsstyrjöldinni lauk.
Þarf frekar vitnanna við um
grimmdaræði mannsins, ósann-
sögli og skefjalausa eigingirni? í
japönsku myndinni er þessi þráð-
ur ofinn haglega og stefnir rak-
leitt að endalokum, sem menn
veigra sér við að horfast í augu
við. En áhorfandinn er ekki skil-
inn eftir úti í svartnætti vonleys-
iáins. í lok myndarinnar er minnt
á, að kærleiksneisti er til í
mannssálinni, þótt djúpt sé á
honum á stundum. Það er eins og
að fá agnarlítinn plástur á stórt
sár.
HÉR KOMA tugir kvikmynda,
sem eru þannig gerðar, að maður
gleymir þeim jafnharðan og
myndirnar hverfa af tjaldinu, og
eru þó sumar lakari en það. Þessi
japanska mynd veitti innsýn í
fjarlægan heim, fékk hverjum
manni ósvikið umhugsunarefni,
sýndi listtúlkun, sem er nýstár-
leg og þrungin frumstæðum
krafti. Tæknilega er hún mjög vel
gerð og myndagerðin og mynda-
valið ,t. d. úti í skóginum, með
nýstárlegum blæ. Kvikmyndir af
þessu tagi — jafnvel þótt mönn-
um líki ekki boðskapurinn eða
túlkunin — eru líklegar til að
þroska listsmekk manna og auka
(Framhald á 7. síðu).

Slys í heimahúsum
Heilbrigðisstjórnin danska hefur nýlega birt fróð-
legar skýrslur um slys í heimahúsum í Danmörk.
Kemur í ljós að í Kaupmannahöfn einni verða 10
DÚsund slys í heimahúsum árlega.
Börnunum hættast.
Nánari sundurgreining á þessari skýrslu sýnir, að
rað eru böm undir fimm ára aldri, sem oftast verða
fyrir slysum. Þau eru fimm sinnum gjarnari á að
meiða sig, svo að leita þurfi læknis, en aðrir aldurs-
flokkar, og ástæðan er, segja dönsku læknarnir, sem
að skýrslunni standa, að foreldrarnir gæta þeirra
ekki nógu vel. Oft er of miklum önnum eða þrengsl-
um um að kenna. Bömin meiða sig einkum við að
detta ofan af borðum, einkum eldhúsbox-ðum, stól-
um, og svo detta þau út um glugga. Meiðslin eru
einkum á höfðinu, kropp og hálsi, en sjaldgæfara
að börn beinbrotni, sennilega vegna þess að böm á
xessum aldri hafa lítið lært að bei-a hendiu- og fætur
fyi-ir sig. Ekki er algengt að börn skeri sig eða stingi,
dví að fullorðna fólkið gætir þess yfirleitt vel að
xau nái ekki í verkfæi-i til þess. Þó er á ári hverju
flutt mörg börn á spítala með skurðsár. Miklu al-
gengara er að börn brenni sig, á heitum hlutum
eða heitu vatni, eins er allalgengt að þau gleypi
hluti, sem ná verður úr hálsi, nefi, lungum og maga.
Húsmæðrunum er líka hætt.
Maður skyldi ætla að hætta væri á því að gamalt
fólk væri einn sá hópur, sem hætt væri við slysum í
heimahúsum, en svo er samt ekki. Gamalt fólk slas-
ar sig ekki oftar en fólk á beztá aldri, samkvæmt
xessum skýi-slum. Drengir meiða sig oftar en telp-
ur, og fullorðnar konur slasast mUn .-oftar í heima-
húsum en karlmennirnir. Konur slasast oftast á
ýmsum tækjum og áhöldum, svo.sem þvottavélum
og eldhúsáhöldum. Þá eru bi-unasár mjög tíð. Loks
segir í þessum dönsku skýi-slum, að trtt sé að konur
séu fluttar á sjxiki-ahús með meiðsli eftir bai-smíðar,
Degar maðui-inn kemur fullur heim. ýrr)5?r t^gundir
slysa virðast hitta karlmenn og konur nokkurn veg-
inn jafnoft í heimahúsum, svo sem éjtriin,-slýs af
rafmagnsstraum, hundsbit o. s. frv. Eitrun er al-
gengust, er daglegt brauð í Kaupmannahöfn. Gas-
eitrun er algengust þar.
Fullorðnir beinbrotna.
Dönsku læknamir segja, að athugun þessi hafi
skýlaust leitt í ljós, að böi-num sé ekki hætt við að
beinbi-otna, heldur fái þau sár á höfuð, háls og bol,
ef slys hendir þau. Fullorðnum er á aftur á móti
mjög hætt við að beinbrotna, og þó er konunum sér-
lega hætt í þessu efni. E. t. v. er það vegna þess að
þær eru grannbyggðari en karlar, en ástæðan getur
líka verið háir hælar, sem valda því að konan er
óstöðugri á fótunum en ella. í Höfn handleggs-
brotnuðu 18 kai-lmenn á gólfinu heima hjá sér á sl.
ári en 106 konur.
Ljóslampar athugaverðir.
Það kom í ljós við þessa athugun, að ljóslækn-
ingalampar geta verið athugaverðir og allmöi-g slys
urðu af þeim, mest fyrir kunnáttuleysi í meðferð
þeirra. Fólk brenndi sig til skaða og skemmdi í sér
augun. Það er algengara en margur hyggur, að slys
verður af því að fólk geymir eitur, eins og saltsýru
o. þ. h. í sakleysislegum sódavatnsflöskum eða öðr-
um slíkum ílátum og ekki á nógu öruggum stað.
Stundum er það búið að gleyma, hvað flaskan inni-
heldur eftir langan tíma og þá verður slys.
VIÐ HVAÐ SKYLDI HANN HAFA ÁTT?
Sölumaður, er vildi selja þvottavélar, kom á
heimili þeii-ra erinda, og frúin var mjög áhugasöm
og vildi fræðast um ágæti vélarinnar. En eiginmað-
urinn tók af skai-ið. Hann sagði: Konan mín á þegar
ágæts maskínu, sem tekur yðar vél stórlega fram.
Hún leggur á borð og tekur af borðinu, þvær upp,
lætur heitt vatn á hitapokann hennar, labbar út
með börnin, ber þvottabalann upp og niður stiga og
sækir bækur fyrir hana á bókasafnið. Ef þér getið
keppt við þessa vél, þá verður af kaupum, annai-3
ekki.