Dagur - 17.02.1954, Síða 5

D A G U R
5
Miðvikudaginn 17. febrúar 1954
ERLEND TÍÐINDI
Andspyrna bænda gegn kúgun hefur um aldir
verið eitt mesta vandamál rússneskra valdhafa
húsdýrum sínum í bjálkakofum
með stráþaki, og þrauka af
af langa, kalda vetur, en hann
átti einn dýrmætan hlut, sem
bætti honum alla erfiðleika:
hann var frjáls maður.
Skammvinn gleði.
B R É F :
læjarráði bent á að ásælsst ekki
framkvæmdavald bæjarsfjórans
Blaðinu hefur btjrizt eftirfar-
andi bréf frá Jóni Sveinssyni,
fyrrv. bæjarstjóra:
„Eg sendi yður hér með, hr.
ritstjóri, eftirrit af bréfi mínu til
bæjarstjórnar Akureyrar, dags.
9. þ. m., og tel rétt að það sé birt
í heiðruðu blaði yðar, vegna um-
mæla þess um erindið í fréttum
frá bæjarstjórnarfundi 9. þ. m.
Eg tek fram ,að eg vildi gjarnan
fá rúm í blaði yðar — framvegis
— fyrir greinar, þar sem gerðar
eru tillögur um — og álit —
hvernig bezt muni fyrir komið í
framtíðinni stjórn sveita- og
kaupstaðarfélaga. Eg tel að ekki
verði hjá því komist að setja
milliþinganefnd í þau mál.
Bréf Jóns.
Enn stendur hið mikla, þögla
stríð innan landamearkja Sovét-
ríkjanna, í milli valdhafanna og
bændanna. Orrustuvöllurinn er
samyrkjubúið — kolkhoz. Það
sem um er barizt, er tækifæri 10
milijón smábænda að lifa mann-
sæmandi lífi.
Þetta stríð er þögult, en það er
háð af miskunnarleysi. Hvorugur
aðili lætur undan, nema til
bráðabirgða, af hentiástæðum.
Þessi styrjöld er aðeins fram-
hald af þeim ógurlegu átökum,
sem í aldir hafa farið fram í milli
valdhafa og bænda í þessu mikla
ríki. Þá sögu má rekja sex aldir
aftur í tímann.
Hræðilegir atburðir.
Allt fram á þrettándu öld, eða
þangað til Kieff-þrinsarnir náðu
völdum, voru rússnesku bænd-
urnir frjálsir menn. En eftir það
voru þeir heftir í þrældórhsfjötra
af keisaraættum þeim, sem
síðan ríktu. Hræðilegir atburðir
gerðust á næstu öldum. Þegar
veldi Moskvufurstanna leið undir
lok á árunum 1598—1613, varð
upplausnarástand í landinu
Ánauðugir bændur sóttu þá fram
alit að hliðum Moskvu, en að baki
þeirra var blóði drifin slóð og
þúsundir aðalsmanna drepnir.
Þessi uppreist var að lokum
brotin á bak aftur af pólskum og
sænskum hersveitum.
Bændastríðið 1773—1774 kom
næst. Kósakki frá Don-byggðum,
Pugachev að nafni, safnaði um
sig kósakkahersveitum og gerði
árás á hirð Katrínar miklu. Kjör-
orðið var: Drepum landeigendur!
En hermenn Katrínar sigruðu
uppreistarmenn, Pugachev var
fluttur í járnum til Moskvu og
hálshöggvinn.
Desember-uppreistin 1825 kom
næst. Ungii' varðliðsmenn í Pét-
ursborg, sem hrifist höfðu af
hugsjónum frönsku byltingar-
innar, risu upp í nafni „rúss-
neskrar frelsishreyfingar“ og eitt
aðalstefnuskrármálið var að leysa
bændur úr ánauð. En þessi
hreyfing kafnaði í bióðbaði. Her
keisarans náði skjótt yfirhönd-
inni.
Frelsisskrá Alexanders.
Árið 1861 leysti Alexander'
czar II. bændur úr ánauð og lét
svo ummælt „,að betra væri að
leysa þá af klafanum með vald-
boði að ofan, en bíða unz þeir
tækju sjálfir vald til þess í sínar
hendur.“ En um aldamót sl. var
hlutur bænda enn hinn versti.
Skuldir og gamaldags vinnubrögð
höfðu svipt þá frelsinu, sem þeim
var lofað í frelsiskrá Alaxanders.
Árið 1905 létu hinir langþreyttu
og kúguðu bændur enn til sín
heyra. Sunnudag í janúar leiddi
ákafur predikari, Gapon að nafni,
fylkingar leiguliða að vetrarhöll
keisarans í Pétursborg. Hermenn
skutu á fylkinguna og mikið
blóðbað varð. En um gjörvallt
Rússland hljómaði kjörorðið:
„Allt land til bænda sjálfra."
Bændurnir og Lenin.
Sprengingin varð 1917. Þegar
keisaradæmið hrundi, fóru varn-
irnar á þýzku vígstöðvunum
jafnframt út um þúfur. Lenin
hrópaði þá til bændanna: „Grípið
nú það, sem tekið var af ykkur
áður.“ Bændur skiptu þá stór-
jörðum í milli sín.
Á þessum tíma uppreisnar urðu
bændur í raun og sannleika ofur-
litlir kapítalistar. Bóndinn átti
sjálfur nokkrar ekrui' lands.
Hann varð að vísu að búa með
En gleðin varð skammvinn.
Þegar bolsevikkar höfðu náð
völdunum örugglega í sínar
hendur á árunum 1918—1921, var
Lenin fljótur að gera út af við
hið nýfengna frelsi bændanna.
Hinn frjálsi sölumarkaður bænda
var afnuminn. Ríkið gerði upp-
tækar afurðir þeirra að vissu
marki. Bændur tóku upp and-
spyrnu gegn þessum ákvörðunum
m. a. með því að neita að vinna.
Þetta, ásamt þurrkum, varð orsök
ægilegrar hungursneyðar í land-
inu. Framleiðsla bændanna
minnkaði um 60 af hundraði.
Talið er að allt að 5 milljónir
manna hafi látizt af skorti og
harðæri. Árið 1921 hafði hin
þrautseiga andspyr nu bænda ney tt
Lenin til þess að slá undan. Þá
var efnt til nýrrar efnahags-
stefnU. Samkvæmt þessari stefnu
— NES — var hinn frjálsi
markaður endurreistur. Skattar
komu í stað þess að gera upptæk-
ar framleiðsluvörui'. Lenin játaði
síðar, að einasta ósigur sinn í líf-
inu hefði hann beðið fyrir bænd-
um. En nú tóku bændur aftur til
starfa af fullum krafti. Og fram-
leiðslan óx.
Bændur og Stalín.
Lenin trúði á samyrkjuskipu-
lagið, -en þó því aðeins að það
væri framkvæmt í samvinnu við
bændur og með atfylgi þeirra,
enda tæki breytingin mjög langan
tíma. Þvingun taldi hann mundi
eyðileggja möguleikana til sæmi-
legs árangurs. En eftir 7 ár
gjörbreytti Stalin NES og hóf
iðnaðaráætiunina 1928. Til þess
að iðnvæðingin, sem þá hófst,
gæti tekizt, þurfti Stalín á eftir-
farandi að halda: 1) Vinnuafli í
verksmiðjurnar, og það var að-
eins að fá í sveitunum, 2) mikið
af landbúnaðarafurðum til þess
að halda lífinu í verksmiðjufólk-
inu í borgunum og til þess að
greiða fyrir innflutningi á verk-
smiðjuvélum og hráefni. Til þess
að leysa þennan tvöfalda vanda
ríkisins, ákvað Stalín með þving-
aðri þátttöku samyrkjubúskap
í stórum stíl. Þannig mundi losna
um marga sveitamenn til starfa í
verksmiðjum, og ríkisvaidið hefði
framleiðslumál bænda jafnframt
í járngreipum. Útkoman varð hin
„hræðilega barátta“ sem Stalín
skýrði Chruchill frá (sjá ramma
á þessari bls.).
Bændur vörðust þessum árés-
um með öllum þeim ráðum, er
þeir höfðu tiltæk. Þeir slátruðu
heldur gripum sínum en afhenda
þá og fóðurbrestur sagði líka til
-...
sín. Um helmingur af búpeningi
landsins féll á þessum árum. —
Stalín fyrirskipaði þá áð uppræta
stétt sjálfseignabænda, kúlakk-
ana svonefndu. Á fimm ára tíma-
bili voru 5—10 millj. kúlakka
upprættir, annað tveggja skotnir
eða fluttir í útlegð. Margar mill-
jónir þeirra flýðu til borganna.
Árið 1936 höfðu nær allir bændur
landsins verið kúgaðir til þess að
taka þátt í samyrkjubúunum. —
Eina undanþágan, sem Stalín
gerði, var að leyfa hverri fjöl-
skyldu að rækta til eigin nota
smáblett, en framleiðslan af
honum var þungt skattlögð. Árið
1950 var samyrkjubúum enn
steypt saman í heljarstóra sam-
yrkjubúgarða .Átti að stofnsetja
sveitaborgir. En andspyrna
bænda varð enn erfið og þessi
áætlun komst aldrei almennilega
á laggirnar. Stalín taldi samt sem
áður að hann hefði kúgað bænd-
ur, erf svarið kom eftir andlát
hans í marz í fyrra.
Á barmi glötunar.
Sú mynd, sem við blasti, er
Malenkov-stjórnin tók við völd-
um, og stjórnin sjálf hefur lýst,
sýndi, að hinn þvingaði sam-
yrkjubúskapur hafði fært rúss-
neskan landbúnað á glötunar-
barm. Ein staðreynd gnæfir upp
úr öllum öðrum: Á meðan iðnað-
arframleiðsla landsins jókst um
230% á árunum 1940—1952, jókst
landbúnaðarframleiðslan aðeins
um 10%. Þegar ástandið var bor-
ið saman við það 'Sem var á dög-
um keisaranna og Lenins, var
hnignunin alveg ótrúleg. Síðan á
byltingarárunum hafði fólkinu
fjölgað um nær 35 milljónir, en
nautgripum hafði fækkað um 2
millj. Þessi afturför var óhjá-
kvæmilegur fylgifiskur skipu-
lagsins og þeirrar staðreyndar, að
efnahagsmálum ríkisins var
stjórnað til þess að auka herstyrk
en ekki til þess að auka velinegun
almennings. Skriffinnskan við
samyrkjubúskapinn dró úr fram-
leiðslunni. f stað traktora keppt-
ust verksmiðjur landsins við að
gera skriðdreka, í stað tilbúins
áburðar voru gerð skotfæri.
Framleiðslan í sveitunum var
di'epin niður með ægilegu emb-
ættismanna- og skriffinnskukerfi
og ófullkomnum og úreltum bú-
skaparaðferðum. Og vinnugleði
fólksins skorti. Bændur hötuðu
embættismannakerfið og reyndu
að standa gegn kúguninni af öll-
um mætti.
(Framhald 7. síðu).
„Hinn 16. jan. 1954 sótti eg um
bæjarstjórastöðuna til næstu
fjögurra ára. En nú tjá mér for-
ustumenn aðalflokkanna í bæjar-
stjórn (Framsóknar og Sjálfstæð-
isf 1.), að orðið sé samkomulag um
að þeir kjósi Stein Steinsen bæj-
arstjóra áfram sem hingað til, þar
sem hann hafi einnig sótt. Eg
dreg því umsókn mína til baka.
Jafnframt þakka eg einnig fyrir
þá yfirlýsingu þeirra, að það væri
ekki af vantrausti á mér, heldur
vildu þeir ekki nú hætta við að
kjósa Stein Steinsen, þar sem
þeii' hefðu um langt skeið kjörið
hann sem bæjarstjóra.
En sannfærður er eg um, að
enn myndi eg njóta fylgis meiri
hluta kjósenda í bænum, ef þeir
fengju að kjósa bæjarstjórann
beinum kosningum, líkt og var
1928. Þá losaði mótkandídatinn
ekki þriðjung atkvæða og var þó
hinn mikilhæfasti maður. En í
það eina sinn fékk fólkið sjálft að
kjósa sinn bæjarstjóra.
1934 kaus bæjarstjórnin bæjar-
stjórann. Þá féll eg. En á fund-
inum voru lagðar fram áskoran-
ir frá hartnær helmingi k’ósenda
um að veita mér stöðuna áfram.
Sá fylgismannafjöldi hafði mynd-
ast á bremur síðustu dögur.um
fyrir kosninguna, því að til síð-
ustu daganna var gengið út frá
því, að mín kosning væri örugg.
Eg óska Steini Steinsen, sem
mun verða kjörinn bæjarstjóri,
til hamingju með stöðuna, og
óska, að honum farnist vel með
hið mikla framkvæmdavald, sem
hann á nú framundan í sjötta
sinn,
Bið eg bæjarstjórn vel að at-
buga, hvort ekki sé rétt að gæta
þess betur hér eftir en hingað til,
að bæjarráð ásælist ekki um of
framkvæmdavald bæjarstjói’ans,
né bæjarstjóriún komi því af sér
á bæjarráð. Bæjarstjórinn á að
framkvæma samþykktir og fvrir-
skipanir bæjarstjórnarinnar, séu
þær ekki öðrum sérstaklega fald-
ar á hendur, cn bæjarráðið á ekki
að hafa framkvæmdavaldið. Það
á bæjarstjórinn að hafa. En að
draga undan bæjarstjóra það vald
og þjónustu, sem hann ber að
inna af hendí samkvæmt lögum
og reglum, er óvirðing á embætt-
inu, en að óvirða embættið er
sama og óvirða bæinn og íbúa
hans.
Eg var fimm sinnum kjörinn
bæjarstjóri og á eftir að þakka
bæjarbúum, eða fólkinu, hið
mikla traust, er eg fann að það
ávallt bar til mín, ekki sízt þeir
sem minni máttar voru. En allt
bíður síns tíma.
Meðal annars sótti eg um bæj-
arstjórastarfjð af því, að mér lík—
ar ekki að lifa á eftirlaunum, eða
ölmusu frá bænum, meðan eg get
vel starfað, en eftirlauna hef eg
notið síðan eg var sviptur skatt-
dómaraembættinu, eða það lagt
niður án allra réttinda.
Allt frá barnæsku, að eg fór úr
foreldrahúsum, hef eg viljað
vinna fyrir mér sjálfur, og tekur
mig því sárt að fara á eftirlaun,
Framhald á 7. síðu.
Það sem Síalísi sagði við öiureliill
í ævisögu sinni (The Hinge of Fate) segir Winston Churchill
frá ferð sinni tií Moskvu á stríðsárununi og kynnum þeirra
Stalíns. Þar segir m. a.:
„Segið mér,“ sagði eg, „hefur erfiði þessara styrjaldarára
orðið meiri raun fyrir yður persónulega en framkvæmd áætl-
unarinnar uin samyrkjubúskap?“
Þetta efni vakti þegar óskipta athygli marskálksins.
„Nei,“ sagði hann. „Áætlunin mn samyrkjubúskapinn kost-
aði hræðilega baráttu.“
„Já eg hélt líka að yður Iiefði þótt það erfið raun,“ svaraði
eg, „þar senj þér áttuð þar ekki í höggi við nokkur þúsund
aðalsmanna og landeigenda, heldur milljónir almcnnra borg-
ara.“
„Já, 10 milljónir þeirra,“ svaraði hann og bandaði með hend-
inni, „það var hræðilcgt,“