Dagur - 28.07.1954, Blaðsíða 4

4
D A G U R
Miðvikudaginn 28. júlí 1954
DAGUR
Ritstjóri: HAUKUR SNORRASON.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 88. — Sími 1166.
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegi.
Árgangurinn kostar.kr. 50.00.
Gjalddagi er 1. júlí.
L
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Spjall um íslenzkan iðnað
' LANDBÚNAÐUR og sjávarútvegur hafa á liðn-
um öldum íslandsbyggðar verið þeir hyrningar-
steinar, sem þjóðlífið allt byggðist á, og má raunar
með sanni segja, að enn séu þessar starfsgreinar
með nokkrum hætti undirstaða þjóðarbúskapar-
ins alls, og verði því hlutverk þeirra og þýðing
seint ofmetin eða fullþökkuð. En íslenzka þjóð-
félagið gæti þó engan veginn talizt í röð menning
arþjóða á nútímavísu, né heldur gæti það líklegt
talizt, að okkur hefði auðnast að endurheimta
sjálfstæði okkar ög setjast á bekk með öðrum lýð-
frjálsum þjóðum svo fljótt sem raun hefur þó orð
ið á, ef enn sæti allt í sama farinu að þessu leyti
sem áður var. Ekki er líklegt, að þjóðfélag með
svo einhæfri atvinnuskiptingu sem áður var nefnd,
gæti staðizt né heimt rétt sinn til sjálfstæðis í hópi
lýðfrjálsra þjóða, eins og þessum málum er nú
háttað í heimsmynd nútímans.
SÚ HEFUR HELDUR ekki orðið raunin á, að
íslendingar hafi látið sér nægja svo einhæfa og
frumstæða atvinnuhætti, sem nú voru nefndir.
Svo sem um var getið hér í blaðinu fyrir
skemmstu, á frjáls verzlun á íslandi aldarafmæli á
þessu ári. í þeirri grein var stuttlega rakin saga
þeirrar stórfelldu og þýðingarmiklu þróunar, sem
gerzt hefur hér í þeim efnum á þessu hundrað ára
skeiði, enda verður ekki lengra farið út í þá
sálma að sinni en þar var gert. — En síðasta
mannsaldurinn hefur f jórði höfuðatvinnuvegurinn
bætzt við og sótt drjúgum fram við hlið hinna
þriggja aðalatvinnugreina, sem fyrir voru. Er nú
svo komið, að iðnaður og iðja veita fleiri mönnum
atvinnu hér á landi en nokkur ein atvinnugrein
önnur, og setja í æ ríkara mæli svip sinn á þjóð-
lífið allt.
IÐNÞING ÍSLENDINGA — hið 16. í röðinni —
sem háð var hér í bænum nú fyrir skemmstu, gef
ur tilefni til hugleiðinga um þetta efni. En saga
þessa atvinnuvegar, þýðing hans fyrir þjóðarbú-
skapinn í heild, framtíðarhorfur og dægurmál iðn-
aðarins — allt er þetta meira mál en svo, að unnt
sé að gera því nokkur viðhlítandi skil í stuttri
blaðagrein. Enda verður það 'ekki reynt hér, én
aðeins stiklað á nokkrum atriðum í þessu sam
'ibandi. — Þó að segja megi með fullum rétti, að við
mútíðarmenn — og sízt af öllu bæjarbúar — get-
um naumast svipast um næsta nágrenni okkar,
hvorki innan dyra né utan — án þess að reka þar
augun í handaverk iðnaðarmanna af ýmsu tagi,
þarf þó oftast meira til en þetta, til þess að al-
menningur geri sér ljósa grein fyrir því, hvar við
erum raunverulega stödd í þessum efnum, eða
skilji til fulls, hversu mikilsverður og ómissandi
þáttur iðnaðurinn er orðinn í þjóðarbúskapnum í
heild.
t
IÐNSÝNINGAR ÞÆR, sem haldnar hafa verið
hér á landi öðru hverju nú hin síðari árin — sú
síðasta í höfuðstaðnum á fyrra ári — eiga drjúgan
þátt í því að opna augu manna að þessu leyti, enda
'aafa þær sýnt það svart á hvítu, að íslenzkir iðn-
aðarmenn eru engir eftirbátar stéttarbræðra sinna
:í öðrum löndum, heldur fyllilega samkeppnisfærir
á flestum sviðum, þar sem þeir á annað borð hafa
getað látið til sín taka að nokkru
ráði, þó að auðskilið sé, að fá-
menni, fjárskortur og einangrun
setji því allþröngar skorður, að
hægt sé að hefja stóriðju í ýms-
um greinum hér á landi. í vor
tóku íslendingar þátt í iðnaðar-
sýningu, er haldin var á megin-
landi Evrópu. Ekki mun of djúpt
tekið í árinni, þótt sagt sé, að sýn-
ingardeild okkar þar hafi vakið
talsverða athygli, og sízt hafi hún
þótt standa að baki sýningar-
deildum annarra þjóða að jafn
aði. Ef til vill rekur að því fyrr
en varir, að íslenzkur iðnaðar
varningur geti orðið útflutnings
vara. En fyrst í stað verður þó
hlutverk iðnaðar og iðju hér á
landi væntanlega hið sama og
verið hefur nú hin síðustu árin,
síðan þessar atvinnugreinar fyrst
risu hér á legg, en þó í stöðugt
vaxandi mæli: Að stuðla að því,
að þjóðin geti búið að sínu á sem
flestum sviðum, þurfi sem minnst
að sækja af nauðsynjum sínum til
annarra þjóða og spara þannig
torfenginn og dýrmætan erlendan
gjaldeyri, sem vissulega er nóg
með að gera á hverjum tíma ann-
að en að kaupa þann varning á
erlendum markaði, sém okkar"
eigin menn geta framleitt full-
komlega samkeppnisfæran, bæði
um verðlag og gæði.
ÞRÓUN. IÐNAÐARINS á síð-
ustu árum hefúr reynzt stórum
örari og meiri en almenningur
hefur enn áttað sig á. Jafnvel
löggjafar þjóðarinnar hafa ekki
ennþá skilið til fulls þessa þróun
og þýðingu hennar fyrir þjóðar
heildina. Tolla- og skattalöggjöf
hefur þráfaldlega staðið hinum
nýja atvinnuvegi fyrir eðlilegum
þrifum, svo að baráttan um sann-
gjarnan og eðlilegan hluta af inn-
flutningi og fjármagni sé hér ekki
nefnd, og er þó sú hersaga hin
markverðasta og afdrifaríkasta á
ýmsa lund, þótt ekki sé unnt að
gera henni hér nokkur skil að
þessu sinni. En í sem skemmstu
máli er þó óhætt að fúllyrða það,
að iðnaðurinn hefur þegar unnið
ýmsa mikilsverða sigra á þeim
hólmi, eins og hann hefur og
staðið af sér aðra örðugleika, sem
oftast eru samfara allri byrjun og
nýjungum í atvinnumálum.
IÐNÞINGIÐ VAR að þessu
sinni haldið hér á Akureyri m. á.
með tilliti til þess, að tvö elztu
iðnsamtökin hér í bæ, Trésmiða
félag Akureyrar og Iðnaðar
mannafélag Akureyrar,' eiga
hálfrar aldar afmæli á þessu ári.
Þessi merku afmæli í iðnsögu
bæjarins, — sem nú er einn mesti
iðnaðarbær á íslandi að tiltölu ■
hafa enn ekki verið hátíðleg
haldin, og mun það verða gert
síðar á árinu. Ef til vili gefst þá
tóm til að ræða í því tilefni
nokkru nánar en unnt er áð sinni
málefni þau, sem hér héfur lít-
illega verið drepið á.
Margur sá fótur....
EG HEF VERH? að blaða ofur-
lítið í nýútkomnu minningarriti
Kvennaskólans á Laugalandi,
ekki húsmæðraskólans, sem
starfar þar nú og stendur enn í
fullum blóma. Hann fær sjálfsagt
sitt minningarit á sínum tíma,
þegar hann er örðinn nógu gam-
all og grár og kominn í hæfilega
fjarlægð sögunnar. — Nei, ritið
fjallar um eldra skólann, sem
starfaði þarna á árunum 1877—
1896, en fluttist síðan hingað til
Akureyrar, var hér við lýði um
tíu ára skeið, og lognaðist síðan
út af. — Mér þykja þessir minn-
ingaþættir skemmtilegir, ekki
sízt hinar persónulegu minningar
námsmeyjanna frá þeim tönum.
Þar er t. d. á einum stað talað um
útivistartímann, sem nemendun-
um var ætlaður eftir miðdegisT
verðinn: „Þustu þá námsmeyj-
arnar út á bæjartunguna, sem var
slétt flöt milli tveggja gilja vestur
af húsinu. Var þar oft sprett úr
spori og komið í leiki, þegar veð-
ur vár gott og fteri til. Þar steig
margur sá fótur létt til jarðar,
sem nú er stirður orðinn eða
kominn undir græna torfu. Þar
hljómuðu vonglaðir æskuhlátrar
ungmeyjanna, sem nú eru flestar
orðnar ömmur og langömmur og
hafa lokið ævistarfi sínu. Þannig
hverfa þeir, sem að morgni voru
sem gróandi gras.“
Þótti gott þá.
EKKI MUNDI aðbúnaðurinn
aykja til fyrirmyndar nú á dög-
um. Stúlkunum var hrúgað sam-
an í illa hituðum húsakynnum —
svo illa hituðum, að sum svefn-
herbergin hélaði innan á vetrum,
og lagði ís á þvottaskálarnar!
.Engum datt þá í hug, að hægt
mundi vera að nota laugina til að
hlýja upp húsakynnin, og var það
fyrst löngu seinna, að menn
fundu ráð til þess.“ — Og ekki
var skemmtanalífið heldur fjöl-
breytt eftir því, sem gerist nú á
dögum: — „Engir dansleikir,
engar kvikmyndir né leiksýning-
ar. Við urðum sjálfar að finna
upp eitthvað að gleðja okkur við
í tómstundunum. Og í því efni
vorum við bæði nýtnar og nægju-
samar. Margt smátt, sem ekki
myndi teljast til skemmtunar nú
á dögum, vakti gleði okkar og
kátínu. Hver saklaus tilbreyting
á hversdagsleikanum var vel
þegin. Við vorum ungar og
hraustar, og æskudraumar vörp-
uðu töfraljóma á ófarna leið....
Það kom fyrir, að við fórum til
Akureyrar. Fórum við ætíð gang-
andi. Þótti það ferðalag góð
skemmtun, þótt gangfærið væri
ekki alltaf sem bezt. og lítið að
sækja í höfuðstað Norðurlands.
Nóg var um sölubúðir, þá eins og
nú, en peningaráð engin hjá
flestum okkar.“
Ekki silki eða nylon.
„LAUGIN, sem nú hitar skóla-
húsið á Laugalandi, var þá
bundin orka. Þar þ'voðum við
þvottinn. Jusum heita vatninu í
bala og heltum skólpinu í frá-
rennslispípu. Oft var glatt á
hjalla í litla skýlinu, sem byggt
var yfir laugina, þegar við vorum
að skola úr flíkum okkar. Ekki
voru þær úr silkiefni éða nylon.
Heldur heimagerðar flíkur, hlýj-
ar og haldgóðar. Þurrkuðum við
svo þvottinn í hjalli, sem stóð á
hlaðinu, svo að ekki var hætt við,
að við misstum hann út í loftið,
þótt stormur skylli á.“
Ólíkt, en þó skylt.
EN EINNA skemmtilegust þyk-
(Framhald á 7. síðu).
Árbók Landsbanka íslands
VerzlunarjöfnuSurinn
óhagstæður um 405 milljónir
króna 1953
Tekjur vegna varnarliðsins námu
213 millj. kr.
Árbók Landsbanka íslands er nýlega komin út.
Flytur hún að vanda ýmisháttar markverðan fróð-
leik um fjárhagsástandið og þjóðarbúskapinn. Segir
þar, að árferði hafi verið hagstætt sl. ár, veðrátta
yfirleitt góð og aflabrögð sæmileg, nema á síldveið-
unum. Ýmsir erfiðleikar voru á sölu ísl. afurða, en
þó tókst að lokum að selja mestalla framleiðsluna
fyrir fremur hagstætt verð. Verðlag útfluttrar vöru
hækkaði um 10%, miðað við árið áður, en innflutn-
ingsverðlagið lækkaði um 8% og bötnuðu því við-
skiptakjörin allverulega. Þrátt fyrir þetta var þróun
efnahagsmálanna ekki að öllu leyti hagstæð, svo
sem til er vísað í fyrirsögn þessarar greinar.
Stórkostleg aukning opinberra framkvæmda, svo
sem virkjanir við Sog og Laxá, veldur því einkum
að fjárfesting hefur verið stórum meiri en áður, og
auðvitað ræður þetta og miklu um hinn óhagstæða
verzlunarjöfnuð, en margar aðrar stórframkvæmdir
bætast hér einnig við, er stuðlað hafa að aukinni
fjárhagsþenslu og viðskiptahalla í bili, auk þeirra
truflana, sem þær hafa einnig valdið nú um stund á
sviði atvinnumálanna og jafnvægisins milli hinna
ýmsu landshluta. ^
Vegna frídags verzlunarmanna og prentam
getur „Dagur“ ekki komið út fyrr en fimmtu-
daginn 5. ágúst.
íslenzkur sjónleikur vekur
hrifningu í Ameríku
Galdra-Loftur sýndur í háskóláleik-
húsinu í Seattle
Ekki alls fyrir löngu var ísland kynnt á óvenju-
legan en skemmtilegan hátt í Seattle í Washington-
fylki Bandaríkjanna, er leiklistardeild fylkisháskól-
ans sýndi Galdra-Loft eftir Johann Sigurjonsson í
þýðingu frú Jakobínu Johnson.
Þýðing frú Jakobínu á Galdra-Lofti birtist árið
1940 í tímartinu Poet Lore, er gefið, er út í Boston,
en aldrei mun hún hafa verið notuð til leiks fyrr.
Tildrög þessarar sýningar voru þau, að kandídat
við leiklistardeildina, ungfrú Sherry Selfors, valdi
sér leikstjórn á leikriti þessu sem prófverkefni til
meistaraprófs í leiklistarfrteðum. Meðan á undir-
búningi leiksins stóð, var náið samstarf með ungfrú
Selfors og frú Jakobínu. Studdi frú Jakobína hana
og starfslið hennar á ýmsan hátt, m. a. með því að
útskýra fyrir þeim sögulegan grundvöll leiksins, og
einnig með þvfað útvega og ljá þeim myndir, bún-
ingshluta og húsmuni, er að gagni máttu koma við
uppfærslu leiksins.
Var Galdra-Loftpr frumsýndur þ. 4. júní sl. í
stærsta leikhúsi háskólans, University Playhouse,
og var alls leikinn þrisvar sinnum við góðar undir-
tektir. Þótti leikritið mjög eftirtektarvert og sýn-
ingin áhrifarík. Er haft eftir frú Jakobínu, að henni
hafi þótt mikið til um einlægni og alúð stjórnanda
og leikenda. Var öllum hlutverkum gerð góð skil og
flutningur vandaður í hvívetna.
I sambandi við leiksýningar þessar hafði frú
Jakobína, samkvæmt ósk leiklistardeildarinnar,
komið fyrir sýningu á íslenzkum listiðnaði í ánd-
dyri leikhússins. Á hún mikið og gött safn slíkra
muna, og er ekki að efa, að sýningin hafi verið til
sóma.
Mun öllum, sem áhuga hafa á að útbreiða þekk-
ingu á íslandi og íslenzkri menningU erlendis, þykja
atburður þessi ánægjulegur til afspurnar. Hefur og
með þessu sannast enn einu sinni, hve þýðingar-
mikið starf frú Jakobína vinnur í þágu fslands
vestan hafs. „Vísir“.
#