Dagur - 06.04.1955, Qupperneq 2

2
DAGUR
Miðvikudaginn 6. apríl 1955
Tilboð Brunabófafélagsins um
lækkun iðgjalda komu þá fyrst
fram, er hrikfa tók í sioðum
Flutningsmenn nýja frumvarpsins áttu ekki hug
myndina að „dúsunni“ - Stefán Jóhann segist
vera upphafsmaðurinn
BRÉF TIL BLAÐSINS:
Karföfluverzlun
Garðar Halldórsson bóndi á
Rifkclsstöðum skrifar landbún-
aðarþátt í blað yðai 19. þ. m.
M. a. greinir hann frá samþykkt
Búnaðarþings á tillögum að
breyttu skipulagi á verzlun með
garðávexti og uppl að á liðnum
árum hafi ekki minna en 3 nefnd-
ir unnið að þessum málum. En
umbætur á söluskipulaginu hafi
strandað á Grænmetisverzlun
ríkisins og íulltrúum hennar í
nefndunum.
Að þessu tilefni vil eg biðja yð-
ur, hr. ritstjóri, að birta eftirfar-
andi til athugunar, i blaði yðar.
Undirrituðum er ekki vel
kunnugt hve margar nefndir hafa
starfað að þessum málum, en
fulltrúi frá Grænmetisverzlun-
inni hefur aðeins átt sæti í einni
nefnd, þar til 26. jan. þ. á. Var
rað snemma á árinu 1952. Þá
starfaði 5 manna nefnd að þess-
um málum fyrir atbeina land-
búnaðarráðherra, undir forsæti
Pálma Einarssonar landnámsstj,
Fulltrúar Sambands ísl. sam-
vinnufélaga og Grænmetisverzl-
unarinnar voru á mjög líkri skoð
un og sáu ekki miklar umbætur
í skipun nýrra nefnda eða ráða
til að fara með þessa grein af
framleiðsluvörum bændanna.
Síðan hefur verið að mestu
hljótt um málið, þar til leið að
Búnaðarþingi í vetur. Starfaði þá
nefnd í nokkra daga og gerði
uppkast að breytingum á fram-
leiðsluráðslögunum. Mun hún
hafa notið l'eiðbeininga og til-
lagna Jóhannesar G. Helgasonar
M. B. A. En hann hefur lagt á sig
allmikið erfiði til að kynnast
þessu máli og samið stóra, vélrit-
aða bók, sem er á fjórða hundrað
■blöð í Alþingistíðindabi'qti.
; Fulltrúi Grænmetisverzlunar-
innar í nefndinni var dr. Björn
, Jóhannesson, verkfræðingur, sem
sem nokkuð hefur kynnt sér
þessi mál og er maður mjög vel-
viljaður bændum, áhugasamur
um ræktun landsins og gerat-
hugull um þau mál ,sem hann
lætur sig skipta.
Garðar Halldórsson segir, að
umbætur á sölu garðávaxta hafi
strandað á Grænmetisverzlun-
inni. Þetta er varla rétt hjá hin-
um áhugasama bónda. „Umbæt-
urnar“ sem hann talar um, hafa
strandað á heilbrigðri skynsemi.
Þær hafa strandað á því að tals-
menn breytinganna hafa ekki
getað bent á annað skipulag, sem
líkur bentu til, að yrði framleið-
ondum og neytendum til meiri
hagsbóta, en það sem nú er. Og
enn í dag er þetta skoðun ýmsra,
sem gerzt þekkja verzlun með
kartöflur, og þeirra á meðal eru
kaupfélagsstjórar, sem mest
kynni hafa af þessum málum. Og
einn mesti kartöfluframleiðand-
inn, sem sæti átti á síðasta Bún-
aðarþingi, er sömu skoðunar,
þótt hann sæti hjá við atkvæða-
greiðsluna.
—o—
Vandamál kartöfluframleiðenda
eru fleiri, en verzlun með upp-
skeruna. Uppskerubrestur eitt
árið og offramleiðsla annað, valda
miklum erfiðleikum og öryggis-
leysi.
Eftirfarandi tölur um sölukar-
töflur á verzlunarsvæði Kaupfél.
Eyfirðinga, Akureyi'i, um fjög-
urra ára bil varpa skýru ljósi á
alvöru málsins:
Árið 1950 var uppskeran 6853
tunnur. : ' J. *
Árið 1651 erhún 2268 tunnur.
1952 er hún 1222 tunnur.
1953 er hún 12000 ln.' eða miklu
meiri en samanlögð uppskera 3ja
næstu ára á undan.
Þessar stökkbrevtingar á upp-
skerurihi valda 'framleiðendum
miklu öryggisleysi, gera geymslu'
spursmálið mjög vandasamt og
skapa um leið ýmsa erfiðleika og
óvissu í verzlun með kartöflurn-
ar.
Björn Guðmundsson.
Færri norsk síldveiðiskip en áður
verða á íslandsmiðum í sumar
Sölusamningar við Svía hafa enn ekki tekizt
Umboðsmaður Brunabótafélags
fslands, hr. Viggó Ólafsson, hefur
birt greinarkorn í tilefni af upp-
lýsingum Jóns Ólafssonar fram-
kvæmdastjóra Samvinnutvygg-
inga um tryggingakjör úti á landi.
En grein framkvæmdastjórans
um þetta efni hefur verið birt í
Tímanum og Degi. Sakar um-
boðsmaðurinn Jón Ólafsson um
„rangfærslur" og reiknar út í
prósentum, hve miklu þær nemi.
Akureyrartryggingar
ckki meginmálið.
Athugun á grein hans sýnir,
að hann byggir þessa málafærslu
einvörðungu á tryggingakjörum
á Akureyri og gerir enga tilraun
til að hrekja upplýsingar Jóns
Ólafssonar um tryggingakjör
annars staðar á landinu, enda
játar hann, að hann hafi ekki í
höndum iðgjaldataxta frá öðrum
kaupstöðum. • Grein Jóns Ólafs-
sonar fjallaði um tryggingakjörin
úti á landi almennt, en hann gat
ekki um sérsamning Akuveyrar
og Brunabótafélagsins. Enda er
sá samningur engan veginn neitt
meginpál,: ér nitett er uití tiý.gg-
ingakjöi' alls staðar annars sílaðar
á landinu. Að þessu athuguðu,
virðist grein umboðsmannsins
rituð af litlu tilefni.
Hlífðarlaus skattheimta.
Hitt er skiljanlegt, að starfs-
menn Brunabótafélagsins vilji
reyna að fegra hlut félagsins og
draga úr þeirri réttmætu ó-
ánægju, sem ríkjandi er um land
allt með skattheimtu félagsins,
sem var hlífðar- og tillitslaus
gagnvart landsfólkinu unz Ijóst
varð, að menn mundu ekki leng-
ur una einokuninni heldur bind-
ast samtökum um að hrinda
henni af sér. Eftir það varð fé-
lagið ljúfara í umgengni. En ekki
var mikið undan slegið meðan
einokunarböndin héldu. Um það
vitnar samningurinn við Akur-
eyri, sem umboðsmanninum
verður tíðræddast um.
Slæm kjör skv. samningi.
Samningur þessi var gerður
fyrir nokkrum árum. Almenn ó-
ánægja var ríkjandi með trygg-
ingakjör félagsins. Bæjarstjórnin
hafði gert ítrekaðar tilraunir til
að leysa klafaband einokunar-
innar af bæjarbúum. Þegar
þannig var byrjað að hrikta í
máttarviðum einokunarinnar, lét
félagið undan síga og fékk bæj-
arstjórnina til að ganga inn á 5
ára samning um lækkun iðgjalda.
En í móti krafðist félagið stór-
aukinna brunavama, m a. fastr-
ar brunavörzlu o. fl atriða, sem
kalla má góð í sjálfu sér, en kosta
bæjarfélagið mikið fé. Tók fé-
lagið því að nokkru leyti með
annarri hendinni það, sem það
rétti með hinni. Og hvernig voru
svo þessi kjör? Samkvæmt þeim
upplýsingum, sem umboðsmaður
Brunabótafélagsins birtir nú,
hafa þau allt fram á þennan dag
verið miklu verri en Brunabóta-
félagið er nú að bjóða ýmsum
öðrum stöðum án kröfu um stór-
aukinn kostnað vegna bruna-
varna.
Húseigendur borga brúsann.
Samkvæmt upplýsingum hans
nema brúttóiðgjöld af 2. fl. hús-
um t. d. 1,50%0 hér á Akureyri nú
í dag, en félagið býður þessa
tryggingu fyrir 1%C annars staðar.
Fyrirheit er þó um að Akureyri
fái að njóta þessara kjara 15.
október í haust. í 3. fl. er brúttó-
iðgjaldið hér, sem húseigendur
verða að borga, 2,70%c, en þessa
tryggingu er félagið nú að bjóða
annars staðar fyrir 1,80',/,„, og í 4.
flokki er brúttóiðgjaldið hór A%0
en þessa tryggingu býður félagið
fyrir 2,50%c. Þessi kjör hér á Ak-
ureyri eru miklu verri eri boðin
eru annars staðar þótt tillit sé
tekið til afsláttar þess, sem fé-
lagið veitir bæjarsjóði og nemur
19,5%.
Verður nettóiðgjald í 4. fl. t.d.
2,22%c hér, en félagiS býður ann-
ars staðár' 2,50%,.
»: (UÁboðshiaðurimi 'tiþjllýák' að»
þessi bættu tryggingakjör muni
koma til framkvæmda hér á Ak-
ureyri í haust En þá verða Akur-
eyringar búnir að greiða félaginu
sannkallað okurgjald samkvæmt
samningnum við bæjarstjórnina
í full 3 ár. , ' ;■ ,,
Sjóðuin safnað í Reykjavík.
Hvers vegna voru ekki hin
lægri kjör boðin strax? Svarið er
augljóst. Meðan einokunarkerfið
var bundið í lögum, gat félagið
skammtað þau iðgjöld, sem því
sýndist. Engin samkeppni var á
ferðinni. Þess vegna gat það
þröngvað upp á Akureyrarbæ
óhagstæðum samningi. Með slíkri
starfsaðferð er auðvelt að safna
digrum sjóðum í Reykjavík, enda
hefur félag þetta dyggilega gætt
þeirra hagsmuna sinna. Hafa
þessir sjóðir og reynst haldgóðir
í baráttunni fyrir því nú um sinn,
að halda í tryggingarnar úti á
landi eftir að losnaði um einok-
unina.
Stefnubreyting á einni viku.
Hvernig stendur þá á því, að
félagið gefur fyrirheit um lækk-
un iðgjalda á Akureyri 1955 eftir
að hafa reiknað miklu hærri ið-
gjöld undanfarin 3 ár? Ekki eru
brunavarnir hér traustari að
neinu verulegu ráði í ár en var
í fyrra.
Ástæðuna er að finna í laga-
setningu frá 12. april 1954, er Al-
þingi gaf fyrirheit um að losa bæi
og sveitarfélög af einokunar-
klafanum frá 15. október 1955.
Þegar þessi lög voru sett, hófst
samkeppnin um tryggingakjörin
og riðu Samvinnutryggingar þar
á vaðið og sýndu fram á, að unnt
var að stórbæta kjörin.
Þá var brugðið skjótt við af
Brunabótafélagi íslands. Þá var
hægt að ræða um lægri trygg-
Stemning á Akureyri
„----Það var komið undir mið-
ncelti--* Húsin í Akureyrarfjöru
sýndust í sumarnœtur hálfrökkrinu
eins og þyrping af svörtum, ferkiint-
uðum skuggum. Til beggja hliða
eygðist kolbrýndir, samfelldir vegg-
ir. Það voru fjöllin og heiðarnar við
Eyjafjörð. Hafþokan var að Ircðast
inn á Pollinn, en gegnum hana
glytti í sjóinn, logagylltan af vor-
sólinni langt norður eftir, eitts og
kveldroðatungu intt á milli skýja-
bakka. Nóttin var steinþögul og
stóð á öndinni; hún var vist að
srckja i sig vcðrið, eða bara að
hlusta á mennina, áraglamrið og
hlátrana. A seinasta bátlnum var 19
vetra unglingur, setn ekki hafði
hraðað sér fyrr fram en i seinuslu
lög-----Honum hefur lengi verið
það atvik minnisstatt, að þegar
menn liöfðu allir kvaðzt, og seinatti
báturinn ýtti frá gufuskiþinu, Itóf
einhver af róðrarmönnunum að
syngja „Eldgamla Isafold", og svo
var tekið undir á fleiri bátum--
Hvort setn þctta var tilviljun cða
tileetlun, var þelta þó seinasla
kveðja fóslurjarðarinnar til vestur-
faranna, þvi eftir það heyrðu þeir
ekki né sáu neitt af Islandi fratnar."
(Steþhan G. Steþhansson lýsir svo
siðasta kvötdi sinu á íslandi 1673
i islándsminni fluttu 1S97).
ingakjör. Hinn 23. apríl — viku
eftir lagasetninguna — gaf félagið
út reglugerð um 10% arð til
tryggingalaka sinna. Var þarna
viðleitni, þótt seint kæmi, að
framkvæma ákvæði í lögum fé-
lagsins um arð til þeirra, sem
skiptu við félagið. í áratúgi h’afði
félagið safnað milljónum í Rvík
og aldrei munað eftir þessu á-
kvæði. En viku eftir að Alþingi
samþykkir að leysa klafabandið,
rankar félagið við sér. Hefur ekki
fyrr orðið meiri stefnubreyting
hjá því félagi á svo skömmum
tíma Síðan hafa líka séð dagsins
ljós þessi lágu iðgjaldatilboð, sem
nú er flaggað með. Þau voru
aldrei á ferðinni fyrr á tímum.
Hverju nemur lækkunin?
Síðan í apríl 1954 hafa þau tíð-
indi svo gerzt, að félaginu hefur
tekizt að koma einokunarbandinu
aftur um háls kaupstaðanna og
sveitarfélaganna, þótt ekki sé
eins traustlega um búið og áður
var. En frelsisfyrirheitið eitt,
þótt svikið væri af þingmönnum
nú í ár, varð til þess að Bruna-
bótafélagið neyddist til að lækka
iðgjöld sín um land allt. Og líka
hér á Akureyri að því nú er upp-
lýst. Væri nú fróðlegt að htyra
einhverja aðra skýringu á því
fyrirbæri, að félagið getur frá
15. okt. 1955 reiknað lægra ið-
gjald hér en 15. október 1954.
Fróðlegt væri líka að fá upplýst
frá umboðsmanni félagsins hér,
hve mikla fjárhæð er hér um að
ræða.
Hverju munar, hr. umboðs-
máður, miðað við sömu tölu húsa
og sama matsverð þeirra hér á
Akureyri, á heildariðgjöldum
skv. taxta félagsins 1953—1954 og
nýja taxtann 1955—1956?
Röddin var Jónasar
en höndin Stefáns Jóhanns.
En fleiri hafa skrifað um
tryggingamálin nú uþp á síð-
(Framhald á 7. bls.).
Formaður Sölusamlags-fslands-
síldar (í Álasundi) er nýlega
heimkominn frá Stokkhólmi, þar
sem hann hafði setið á nefndar-
fundi og rætt um fyrirframsölu
íslands-síldar til Svíþjóðar, ems
og undanfarið.
í samtali við „Sunnmörspost-
en“, er hann kom heim aftur,
sagðist honum svo frá:
Strandar á verðinu.
— Eins og við var búizt varð
enginn árangur af umræðum
vorum að þessu sinni. Svíar vilja
gjarnan kaupa sildina, engu síður
en áður. En það stendur á verð-
inu. Sökum stóraukinna útgialda
fyrir þá, sem síldveiðar stunda á
íslandsmiðum, verður að krefjast
hærra verðs en í fyrra. Og auk
þess verður að gæta, að veiðarnar
í fyrra fóru fram langt út á hafi,
og af þeim ástæðum munu það
verða færri og færri skip, sem
og mun verða þannig framvegis,
geta farið tvær ferðir. Mun brátt
verða að réikna með aðeins einni
ferð hvers skips. Veiðin minnkar
þá auðvitað að sama skapi, og
það veldur auðvitað hærra síld-
arverði. Fáist það ekki borgar sig
ekki lengur að stunda síldveiðar
við ísland.
Minni þátttaka.
I fyrra var samið við Svía um
fyrirframsölu á 112.000 tunnum
norskveiddrar íslandssíldar. en
víð náðum ekki því marki sökum
lélegra veiða. Verðið var þá 137,5
aurar (norskir) kílóið. Svíar vilja
gjarnan.fá jafnmikið síldarmagn
í sumar, en það verður ekki
ákveðið fyrr en á næsta fundi, í
lok aprílmánaðar.
— Hvað verður um þátttöku í
síldveiðum við ísland í sumar?
— Það verður minna um það
en í fyrra. Valda því vonbrigðin
með veiðarnar í fyrra, og nú er
áhugi manna meiri fyrir þorsk-
veiðum á Vestur-Grænlandsmið-
um. f fyrra voru um 200 norsk
skip á síldveiðum við ísland, en
256 árið áður. í sumar þarf ekki
að búast við fleirum en 175, og er
það hámarkið. — Annars veltur
þetta allt á síldarverðinu.