Dagur - 21.03.1956, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 21. marz 1956
D A G U R
5
Hjáimar Þorláksson í Yillingadal:
af Skaqfirzkum förumönnum
Egill Þórláksson
sjötugur, 6. marz 1956
Aí því að Dagur hefur verið
svo góður að birta ritsrrúðar eft-
ir mié, þá dettur mér í hug að
strákast upp í að senda meira,
ekki er það nú til uppbyggingar,
heldur til gamans.
STEFÁN GUÐMUNDSSON
í FLATATUNGU.
í Flatatungu og eitthvað ó Eg-
ilsá bjó langafi minn, Stefán Guð-
mundsson. Hann var góður bóndi
og efnamaður, og hlífði litt sjálf-
um sér við vinnu, og þá líklega
öðrum ekki heldur. Frekar var
hann talinn fljótfaer í sumum at-
hclfnum sínum, |og stundum, ef
segja mætti sem svo, „úti á
þekju“.
Það var á hausti einu síðla, eða
eftir sláturtíð að hann vantar 6
ser. Leitar hann að þeim sjálfur
daglega í viku. Undrast allir þetta
mjög, því að ærnar voru allar hag-
vanar. Kveld eitt, er hann kemur
heim, sest hann að mat sínum,
sem voru svið. Er nú umræða um
ærhvarfið með hvílíkum ólíkind-
um þetta megi vera. Loks segir
einn heimamanna: „Þú manst nú,
Stefán minn, eftir ónum sem þú
ert búinn að slátra?“ Vaknaði
hann þá sem af svefni og var ein-
mitt að borða af þeim sviðin!
Stefán þessi var meðhjálpari í
Silfrastaðakirkju.
Eitt sinn að vetri til varð hann
nokkuð seinn í heimanbúnáði
vegna skepnuhirðingar, og er hann
kom til kirkju, var prestur kominn
inn að altari er Stefán kom og
beið þar Stefáns. Stefán æðir í
kirkju og inn til prests, hefir nú
sennilega heilsað, en prestur segir:
„Nú hefurðu flýtt þér í morgun,
Stefán minn.“ Líklega hefir hann
tekið eftir hvert prestur beindi at-
hyglinni, því að hann þreif upp á
höfuð sér, tók ofan höfuðfatið,
lítur á það og segir: „Það er and-
sk. hettan!“
Hann var þá með tóttarhettuna
á höfðinu.
Meðal barna Seftáns þessa voru
Gísli er bjó stórbúi í Flatatungu,
Sveinn, er bjó á Silfrastöðum, og
var einn af þeim er deildi á Bólu-
Hjálmar, og Guðrún, amma mín,
í Bakkakoti.
Meira er svo ekki um þetta.
Um skagfirzha flakkara.
STEFÁN HELGASON.
Stefán Helgason, Húnvetningur
að uppiuna. Flæktist nokkrum
sinnum um Skagafjörð. Var mesti
óþverri. Ulorður, illgjarn og alls
staðar illa liðinn fyrir óþokkaskap.
Þótist hver feginn, sem gat losað
sig við hann sem fyrst. Um hann
hefur verið skrifað eða prentað
og vísast hér til þess. Hann sá eg
ekki.
JÓHANN BERI
yar víst líka Húnvetningur. Hann
var algerð andstæða við Stefán
nema flakkið. Hann gerði engum
mein og ráðvandur til orða og
verka, en eirðarleysi hans var svo
mikið, að þótt menn vildu lofa
honum að vera lengur en 1—2—3
nætur, afþakkaði hann og fór. —
Hann var kurteis og fátalaður, en
alla tima í rifnum fötum, þótt hon-
um væri gefin heil flík, (sem hon-
um var þó lítið um), var hún óð-
ar orðin rifin. Fólk hafði það eftir
honum, að hann þyrfti að fljúgast
á við einhverjar verur, þar til flík-
in var komin í tætlur. Hefur kom-
ið þar fram ímyndunarveiki hans.
Ætíð svaf hann í útihúsum, eða
skepnuhúsum, og ef hann neyddist
til að sofa nálægt fólki, varð að
hafa hann í dimmu skoti. Mann
þennan sá eg aldrei, og lifði hann
Hjálmar Þorláksson.
þó fram á mína daga, en við
marga talaði eg, sem höfðu hýst
hann, og þekktu hann vel.
Mér er grunur á að Elinborg
Lárusdóttir hafi haft hann að fyr-
irmynd í Förumenn, sem bjargara
og bjargvætt.
BJÖRN LÓRA.
Þá er næst Björn, sem kallaður
var Lóra.
Hann lifði fyrir mitt minni. Þó
ekki lengra en það, að fólk sem eg
þekki, mundi hann vel. Hann var
víst meinleysingur og einfeldning-
ur.
Eg heyrði af honum eftirfarandi
sögu:
Hann. var eitt sinn staddur á
Sveinsstöðum í Skagafirði um
hvítasunnu. Fór þá allt fólkið til
Goðdalakirkju, því að annað þótti
ekki hæfa í þá daga, ekki sizt á
hátíðum.
Björn var einn heima, og sýnir
það, að höndum hans hefur ekki
verið vantreyst Honum var vísað
til matar í búri. Meðal annars var
það Drangeyjarfugl (svartfugl) í
trogum, bæði soðinn og ósoðinn,
en plokkaður.
Er fólk kom heim frá kirkjunni,
sást að hann hafði etið hráan fugl-
inn. Var hann þá spurður hvernig
honum hefði geðjast að fuglinum.
Svaraði hann því til að hann hefði
verið hálf lumbrulegur. Aðrir
segja lórulegur, og hann hafi feng-
ið viðurnefnið af því.
GUÐMUNDUR SIGHVATSSON.
Næst er þá um Guðmund Sig-
hvatsson. (Hvort Guðm. Sighvats-
son og Guðm. pinkill voru einn og
sami maður, veit eg ekki.) Um
Guðm. Sighyatsson var sérstak-
lega tekið til hve latur hann var,
eins og auðvitað allir umrenning-
ar. Var um hann sagt t. d. að ef
hann klæddi sig í sokk á þann hátt
að tærnar komu í hælinn, eins og
stundum vill til, þá hafi hann ekki
nent úr honum aftur til að laga
þetta, heldur brotið framleistinn
undir ilina, og verið þannig í hon-
um þann daginn.
BJÖRN SNORRASON.
Þá er næstur Björn Snorrason.
Hann var víst Svarfdælingur.
Hann sá eg oft. Hann fór títt í
Skagafjarðardali.
Ula var hann liðinn vegna
óþverra, sem á honum var, og
þjófgefinn þótti hann, sérstaklega
á bækur, því að maðurinn greind-
ur og mjög bókhneigður. Kven-
fólki var lítið um hann, og sumt
var hrætt við hann. Flestir reyndu
að losa sig við hann sem fyrst.
Var það helzt á þann hátt að
handleika byssu, eða að minnsta
kosti tala um byssu.
Man eg samt eftir honum 2
nætur í einu á heimiil móður
minnar. Eitt sinn að vetri til, er
hann kom í Hof, var fólkið að
spila púkk fram á nótt. Björn hátt-
aði í mið-baðstofu, fékk að hafa
hjá sér ljós, og Hannes móðuiv
bróðir minn, sem var bókamaður
allmikill á þeirra txma vísu, lánaði
honum bækur að lesa, sem karl
var hugfanginn af. Þegar svo
slökkt var hjá Birni, voru bækurn-
ar teknar og látnar á hillu yfir
öðru rúmi á móti baðstofudyrum.
Nokkru síðar var svo hætt að
spila, og allir fóru fram í búr að fá
sér kaffi. Dimmt var í baðstof-
unni. Er fólkið hafði verið um
stund frammi, kom því til hugarað
vitja um Björn, og hljóp unglings-
stúlka inn í baðstofudyrnar, og
verður þá vör við að Björn er eitt-
hvað á kreiki. Ekki þorði hún að
tala til hans, en fór og sagði frá.
Hannes greip þá ljósið og fór inn.
Er hann kom, er Björn allsber
(hann svaf svo jafnan) í rúminu,
þar sem bækurnar voru á hillunni.
Hannes spurði þá nokkuð hvass-
yrtur, hvað hann væri að gera
þarna. Þá svaraði Björn því, sem
lengi var haft að orðtæki síðan:
„Eg var að leita að blöndu."
SÖLVI HELGASON.
Hann var svo sérstæður við
hina, að hann var alger andstæða,
nema flakkið. Um hann hefur ver-
ið skrifað svo mikið, að hann er í
rauninni vel þekktur. Hann taldi
sig í höfðingjatölu, og vildi láta
taka á móti sér sem slíkum.
Hann gisti eitt sinn í Teigakoti,
hjá gömlum systkinum, sem
bjuggu þar (heiðursmanneskjum).
Færði hann það svo í frásögur,
ásamt fleiri litilsvirðingum, að
hann teldi, að maturinn hefði sér
verið færður á Adamshlóðirnar!
(hnén). Eftir honum er höfð þessi
vísa, sem hann sagðist hafa gert
um sjálfan sig:
(Frawhald á 7. síðu).
Eg var víst hvorki Stór né knár,
þegar móðir mín kenndi mér að
lesa, veikburða og vanheilum
kranga. Þó tókst henni að gera
mig læsan á skömmum tíma. Það
var líka vel búið í hendurnar á
henni: Á borðið fyrir framan mig
lagði hún fyrstu bókina, sem eg
eignaðist. Sú bók var barnshugan-
um undraheimur, full mynda og
skrýtilegra orða, sem gaman var
að raða saman og ríma saman, en
hún var þó einkum sá lykill, sem
opna skyldi hlið og gáttir til enn
víðari og dýrlegri ur.draheima. —
Síðan hefir í huga mér leikið
ljómi um nafn höfundarins, Egils
Þórlákssonar. Síðan hefi ég talið
mér það til gildis að vera í hópi
þeirra þúsunda, sem hann hefir
leitt við hönd sér á grýttri götu
byrjandans á beinan og óbeinan
hátt. Því meir sem mérhefiraukizt
aldur og þroski, hefi eg æ betur
lært að meta þennan einstæða
mann. Líf hans og líferni er það
stafrófskver, sem kennt getur
hverjum er honum kynnist, að
kveða að nýjum og nýjum at-
kvæðum og orðum hugarhrein-
leiks og sálargöfgi.
Egill Þórláksson fæddist hinn 6.
marz 1886 að Þóroddsstað í Kinn.
Foreldrar hans voru hjónin Ný-
björg Jónsdóttir og Þórlákur Stef-
ánsson, er bæði voru Eyfirðingar
að ætt. Ungur missti Egill föður
sinn, en ólst upp eftir það hjá Páli
H. Jónssyni, bónda í Stafni í
Reykjadal, og konu hans, Guð-
rúnu Tómasdóttir. Árið 1915
kvæntist Egill Aðalbjörgu Páls-
dóttur frá Stóruvöllum í Bárðar-
dal, hinni mestu myndar- og
gæðakonu. Uppeldisdóttir þeirra
er Sigríður Kristjánsdóttir, sem nú
er kennari við Húsmæðrakenn-
araskóla Islands.
Jafnan er gott að koma á heim-
ili Egils og Aðalbjargar að Grænu-
mýri 5. Þar ríkir alúð og glað-
værð. Kunningi minn sagði eitt
sinn við mig, er talið barst að
þessu heimili: „Það er ekki að
undra, þótt þar sé hlýtt og bjart.
Þar eru aldrei hugsaðar nema fall-
egar hugsanir."
Egill er kennari af köllun, og
hann er kennari af Guðs náð.
Margt ber til þess. Þá ástæðu tel
eg þó ríkasta,aðhonumerhjartgró-
in ást á nemendum sínum.Hann er
þeim í senn faðir og bróðir. Nem-
endum hlýtur að verða hlýtt til
slíks kennara,þeir koma í kennslu-
stundir með tilhlökkun í huga, án
andúðar eða tregðu. Þeim verður
námið leikur og gleði og náms-
efnið hugljúft. Árangur skóla-
starfsins verður margfaldur. Egill
er einmitt hinn mikli höfuðsnill-
ingur að laða fram undraverðan
árangur, þar sem gáfur og geta er
í knappara lagi hjá nemendum.
Hann á ríkan skilning á högum
nemenda, veit jafnan, hvað þeim
líður, og kemur til hjálpar, þegar
hann finnur, að þeim er steinn fyr-
ir hjóli. Því aka fleiri heim heil-
um vagni en ella myndi. Honum
tekst jafnan að gæða kennslu sína
heillandi lifsanda, svo að engum
þarf að leiðast í tímum hans. Allt-
af býr Egill yfir einhverju, sem
hýrgar hugann og skerpir athygl-
ina. Honum er lagið að gera ein-
földustu og hversdagslegustu hluti
nýstárlega og sögulega í augum
nemandans. Því vakir áhugi á við-
fangsefnum og gleði í störfum í
kennslustundum Egils. Hann
glæðir metnað og hóflegt sjálfs-
traust með nemendum með því að
skammta þeim viðfangsefni við
hvers eins hæfi oggætirþessvand-
lega, að engan flæði uppi á þang-
skeri vanmáttar, örvæntingar og
uppgjafar. Hann er hinn trúi hirð-
ir, sem vill vita hjörð sinni borgið
og engum sauð týna, þeim er hon-
um hefir verið trúað fyrir. Hann
veit, að sjálfsvirðingin er hverjum
nemanda og hverjum manni nauð-
synleg kjalfesta á siglingu Hfsins.
Ósigrar í viðureign við erfiðar
námsþrautir, ofætlun við hvers
konar valdboðin skylduverk,
svipta margan þeirra kjalfestu.
Egill Þórláksson miðar í kennslu-
og uppeldisstörfum sínum að því
að gefa nemendum sínum trú á
eigin krafta, heill að hverju vigi
og sigur í sverðseggjar.
Egil Þórláksson veit eg manna
heilastan, hreinastan, vammlaus-
astan og vítalausastan. Eg veit, að
mikið er sagt með þessum orðum,
en hitt veit eg líka, að allir, er Eg-
il hafa þekkt og reynt, munu
votta, að þau eru ekki ofmælt.
Það er sjaldgæft að hitta fyrir
mann, sem er jafn-ósnortinn af
allri veraldarhyggju. Ohugsandi er,
að hann eigi nokkurn óvildar-
mann. Sú mannást og einlægni, er
geislar frá þessum góða dreng,
hvar sem hann fer, hlýtur að end-
urspeglast í hjörtum þeirra, er
honum samneyta, en um leið
mannbæta þá og göfga. Köllun
ævistarfsins er runnin honum í
merg og blóð, orðin honum eigin-
leg og eðlislæg. Meginþáttur
þeirrar köllunar er glæðing guðs-
neistans í sálum sambræðranna.
Að þeirri glæðingu blæs Egill Þór-
láksson með öllu sínu hátterni og
dagfari, orðum og athöfnum.
Hverjum manni er þroskavænlegt
og andlega heilnæmt að kynnast
Agli. Af honum má margt nema,
sem stendur sunnan og ofan við
allt, sem nefnt er lærdómur.
Snyrtimennsku Egils og vöndug-
leik til orðs og æðis er við brugð-
ið. Ljósasti vottur þessa eiginleika
er rithönd hans. Hvergi sjást
ójafnir stafir, hvergi ófagur penna-
dráttur, allt er hreint, traust og
fagurt eins og sjálfur hann. Hann
er í hópi beztu listaskrifara þessa
lands, sem nú eru uppi, enda hef-
ir hann auðsælega lagt rækt við
rithönd sína, vandað hana, tamið
og þjálfað alla ævi. Ef menn gera
sér far um að vanda verk sín í
einu efni, taka þeir ósjálfrátt og
áreynslulaust að vanda þau á öðr-
um sviðum einnig. Vandvirknin
verður rótfastur ávani, lögmál,
sem þeir brjóta ógjarna,annað eðli
þeirra. Ljósasti vottur þessa, sem
eg þekki, er Egill Þórláksson.
Sóðaháttur er honum andstyggð,
enda óþekktur í fari hans.
Egill er öllum mönnum skyldu-
vandari. Sjálfur telur hann skyldu
sína margfalda á við það, sem
honum verður ætlað með sann-
girni. Hann hefir jafnan unnið
ómældan vinnudag, þegar- heill
æskunnar hefir krafizt orku hans,
(Framhald á 7. síðu.)