Dagur - 07.11.1956, Blaðsíða 2

Dagur - 07.11.1956, Blaðsíða 2
2 D A G U R Miðvikudaginn 7. nóvember 1956 Eftirfarandi grein er þýdd úr tímariti dönsku ung- mennafélaganna, DANSK UNGDOM, en á meðal ungmennafélaganna og kennaranna er að finna beztu vini íslands meðal Dana. Einn hinna þekktu manna, sem starfa að norrænum menningar- málum, er íslenzki rithöfundur- inn Bjarni M. Gíslason, en hann er búsettur hér í Danmörku. Hann er ekki aðeins kunnur sem rithöfundur heldur einnig sem fyrirlesari í flestum sveitum landsins, og hefur hann þannig aukið verðmæta þekkingu um ís- land og unnið að gagnkvæmum skilningi og velvild á milli þióð- anna. Af tug bóka eða svo, sem hann hefur skrifað á dönsku, þekkja margir skáldsöguna „Hinar gullnu töflur“, en hún heyrir til þeim bókum, sem maður gjarnan mælir með, ekki sízt fyrir unglinga. Bj. Gíslason hefur auk hennar skrifað nokkr- ar ljóðabækur, um bókmenntir íslands eftir söguöld og ýmsar aðrar bækur, norrænar að efni. Síðasta bókin, sem hann hefur ritað, er nú rétt komin út í ann- arri útgáfu, og hún fjallar um ís- lenzku handritin. Er þetta eina „innleggið“, reist á vísindalegum rökum, sem komið hefur fram í Danmörku af íslands hálfu. Bók- in heitir: „íslenzku handritin — enn á dagskrá“. Hún ei- e. t. v. ekki neinn skemmtilestur, en hún er skýr og víðtæk greinargerð um mál, sem hefur verið til um- ræðu milli tveggja norrænna landa, mál, sem hefur slíka þýð- ingu, að það er skylda vor að vera þar vel heima. Islenzku handritin eru nokkur geymd í Konunglegu bókhlöð- unni, en langflest eru þau í há- skólanum, í Árna Magnússonar- safni. Þetta eru mörg þúsund bindi af skrifuðum bókum á pergament eða skinn, hinar svo- kölluðu skinnbækur. Þar að auki eru mörg þúsund skjöl, alls kon- ar, ýmist frumrit eða eftirrit. Þetta er allt skrifað á fslandi af íslendingum og fyrir íslendinga, en nú er þetta allt geymt hér í Kaupmannahöfn. Hér eru m. a. frumrit af hinum frægu íslenzku fornsögum, Eddukvæðunum, þ. e. a. s. uppsprettum hinnar norr- ænu goðafræði, handrit að kon- ungasögum Snorra Sturlusonar og þar að auki gamlar íslenzkar jarðabækur, lögbækur, kirkju- bækur o. s. frv. Aldurinn er frá því snemma á miðöldum og fram á hinar síðari aldir. Þessi handrit eru einstök menningarverðmæti, geysimikið bókasafn frá þeim tíma, er prent- listin var ekki enn fundin upp, og meiri gersemar er ekki að finna annars staðar í Vestur-Evrópu. Safn þetta er nú statt í Kaup- mannahöfn en ekki Reykjavík, en það er vegna hins nána þjóð- réttarsambands sem áður var á milli Danmerkur og íslands. Handritin voru á sínum tíma flutt til Daonmerkur að mestu leyti af Árna Magnússyni (1663— 1730), en aðrir áttu sinn þátt í, meðal annarra hinn frægi biskup Brynjólíur Sveinsson í Skálholti. Tilgangurinn með flutningi hand rntanna var sá að geyma þau og fá þau prentuð og gefin út, svo að fleiri gætu notið þeirra en eig- endurnir. Þá var íslandi stjórnað frá Kaupmannahöfn. Þá var Kaupmannahöfn sameiginleg höfuðborg íslands og Danmerk- ur, ásamt með sameiginlegri stjórn, konungi og háskóla, og þessum sameiginlega háskóla ánafnaði Árni Magnússon hand- ritasafnið að sér látnum. Það er auöskilið, að þetta ein- staka safn hefur ómetanlegt gildi fyrir allar rannsóknir á sögu og 1 menningu norrænnar fortíðar og miðalda. En mest gildi hafa 'handritin auðvitað á íslandi, þar sem þau eru upp runnin, og þar er hægara að lesa þau, rannsaka og meta en á nokkrum öðrum stað. Eftir að fsland losnaði úr þjóð- réttartengslum við Danmörk árið 1944, kom eðlilega sú ósk frsm á íslandi að fá handritin aftur, því að höfuðborg íslands væri ekki lengur Kaupmannahöfn, heldur I Reykiavík, og þess vegna væri I hvorki stjórn landsins né háskóli í Kaupmannahöfn heldur í Reykjavík. Málið var rætt af landsstjórnum og blöðum beggja landa, en því var siglt í strand, og þar er það enn. Það var skipuð nefnd í Dan- mörku 1947 til að rannsaka mál- ið. Nefnd þessi birti álit sitt 1951, og var það á þá leið ,að aðalhluti safnsins skyldi vera áfram í Danmörku, og var það rökstutt með því, að Danir hefðu eignazt safnið á löglegan hátt, í Kaup- mannahöfn væru betri geymslu- skilyrði, og hér væri því betra að rannsaka og ávaxta þetta menn- ingarpund en á íslandi. Nefndin varð þó ekki sammála í öllum greinum. Það var þessi nefnd, sem vísaði dönskum stjórnarvöldum veginn, og þann 7. okt. 1952 sagði Erik Eriksen I hásætisræðu sinni, að hann mundi leggja fyrir þingið lagafrumvarp um afhendingu handrita til íslands. Þetta loforð var endurtekið af stjórn Hedtofts 1953, sem ætlaði að skipta safn- inu og gjöra það auk þess að dansk-íslenzkri sameign. Þessu boði neituðu íslendingar, þar sem þeir óskuðu ekki eftir að þessi íslenzku menningarverð- mæti yrðu klofin í tvennt, og eft- ir það lögðu Danir málið til hlið- ar og kváðu það ekki vera á dag- skrá lengur. Þaúnig horfði snálið 1954, er Bjarni Gíslason gaf út bók sína um handritin, og með nafni bók- arinnar lagði hann áherzlu á það, að málið væri samt á dagskrá. Bókin er í meginatriðum svar við nefndarálitinu frá 1051, en ennþá hefur enginn af dönsku fræði- mönnunum reynt að hrekja rök hennar. í beinni mótsögn við nefndar- álitið þá sýnir Bj. Gíslason fram á, að framlag Dana til varðveizlu, niðurröðunar, prentunar og út- gáfu á handritunum hefur verið hverfandi lítið miðað við framlag íslendinga á þessu sviði. Það er auðvitað miklu léttara fyrir ís- lendinga að nota sér handritin. Þau eru skrifuð af íslendingum á þeirra eigin máli, og enn getur hver læs og skrifandi íslendingur lesið handritin án mikilla erfið- leika. Það eru líka íslendingar, sem frá fyrstu tíð hafa unnið við safnið og þýtt og gefið út bæk- urnar á dönsku og öðrum mál- um. Á árunum 1930—1950 komu 40 útgáfur, og af þeim höfðu ís- lendingar annazt um 35 en Danir um enga. Þetta gefur góða vís- bendingu um það, hverjir það eru, sem mestan áhuga hafa á handritunum. í annarri útgáfu í bók Bj. Gíslasonar er nefnt það, sem seinna hefur gerzt í málinu, m. a. tillaga sú, sem íslenzki háskóla- rektorinn bar fram, að ef íslend- ingar fengju handritin, þá létu þeir reisa rannsóknarstofnun í Kaupmannahöfn, sem hefði inn- an sinna veggja öll handritin ljósprentuð og íslending til starfa við þýðingar á þeim. Þar að auki yrði stofnað danskt prófessors- embætti við háskólann í Reykja- vík. Slík gagnkvæm menningarleg samskipti milli tveggja bræðra- þjóða myndi án efa hafa mikil áhrif í þá átt að auka skilning og vináttu þessara tveggja þjóða, og það yrði til þess að bæta öll norræn samskipti. Og svo vil eg að lokum gjöra orð Bjarna Gíslasonar að mínum, er hann segir síðast í bók sinni: „Það er áríðandi, að bæði Danmörk og ísland vinni sigur í þessu máli, ísland á þann hátt, að það fái sinn sögufræga arf fluttan heim, en Danmörk láti hann af hendi á þann veg, að það sé henni ávinningur. Eg á við með því, að það verði að líta á málið af norrænum sjónarhóli og það sé prófsteinn á framkomu þjóðar við þjóð.“ Málið er geymt en ekki gleymt. Er það kemur aftur til umræðu og afgreiðslu, verða báðar þjóð- irnar að leggja á það mikla áherzlu, að það verði leyst á rétt- an og virðulegan hátt. NORÐLENDINGAR! Munið! Þegar þér dvelj- ið í Reykjavík. Dagur fæst í Sölutuminum við Arnar- hól. Svo sem ráð var fyrir gert í síð- asta tölublaði Dags, kom prófessor Knut Brcircm hingað til Akureyrar á sunnudaginn og flutti erindi sitt, uj7i verkuii volheys og fóðrun með þvi, í I.andsbankahúsinu þá um kvöldið, og var erindið bteði mjiig fróðlegt og prýðilega flutt. Prófessorinn lióf mál sitt á því, að á stríðsárunum og upp úr þeim hefði Norðmönnum verið það mik- il nauðsyn að hagnýta heimafengið gróffóður scm mest við fóðrun bú- penings, og leiddi það til þess, að liafnar voru víðtækar tilraunir, cr fjölluðu um það, hvernig þetta mætti bezt verða. Varð vothcysverk un eðlilega einn meginþáttur þess- ara tilraúna, öflitn hráefnis til vot- heysgerðar, verkunaraðferðir og svo fóðrun með votheyi. I>á ræddi prófessorinn meðal ann- ars um sláttutíma á grasi til vot- heysgerðar. Rannsóknirnar sýndu, að fóðurgæði grassins (Foderkoncen- trasion.en) hélzt nokkuð óbreytt jrar til grösin byrjuðu að skríða, en tók úr jiví að falla, og þó einkum eftir blómstrun, en jrar senr fara varð meðalveg, þannig að fá sem bczt og einnig scm mest fóður, taldi bann hagkvæmasta sláttutíma á grasi til votheysgerðar, frá því grös hófu að skríða og frarn yfir blómstr- Un, eða um tveggja vikna skeið. Meginþáttur erindisins var um votheysverkunina sjálfa. Mælikvarði á gæðum votheysins cða verkuninni eru eftirfarandi atriði: Sýrumagnið á helzt að vera undir pFI 4.2, en í vissum tilfellum getur vothey jró verið gott, Jiótt sýran sé minni, t. d. ef grasið er forþurrkað eða íbland- að maurasýru. Smjörsýra á að vera mjög lítil í votheyi, helzt engin, eða undir 0.1% í votheyi, er nota á til að framleiða mjólk til ostagerðar, en mjólkursýrumagnið á hins vcgar að vera mikið. Að lokum á svo ammoniak að vera lítið i vothey- inu. Mikið ammoniak ber vott um rotnun eggjahvítuefna. í Noregi og víða erlendis er reynslan sú, að jjótt hægt sé að gera gott vothey án íblöncfunarefna, fæst ekki öryggi í verkunina og of mikið terður af gölluðu votheyi án þeirra. Af íblöndunarefnum liefur A.I.V. sýran hvarvetna gefið öruggastan árangur, en maurasýra hefur einnig gcfið mjiig góða raun og vinnur á vegna þess, að minna magn jjarf af henni heldur en A.I.V., og svo virð- ist hún engin óhagstæð áhrif hafa á búfénað, en Jjað getur A.I.V. haft, ef mjög mikið er notað af votheyi, sem verkað cr með jjeirri aðferð, án Jjess að ráðstalanir séu gerðar til að metta sýruna. Rannsóknir sýndu, að af votheyi gerðu með íblöndun A.I.V., lenti nær allt í I. og II. flokk, þegar votheyinu var skipt I fjóra flokka, en án íblöndunar koniu að- eins um 60% af votheyinu í [jessa flokka. Þess má geta, að hráefnið í jjess- um votheysrannsóknum hefur mjög oft verið grasblanda af vallarföx- grasi og rauðsmára, en smárann er einmitt sérstaklega iirðugt að verka án íblöndunar. Getur Jjetta liorft nokkuð ööruvísi við hér, Jjar sem hráefnið er oftast blanda af hrein- um grastegundum. Ekki taldi pró- fessorinn nauðsynlegt að nota í- blöndun við súrsun á fóðurmerg- káli, kartöflum, en Norðmenn súrsa nú kartöflur í stórum stíl lil svína- fóðurs, eða í vothey úr maís. Eigi vildi hann fullyrða, hvernig jjessu væri háttað með grænhafra, en vel mætti vera, að r ið votheysgerð úr þeim væri ekki íblöndunar þörf. Forjjurrkun, Jj. e. að taka grasið ekki með lausu vatni og láta snemm slegið gras jafnvel aðeins léttast, áður en það er tekið til votheys- gerðar, einnig söxun á grasinu, ger- it votheysgerð án íblöndunar auð- veldari og gerir þ'áð að verkum, að hægt er að komast af með mun minni íblöndun. Vertdegur hluti af erindi prófess- ors Breirem fjallaði um fóðrun með vothcyi, og var sá þáttur eigi minnst athyglisverður. Hann taldi, að með fóðrun á túnagróffóðri, jjað er heyi og rótum, væri að öllum jafnaði eigi hægt að láta kýr mjólka meira en 10—12% kg á dag. Þetta er miðað við norskar kýr og innifóðrun. Á góðri beit er hægt að komast upp í 15—20 kg mjólkur á dag. I-Iann tók dæmi af kú, sem mjólkar 4200 kg á ári. Með gróffóðrun einni er hægt að fá um 2800 kg. Með tiltölulega lítilli viðbót af hentugu kjarnfóðri, er hefur einkum jjann tilgang að bæta efnahlutföll gróffóðursins og auka notagildi Jjess, má komast upp í riisklega 3800 kg mjólkur. Þá er aðeins eftir toppurinn, tæp 400 kg, sem verður að framleiða með kjarn- fóðri einu saman. Með notkun vot- heys, að einhverju leyti, er hægt að nota meira af gróffóðri til fram- leiðslunnar heldur en ef einungis er notað jjurrfóður. Þá hefur jjað sýnt sig grcinilega í lóðurtilraunum, jjar sem saman var borið [jurrhey, vothey og jjurrhey og vothey eintómt, að mun betri ár- angur varð af tveimur síðasttíildu flokkunum heldur cn á Jlurrheys- flokknum. Þelta, sem hér hefur verið sagt, er aðeins lauslegt hrafl úr erindi próf. Breirems, tekið cftir minni og er jjví fjölmörgú sleppt, scm á- stæða hefði verið að geta. Sannímis erindinu sýndi prófess- orinn fjölda línurita og töflur á skuggamyndum. Á eftir erindinu voru gerðar fyr- irspurnir til prófessorsins, er hann svaraði greiðlega. Um 40 manns mun hafa hlýtt á erindið. Hefðu mátt vera flciri, en sjálfsagt hafa margir óttazt, að þeir gætu ekki fylgzt með norskunni. Prófessorinn er þó mjög auðskilinn, talar skýrt og skipulega. Myndirnar hefðu og getað létt miirgum skiln- inginn. Þær voru með textum, að vísu á ensku, en jjað mál skilja nú margir. Hcimsókn prófessors Breirems liingað til Akureyrar var markverð- ur viðburður fyrir okkur hér norð- anlands frá búnaðarlegu sjónarmiði séð, og hafi hann jjiikk fyrir kom- una. Ó. J. Loftleiðir bjóða ódýrar fjölskylduferðir til Ameríku Loftleiðir bjóða enn hinar vin- sælu fjölskylduferðir á tímabil- inu frá 1. nóvember til 31. marz, en með þeim stórlækka öll far- gjöld milli Bandaríkjanna og ís- lands fyrir þá, sem ferðast vilja með þessum hætti. Fargjöldin eru nú rúmar 5 þúsund krónur, sé farmiði keypt- ur fram og til baka, en á hinu fyrrgreinda tímabili dragast 2.285 krónur frá samanlögðu fargjaldi hjóna, og fjögurra manna fjöl- skylda getur ferðast fram og aft- ur milli Bandaríkjanna og ís- lands fyrir rúmar 10 jjúsund kr. Þessi lágu fargjöld gilda ein- ungis á flugleiðinni milli Banda- ríkjanna og íslands, en þess vegna er sízt dýrara fyrir þá, sem ætla með fjölskyldu sína til út- landa í vetur, að bregða sér til Ameríku, í stað þess að fara til Bretlands eða meginlands Ev- | rópu.

x

Dagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagur
https://timarit.is/publication/256

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.