Dagur - 20.02.1957, Blaðsíða 2

2
D AGUR
Miðvikudaginn 20. febrúar 1957
íslenzkur landbúnaður frá
erlendu sjónarmiði
Eftir Sisurd BelL ríkisráðunaut
í ágúst sl. sumar héldu ráðu-
aautar Norðurlanda í sauðfjár-
og geitfjárrækt fund í Reykjavík.
Var síðan farið í langferð um
þvert landið og heimsóttur bún-
aðarskólinn að Hólum í Skaga-
firði, en það er um 40 mílur
norskar (400 km.). Síðan var far-
ið aftur um Borgarfjörð að Reyk-
holti og tilraunabúsins að „Hesti‘‘
og þaðan austur til Þingvalla,
niður að Selfossi, og síðan aftur
til Reykjavíkur.
Fyrir 28 árum hafði eg farið
nokkurn hluta leiðar þessarar, og
var bæði fróðlegt og sérkennilegt
að sjá ísland aftur eftir svo lang-
an tíma. Yfirleitt þekkti eg mig
aftur, eins og eg minntist landsins
frá fyrri ferð minni. Hér var hið
sama, geysimikla víðsýni, sem eg
held að sé einstakt sérkenni Is-
lands. Hinar míluvíðlendu gras-
mýrar, sem ná fjallanna milli upp
frá fjarðarbotnum og meðfram
vötnum og ám langar leiðir. Þar
er ekkert sem stöðvar víðsýnið né
rýfur á nokkurn hátt. Grænar
hlíðarnar neðan við brúnleit blá-
grýtisbelta-fjöllin virðast grænni
en nokkur annar gróður, sem eg
hef augum litið heima í Noregi
eða í öðrum löndum. Og ofar
þessu eirgræna belti rís dökk-
fjólublátt háfjallið, nakið og bert,
með fannir á tindum hingað og
þangað er að lokum hverfa upp i
skýjabólstrana yzt úti við sjón-
hring.
Já, þetta sérkennilega landslag
verður manni minnisstætt, er
hann eitt sinn hefur það augum
litið, og það kannaðist eg vel við.
En margt annað, sem fyrir augu
bar í þessari ferð, var nýstárlegt
og kom mér ókunnuglega fyrir
sjónir. Um 1930 voru aðeins 25000
íbúar í Reykjavík. Nú hafði bær-
inn þanið sig út yfir þrefalt
stærra svæði, og íbúatalan er nú
full 60.000, eða yfir þriðjungur
landsbúa. Og á nokkrum stöðum
á Suður- og Suðvesturlandi hafa
sprottið upp nýtízkuleg sveita-
þorp, þar sem áður var ef til vill
aðeins einmanalegt smábýli. —
Vegakerfi landsins hefur aukizt
mjög, og vegir stórbatnað, síðan
eg var hér á ferð.
Á þessu ferðalagi komum við á
allmarga sveitabæi. Og þar var
breytingin ef til vill mest áber-
andi. Gömlu torfbæirnir sér-
kennilegu eru nú sjaldséðir. En
nokkra þeirra á að vernda og
gera að héraðssafni. Hvar sem nú
MINNING
Jónína Kristín Sveinsdóttir
24. september 1878 — 6. febrúar 1957.
Hve mikil var þin móðurást, 18
sú móðurást, sem aldrei brást,
er þjáðist, stríddi, þoldi neyð,
unz þitt var runnið æviskeið.
Þín móðurtryggð var mild og blíð,
þótt mæddu, hrjáðu raunastríð.
Af vínsins hálfu var þín kvöl.
Það veitti sár og skóp þér böl.
Hve hljóð þú gekkst, varst bljúg sem barn
en braut þín óslétt lá um hjarn.
Er hríðar næddu, himins til
þú hófst þín augu, fannst þar yl.
Og guðleg náð þá gaf þér skjól
og gæddi hlýju sál, er kól.
Guðs elska var þér eldur sá,
sem ávallt gaztu vermt þig hjá.
Þér trú á Guð varð lífsins lán.
Það líf er tómt, sem Krists er án.
Og sú er ekki sálin snauð,
er sonur Guðs fær trúarauð.
Nú leggst til hvíldar lúið hold,
því líður vel í dimmri mold.
En sál þin lifir sæl í dýrð.
Hjá syni Guðs þú hólpin býrð.
• , , ,
Nú kveðja skal þig, Kristín, her,
hjá Kristi aftur heilsa þér,
er dimman hverfur, dauðinn flýr,
og dagur lífsins rennur nýr.
Sæmundur G. Jóhannesson.
var komið, voru nýtízku, stein-
steypt bæjarhús og úthýsi. Yfir-
leitt stór hús og rúmgóð, og óefað
geysi-dýr.
Við stóðum við á nýbýli einu á
Norðvesturlandi. Var þar unnið
að byggingu íbúðarhúss og út-
hýsa og talið að rækta mætti 1,5
2 hektara lands. Er við spurðum
nýbýlinginn, hver byggingar-
kostngðurinn myndi verða að öllu
loknu, nefndi hann um hálfa
milljón íslenzkra króna. En sam-
kvæmt dagsgengi samsvarar það
um 200.000 nor’skra króna. Nú er
að vísu á íslandi — eins og líka í
Noregi — veittur allríflegur ný-
býlastyrkur og eflaust einnig
ódýr lán. En samt verður manni
á að spyrja nýbýling og einnig
ísl. bónda hvernig þeir hyggi að
láta slíkan byggingakostnað bera
sig. Og áuk þess er svo allur
áhaldakostnaður. Og mér virtist
að vélvæðing landbúnaðarins
væri jafnvel enn meiri þar heldur
en hér hjá okkur.
Þótt telja verði gróðurskilyrði
á íslandi allgóð í hlutfalli við
legu landsins, þá er samt um
fremur takmarkað val á ræktun-
arháttum og búrekstiú að ræða.
Grasrækt og góður bithagi er þar
undirstaða sveitabúskaparins. Það
er því eðlilegt , að ísl. bændur
leggja nú allmikið kapp á fram-
leiðslu kjöts —' sérstaklega þó af
sauðfé. Og mjólkurframleiðslan
hefur einnig stóraukizt á síðari
árum.
Skilyrði íslands til ræktunar
rótarávaxta, ásamt korni og kar-
töflum, eru fremur óviss og erfið
viðureignar, og er það sennilega
alvarlegasta hindrun arðvænlegr-
ar hænsna -og svím-æktar.
Gömlu, íslenzku túnin eru nú
víðast hvar plægð og nýunnin
með nýtízku dráttarvélum, og úti
á mýrarflákunum sáust víða
geysimiklar skurðgröfur að verki
og stór svæði voru þegar þurrkuð
og ræktuð.
Búnaðarráðunautur einn, sem
eg átti tal við, sagði mér, að síð-
asta aldarfjórðunginn væru 60—
70 af hundraði íslenzkra bænda-
býla sama sem nýræktuð, og þar
við bætist hin mikla vélvæðing
og nýrækt, sem hlýtur að hafa
kostað of fjár. Og að öllu saman-
lögðu er fjárfestingin í ísl. land-
búnaði síðustu 25 árin svo geysi-
mikil, að tæplega mun sambæri-
leg nokkurs annars staðar. Við
vonum því, að hin miklu fjár-
framlög íslenzku þjóðarinnar og
ríkisins muni reynast arðbær, er
til lengdar lætur og að það muni
skapa landinu heilbrigðari af-
komugrundvöll og öruggari en
ísland á nú við að búa. Mér
skildist að íslendingar sjáífir
teldu að um þessar mundir væri
lifað fram úr hófi og um of á er-
lendu aðskotafé.
Þá er að lokum að minnast of-
urlítið á fólkið sjálft. Við komum
á mörg heimili, bæði í Reykjavík
og út um sveitir, og hvárvetna
var okkur tekið sem frændum og
vinum. — Þótt verð sé á öllu
svimandi hátt á íslandi, var ekki
annað að sjá, en að fólk hefði yf-
irleitt úr sæmilega miklu að
moða. Hvar sem við komum, var
(Framhald á 7. síðu.)
Dómar vegfai-enda um sveitir
landsins eða héruð byggjast oft
og tíðum að verulegu leyti á út-
liti þess, seni er í námunda við
þjóðveginn. Ort vaxandi straum-
ar innlendra og erlendra ferða-
manna berast nú eftir þjóðvegun-
um til allra landshluta og fram
hjá næstum öllum byggðum ból-
um. Allt það, sem er í grennd við
þjóðveginn og vekur athygli hins
glögga gestsauga, verður að um-
talsefni og ber hróður eða óhróð-
ur bæjar, Sveitar eða héraðs til
fjarlægra staða. Þegar vegfarandi
á leið fram hjá sveitabæ, þar sem
húsaskipan fer vel við umhverfið,
þar sem er malborinn vegur heim
í hlað og þar sem nafnspjald bæj-
arins við snoturt heimreiðarhlið
tekur ómakið af honum að geta
sér til eða spyrjast fyrir um hvar
þetta sé, þá ályktar hann’ venju-
lega, að þar sé vel setinn sveita-
bær.
Þeim stöðum fækkar nú óðum,
sem hneyksla vandláta vegfar-
endur. Flestum er orðið það ljóst,
hversu mikið menningaratriði
það er að „gera hrein fyrir sínum
dyrum“ og að ekki sé forarelgur
frá hliði til hlaðs.
Undantekningarlítið virðist nú
orðið svo viðfeldinn menningar-
bragur innan veggja hvers heim-
ilis, að flestir telja sér skylt að
draga skó af fótum sér, þegar inn
er gengið. Á því hefur orðið
undraverð bragarbót á síðustu
áratugum.
Hitt á enn langt í land, að til-
svarandi menningarbragur sé al-
mennt utan veggja, þó óðum fær-
ist til betri vegar. Allvíða er enn
umbóta þörf á meðferð þeirra
hluta, véla, áhalda og íláta, sem
telja verður nauðsynjaþjóna á
hverju búi. Hvað sem líður gagn-
rýni vegfarenda, þá er slíkt heim
ilisnauðsyn. Meðal hinna þörfu
þjóna búsins í seinni tíð má nefna
mjólkurbrúsana. Þá vantar allt of
víða hentugt pallstæði, þar sem
þeir bíða flutnings við vegamót.
Leið þéirra liggur flesta daga
ársins að heiman árla morguns
með þá dýrmætustu vöru, sem
framleidd er í landinu og heim
aftur að kveldi með viðkomu við
afleggjarann eða hliðið. — Þar
sem þeir liggja á hliðinni í horn-
inu við afleggjarann, margdalaðir
eftir bylturnar af bílnum, þar
gefa þeir ekki æskilega svipmynd
af viðkomandi býli, — en þar sem
þeir standa á jarðföstum palli,
áföstum snotru vöruskýli í nánd
við málaða hliðstólpa og grind,
sem opnar leið um malborinn veg
heim í hlað, þar gefa þeir til
kynna að staðið sé á verði um
heill og heiður viðkomandi
heimilis.
Þeir, sem enn eiga óleyst þessi
umbótaverkefni á jörðum sínum,
hafa að vísu margir þá afsökun,
að ekki hefur enn tekizt að fá
nægilega hentuga gerð brúsapalla
eða heimreiðarhliða með hófleg-
um kostnaði og hafa því dregið
framkvæmdir þar til fyrir lægju
hentugri fyrirmyndir. Þó hefur
ýmsum tekizt að gera þetta svo
vel úr garði, að vel má taka til
eftirbreytni. Samvinna um steypu
mót fyrir hliðstólpa og jafnvel
brúsapalla myndi geta flýtt fyrir
framkvæmdum í þessu þjóð-
þrifamáli. KEA og Búnaðarsam-
band Eyjafjarðar hafa leitast við
að greiða fyrir þessu máli í Eyja-
firði og mun verða framhald á
því. Meðfylgjandi mynd af heim-
reiðarhliði að Austurhlíð sýnir
hliðstólpa, sem steyptir voru í
stálmótum B. S. E. Þeir eru 30
sm. í þvermál, steyptir á samfast-
an grunn og tengdir saman með
steypustyrktarjárni, sem liggur
lárétt í grunninum undir hliði, en
er beygt upp ú'r grunninum lóð-
rétt í stólpana. Þrír til fjól’ir
járnteinar ættu að nægja til
styrktar í slíku hliði, en sterka
steypu þarf í stólpana. Járnrör,
sem eru 10—15 sm. í þvermál,
steypt niður í samfastan grunn
geta verið nægilega sterkir stólp-
ar og áferðarfallegir. Steypumót
B. S. E. hafa verið í umferð í
sumar og liggja enn fyrir pantan-
ir, sem verða að bíða næsta sum-
ars.
KEA hefur nú látið steypa
hliðstólpa af nýrri gerð sam-
kvæmt teikningu, sem hlaut
verðlaun í samkeppni, sem félag-
ið efndi til fyrir nokkru síðan.
Ekki er búið að ganga svo frá
þessu hliði, að hægt sé að birta
mynd af því eða gefa fullnægj-
andi lýsingu á því. Það mun
koma í ljós í vetur og næsta
sumar, hvort þetta hlið lofar
góðu sem fyrirmynd, en augljóst
er, að það kostar meira efni og
meiri vinnu en það, sem áður var
lýst. Þó kann að mega gera á því
smávægilegar breytingar, sem
dragi úr þeim áhalla, án þess að
veruleg útlitsbreyting verði eða
dragi úr styrkleika.
(Framhald á 7. síðu.)