Dagur - 06.11.1957, Blaðsíða 4

4
Ð A G U K
Miðvikudaginn 6. nóvember 1957
Ritstjóri: ERLINGUR DAVÍÐSSON
Afgrei'ðsla, auglýsingar og innheimta:
Þorkell Björnsson
Skrifstofa í Hafnarstræti 90 — Sími ] 166
Argangurinn kostar kr. 75.00
Blaðið kemur út á miðvikudögum
og iaugárdögum, þegar efni standa til
Gjalddagi er 1. júlí
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
náttúruskilyrði umfrani ílesta
aðra bæi, að græða milljónir ó
heitu vatni.
Upptalning um hagfellda sér-
stöðu Reykjavíkur er því nær
ótæmandi. Það er því ekki til að
hæla sér af að leggja ögn minna
útsvar á nokkurn hóp láglaun-
aðra rnanna en ýms önnur bæjar
félög þurfa að gera. Þegar svo
þess er gætt að Reykjavíkurbær
fær þriðjungi hærri útsvarstekj-
ur miðað við íbúafjölda en Ak-
ureyri eða 3 þús. á móti 2 þús.
hér, verður ásjóna bæjarstjórnar
meirihlutans í líki Gunnars borg
arstjóra miklu fremur sællegt
andlit en búkonulegt. Og þá sýn-
ast útsvörin í höfuðborginni
óskiljanlega há, miðað við önn-
ur bæjarfélög.
Brúin milli heims og heljar
Sniá-þættir úr íiarmsögu Ungverja
Hin mikla búkona Reykjavíkur
Bæjarstjórn Reykjavíkur, sem er íhald að
hreinum meirihluta, hefur orðið fyrir allmiklum
álitshnekki að undanförnu. Hún lagði nokkrum
milljónum króna hærri útsvarsupphæð á borg-
arana en löglegt var og frægt er orðið að end-
emum. Hún getur ekki lagt nýjar hitaæðar í mörg
hverfi borgarinnar vegna fjárskorts, þótt Hita-
veita Reykjavíkur sem slík græði milljónir á ári
hverju, nema íbúarnir skjóti saman verulegum
hluta kostnaðarins. Og hún getur ekki leyst út
stóra boiinn vegna fjárhagsvandræða!
En á sama tíma og þetta er lýðurn ljóst og
Reykjavíkurbæ til ævarandi minnkunar, bregðast
öll blöð Sjálfstæðisflokksins svo við, að þau dá-
sama verk sinnar bæjarstjórnar og benda á það
með síendurteknum líkingamyndum hve útsvör
séu lág í höfuðborginni en há annars staðar, og
að þetta sé að þakka ráðsnilld sinna flokks-
bræðra. Þau hafa af skiljanlegum ástæðum
hlaupið yfir Akureyri í þessum samanburði. En
þess í stað hleypur blað íhaldsins hér í bænum
dyggilega undir bagga og bergmálar þar söng-
urinn um lágu útsvörin í höfuðstaðnum, en bætir
svo við háu útsvörunum hér á Akureyri. Skýr-
ing fslendings á þessu fyrirbrigði er bæði ein-
föld og einfeldnisleg. Hún hljóðar efnislega á
þessa leið: Hér greiða borgararnir hærri útsvör
en í Reykjavík af því að hér er mjög stórt og
voldugt kaupfélag og það nýtur „skattfríðinda“.
f Reykjavík aftur á móti er tiltölulega lítið
kaupfélag og þess vegna eru útsvörin lægri þar.
Þessi firra er marghrakin. Blöð Sjálfstæðismanna
birta fjölda mynda af borgarstjóranum í Reykja-
vík, sem á að tákna hina miklu búkonu
Reykjavíkur og þá góðu hæfileika hennar og
hennar dyggu hjúa, að fara vel með fjármuni og
gera mikið úr litlum efnum.
En sagan er ekki öll sögð þótt útsvarsstiginn
sé ögn hagstæðari láglaunuðu íólki í Reykjavík
en hér er. Hann mun öðrum því óhagstæðari. En
lítum nú nánar á tekjur bæjarsjóðanna á Ak-
ureyri og í Reykjavík.
Ef lesendur vilja gcra sér það ómak að
reikna í huganum, hve inikið bæjarsjóður fær
í útsvarstckjur í Kcykjavík frá hverjum borg-
ara þess bæjar, kemur í ljós, að það eru 3 þús-
und krónur eða nálægt því.
Ef sasnskonar dæmi er sett upp fyrir bæj-
arsjóð Akureyrarkaupstaðar verður útkoman
um 2 þúsund krónur. Þessar tölur eru að vísu
ekki nákvæmar, cn gefa þó rétta mynd.
En samt er útsvarsstiginn lægri í Reykjavík,
segja menn. Hvernig má þetta þá verða? Svarið
liggur í augum uppi, þótt blöð Sjálfstæðismanna
séu ekki að flíka því..
Keykjavík hefur marga þá útsvarsskylda að-
ila, sem hvergi er að finna annars staðar hjá
nokkru bæjarfélagi á landinu. Skal aðcins
drcpið á örfá dæmi af því tagi.
f Keykjavík cru til dæmis allir heildsalar
Iandsins, sem cinhvers eru megnugir, þar er
allt „ríkisbáknið“ með fjölda hálaunaðra starfs-
manna og fyrirtækja, skipaútgerðirnar og ná-
lcga allir auðmenn landsins cru þar saman
konmir. Auk alls þessa býr Kcykjavík við þau
XII. ÓVÆNTUR GESTUK.
Síðdegið var bjart og fágurt, og
októbersólin skein hlýtt á húsþök
Búdapestborgar. Sumir her-
manna Súkkulaðidrengsins voru
snöggklæddir og biðu þess með
óþreyju, að skriðdrekarnir sjö
kysu sér stöðu. Fyrstu mínúturn-
ar áttu Rússar einir. Fallbyssur
þeirra unnu geysilegar skemmdir
á skálanum og blátt áfram skutu
sundur eitt horn hans, felldu yfir
70 verjendur hans og særðu illa
um 150 alls. Virtist svo sem
Rússar myndu hér vinna auð-
veldan sigur.
En rétt í þessum svifum, er all-
ar horfur voru á, að rússnesku
skriðdrekarnir, skipulega og
bótalaust, myndu mola sundur
allan skálann, kom óvænt til sög-
unnar strætisvagnstjóri einn, sem
enn var í einkennisbúnnigi sín-
um, og breytti öllu viðhorfi í
einni svipan. Þessi ókunni sniil-
ingur hafði um hríð keppzt við í
sveita síns andlits inni í hvelf-
ingu Corvin-kvikmyndahússins
að lappa upp á skriðdrekabyss-
una miklu úr rússneska bílræfl-
inum. í upphafi virtist byssan al-
gerlega ónothæf, en þessi galdra-
maður hélt samt föndri sínu
áfram.
Loks tilkynnti hann, sæmilega
öruggur: „Nú held eg að hún
dugi!“ Hópur ungra vélvirkja ók
síðan byssunni út í skyndi og
setti hana í stellingarnar, en svo
sagði bílstjórinn: „Það er vissast,
að þið víkið ykkur frá, því að
hún gæti sprungið." Síðan mið-
aði hann þessu meistarastykki
sínu nákvæmlega á rússneska
skriðdrekann og hleypti af skot-
inu.
Csokí sagði síðar frá þessu:
„Eg hef aldrei séð annað eins!
Skriðdrekinn lyftist upp að
framan, stöðvaðist snöggvast og
sprakk síðan innan frá!“ Hinir
Rússarnir urðu alveg forviða við
þessa óvæntu árás- og hörfuðu
viðstöðulaust undan. En þeir sáu
hvergi vott árásarbyssunnar, sem
ungu piltarnir höfðu óðar dregið
inn aftur.
Innan skamms nálguðust skrið-
drekarnir gætilega í annað sinn.
Og nú ákvá:ðu skyttur skálans
að beita hinum afar öflugu riffl-
um sínum gegn veikustu blettum
skriðdrekabrynjunnar. Á þann
hátt eyðilögðu þeir annan skrið-
dreka. En eftir voru samt fimm
risar, sem héldu áfram kúlnahríð
sinni á skálann, unz fjögurra fcta
þykkum múrveggjum hans lá við
falli.
Þegar verstar voru horfurnar
fyrir ungverska liðið, komu
skyndilega til sögunnar strák-
arnir, sem höfðu falið sig í kjöll-
urunum og framkvæmdu nú eitt
mesta snillibragð bardagans um
Kilían-skála. Strákarnir höfðu
strengt granna línu þvert yfir
götuna, og inni í kvikmyndahús-
inu höfðu þeir tengt saman fimm
stórar handsprengjur í öðrum
enda línunnar.
Nú var tími til kominn að beita
þessu leynivopni þeirra. Þegar
einn skriðdrekanna hafði molað
sundur efri hæðir beggja bygg-
inganna með fallbyssum sínum
og hélt síðan ofan eftir götunni,
drógu strákarnir í skyndi
sprengjuhnútinn í veg fyrir hann.
Sprengjurnar sprungu allar í
einu með háum hvelli, skriðbelt-
ið sviptist upp af hjólhnúðunum,
og skriðdrekinn stöðvaðist alger-
lega.
1 sama vetfangi þustu djarfir
piltar út að skálagluggunum og
dembdu gusum af benzíni niður
yfir bjarglaust skrímslið. Síðan
var kveikt í öllu með eldsprengju
og kjallarastrákarnir tóku að
kyrja hástöfum: „Þetta ætlar að
ganga! Þetta ætlar að ganga! —
Þetta gengur ágætlega!“ Loks
smugu benzínlogarnir inn í skrið
drekann, og að vörmu spori rifn-
aði hann allur sundur í geysi-
mikilli sprengingu. — í 90 mín-
útna áköfum bardaga höfðu þrír
rússneskir skriðdrekar verið
eyðilagðir.
Það væri auðvitað ekki rétt að
segja, að ungir piltar og strákar
í Kilían-skóla hafi rekið á flótta
7 velvopnaða rússneska skrið-
dreka. Að vísu hörfuðu þeir 4
sem eftir voru, en sennilega sök-
um þess, að skotfærabirgðir
þeirra hafi þrotið í hinni áköfu
skothríð á skálann. En hitt er
líka satt, að þrátt fyrir frekari
ákafa bardaga unnu Rússar
aldrei Kilían-skálann né náðu
Corvin-kvikmyndahúsinu.
Kraftaverkið mesta í bardög-
unum um Kilían-skálann var
ekki sigur ungversku ættjarðar-
vinanna yfir rússneskum skrið-
drekum. Og ekki var það heldur
hetjudáðir ungmenna og drengja
með gervivopnum. Það valt ein-
ðöngu á þessum raunveruleika:
Af hinum 400 ungversku komm-
únistahermönnum í Kilían-skál-
anum nóttina 23.—24. október,
sem allir höfðu vcrið þjálfaðir
og uppfræddir af Rússum, —
(Framhald á 7. síðu).
v?------. , . .. . v.
Sköpunargleði konunnar
Það er svo oft talað um það, að börn eigi að fá að
svala sköpunarhæfileikum og sköpunargleði sinni. Það
er sjálfsagt gott og rétt, þegar þau fá tækifæri til þess
að gera það. En hafi börn sköpunargleði, þá hafa hús-
mæður hána í ekki jninna mæli. — Að skapa, það er í
rauninni að búa eitthvað til úr engu. Slíkt er á cinskis
manns færi; en konan megnar oft að búa til eitthvað
gott og nytsamt af litlu efni.
Gamalt máltæki segir, að konur liafi lag á því að
skapa notakennd í umhverfi sitt, og satt er það, að
mörgum konum liefur tekizt að búa sér og sinum
notalegt heimili, jafnvel þótt þær liafi ekki haft úr
miklu að spila. Það má líka ávallt sjá það á heirnili,
ef jrar er engin kona.
Líklega hefur enginn eins gott tækifæri til jress að
notfæra sér sköpunarhæfileika sína eins og eiginkonan
og móðirin. Hversu margar mæður hafa ekki saumað
fallegan og lientugan kjól handa dóttur sinni lítilli
úr gömlum uppgjafakjól af sjálfri sér? Hve mörgum
ónýtum sloppum og skyrtum hefur ekki verið breytt
í snotrar svuntur og blússur! Þegar slíkt tekst, gleðst
móðirin meira en nokkur annar.
Kona fer inn í búð og kaupir efnisbút og garn. Af
jressu gerir hún síðan margs konar útsaum, dúka,
púða og þess liáttar. Sumir þcssara muna verða slíkir
að fegurð, að þeir ganga í arf frá einni kynslóð tif
annarrar.
Eða kóiian setur upp vcf í vefstól sinn og fer að
vefa. Litunum er lialdið liverjum upp að öðrum og
þcir valdir saman — og smám saman verður það til,
sem hún vill skapa, Jrau mynztur og litir eru á sínum
stað, sem konan sá fyrir sér í huganum.
Með heklunál og prjónum getur konan töfrað fram
úr garni eða bandi hina fegurstu og nytsömustu hluti
— og hún gleðst á meðan. Hún livílist og lítur oft á
jressar stundir sent tómstundir.
Húslieyjan, sem vinnur eingöngu innan veggja
licimilisins liefur betra tækifæri til Jiess að nota sköp-
unarhæfileika sína en flestir aðrir. Iíún á. bctra með
að finna stund og stund til Jiess að fást við slíka lduti
heldtir en sú kona, sem fyrst og fremst verður að hugsa
um vinnu sína utan heimilisins, en verður að Jrví loknu
að sinna heimilinu.
Ég hef Jiekkt roskna húsfreyju, sem hafði til að bera
alvcg ótrúlega mikla sköpunarhæfileika á mörgum
sviðum. Og oft lief ég hugsað um það, að ef hún
hefði í æsku farið á listaskóla, Jrá hefði hún ef til vill
náð langt; en það er lireint ekki víst að sköpunar-
gleði hennar hefði J)á orðið meiri, því að liúu naut
tilverunnar í ríkum mæli og ánægjunnar við að skapa.
(„Husmandshjemmet").
Það er pottimim að kenna, þegar
maturinn brennur við
Viðbrenndur matur er ekkert sælgæti. Það er að
miklu leyti undir pottinum komið, livort maturinn
brennur við eða ekki. Statens Husholdningsrád í Dan-
mörku hefur látið gera rannsóknir á mismunandi potta
efnum til Jiess að finna, hvaða efni liafi bezta liitadreif-
ingu. Jöfn hitadreifing liefur mikil áhrif á Jiað, hvort
maturinn brennur við eða ekki.
Þau efni, sem voru rannsökuð, voru kopar, alúmín,
eir, „pott“járn, stál, ryðfrítt stál og gler. Rannsakaðir
voru margir pottar úr sama efni, en af mismunandi
þykkt.
Það kom í ljós, að kopar og alúmin eru einu efnin,
sem liægt er að búa til potta úr, svo að Jieir verði full-
nægjandi, t. d. við matreiðslu viðkvæmra rétta. Með
viðkvæmum réttum er einkum átt við mjólkurmat. Til
þess að pottar úr öðrum efnum séu fullnægjandi, Jnufa
þeir að vera svo [rykkir, að það er ekki hægt að nota
J)á af hagkvæmnisústæðum. Kopar getur myndað eitruð
sambönd við vissar matartegundir, og Jress vegna er
ekki hægt að nota hann nema utan á pottana. Pottar
þeir, scm verstu liitadreifinguna höfðu, og sem Jrar af
leiðandi brann mcst við í, voru pottar úr eldtraustu
gleri, úr ryðfríu stáli og of þunnum emailleruðum stál-
plötum.
Emailleraðir pottar úr „pott“járni reyndust nokkuð
vel. Var J>að einkum að jiakka sléttu yfirborði emaill-
eringarinnar fremur en hæfni Iiennar til hitadreif-
irigar.
Það, sem hér hefur verið sagt um pottana, á cinnig
við um steikarapönnur. Þykkir alúmínpottar og alti-'
(Framhald á 7. siðu).