Dagur - 03.12.1958, Blaðsíða 5
Miðvikudaginn 3. desember 1958
D A G U R
5
Útvarpserindi Stefáns Jónssonar:
KÝPURMÁLIN
Kýpur er síðasta herstöð Breta
fyrir botni Miðjarðarhafs. Frá
flugvöllunum á eynni má flytja
her manns á svipstundu til allra
helztu olíulindasvæðanna í ná-
lægari Austurlöndum. Herseta
umboðsmanna Angli-Iranska olíu
félagsins á Kýpur, er því eins og
svipan reidd yfir Arabalöndun-
um og íran. — Ef þið ekki gerið
eins og okkur líkar, þá. . . .
Og Bretar sendu lið frá Kýp-
urstöðvum sínum til innrásar í
Egyptaland fyrir tveimur árum.
í sumar sýndu þeir líka áþreif-
anlega til hvers þær stöðvar eru
hentugar, er þeir sendu her það-
an á einni nóttu til Jórdaníu.
Sjálfur hefur MacMillan for-
sætisráðherra sagt, — er hann
gerði grein fyrir nauðsyn þess að
Bretar héldu Kýpur, — að
Brezka heimsveldið mætti ekki
án herstöðvanna þar vera. Því
væri ekki nóg að hafa þar að-
gang að herbækistöðvum á veg-
um Atlantshafsbandalagsins, því
að enda þótt vera mætti að af-
notin af stöðvunum kæmu við
stefnu Atlantshafsbandalagsins
sem slíks, þá kæmi einnig til
greina að afnotin af þeim yrðu
utan ramma þess bandalags.
Þegar þess er gætt, að Atlants-
hafsbandalagið er byggt upp sem
varnarbandalag margra ríkja,
þá er auðskilið hvers konar not
það eru, sem ráðherrann á við af
herstöð, — sem ekki falla í
ramma Atlantshafsbandalagsins.
Bretar hafa verið hraktir burtu
úr Arabalöndunum, hverju á
fætur öðru, — að síðustu úr írak.
Þjóðerniskenndin, sem er aflvaki
allra dáða fátækra og kúgaðra
þjóða, hefur þjappað fólki þess-
ara landsvæða. saman. — Ennþá
sem komið ei- stafar Arabiska
sambandslýðveldinu að vísu ógn
af herstöðinni Kýpur. En því vex
nú skjótt ásmegin, og ef svo
heldur fram sem horfir, þá verða
ekki mörg ár þangað til Arab-
arnir geta óhræddir litið til
grísku eyjarinnar. Hún verður
þá tæpast orðin meir en geifla
ein saman í skolti brezka ljóns-
ins þeirn megin, sem veit að fólki
Múhameðs, — Jafnvel þótt Bret-
ar lréldu þar ennþá herstöðvum.
Það spurði mig fyrir skemmstu
brezkur blaðamaður, hvenær í
ósköpunum Kýpur hefði tilheyrt
Grikklandi. — Til allrar ham-
ingju fyrir mig var þarna nær-
staddur sænskur doktor í forn-
grískum fræðum, sem svaraði: —
Jafnlengi og Aþena.
Árið 1907 sagði Sir Winston
Churchill, sem þá var nýlendu-
málaráðherra Breta: — Það er
ekki nema eðlilegt að Kýpurbú-
ar, — sem eru grískir að upp-
runa, — skuli telja sameiningu
við föðurlandið æskilega og séu
fúsir að berjast fyrir henni.
Árið 1931 sagði Ronald Storrs,
— brezki landstjórinn á Kýpur,
— þegar Grikkirnir þar voru ný-
búnir að brenna ofan af honum í
uppreist: — Það er ómótmælan-
legt að Kýpurbúar eru grískir.
Enginn vitiborinn maður neitar
því, að Kýpurbúinn er grísku-
mælandi, hugsar grískt og hefur
grísk viðhorf.
Árið 1956 sagði Noel Baker,
fyrrverandi ráðherra í stjórn
brezka Verkamannaflokksins: —
Það eru ekki einu sinni allir
þingmenn íhaldsflokksins það
vitlausir, að halda því fram, að
Kýpur sé ekki grísk eyja, — þó
að forsætisráðherra hennar Iiá-
tignar virðist halda það.
Og svo koma Kýpurbúar sjálf-
ir, — og segja á móðurmáli sínu:
— Við erum Grikkir.
Grísk menning er hvergi eldri
en á Kýpur. Hún óx þar á sama
hátt og í öðrum hlutum Hellas
hins forna. Þar hefur verið töluð
sama tunga og í öðrum hlutum
ríkisins svo lengi sem heimildir
eru af. Konungar borgríkjanna á
Kýpur tóku þátt í Trójustríðinu
með öðrum grískum konungum,
eins og um getur í Illionskviðu
Makaríos erkibiskup.
Hómers. Grískar hofrústir og
ölturu getur enn að finna á
eynni. Og samkvæmt grískri
goðafræði er sálf ástargygjan
Afródíte afsprengi brimlöðursins
á Kýpurströnd.
Þegar Alexander mikli sam-
einaði gríska ríkið voru Kýpur-
búar þar heils hugar með og tóku
fyrstir þátt í herförum hans til
Asíu.
FYRRI HLUTI
Hvenær hefur Kýpur verið
hluti af Grikklandi? — Þessari
spurningu svara formælendur
Kýpurbúa með annarri spurn-
ingu: — Hvenær hefur Kýpur
ekki verið hluti af grísku ríki eða
grísku samveldi?
Og þótt merkilegt megi kallast,
að þessu athuguðu, þá megum
við íslendingar víst vera stoltir
af því, að við skulurn ekki hafa
fallizt á þá skoðun stjórnarinnar
í Lundúnum, að Kýpur sé
brezk ey, þrátt fyrir allt þetta, —
ellegar ef hún sé ekki brezk, þá
sé hún tyrknesk.
Allai' aðrar þjóðir varnarbanda
lagsins okkar — Atlantshafs-
bandalagsins — hafa nefnilega
stutt þá skoðun Breta leynt og
Ijóst fram að þessu.
Eg get ekki stillt mig um að
segja sögu um það, hve merkilegt
Grikkjum þykir, að íslenzk
stjórnarvöld skuli ekki telja
Kýpur brezka ey.
Það var við kvöldverðarborð
fyrir nokkrum vikum, að eg sat í
milli lögfræðings, útlaga frá
Kýpur, og bandaríska ræðis-
mannsins í Aþenu.
Umræðuefnið var frelsisbar-
átta Grikkja á Kýpur. Við sátum
það langt frá háborðinu, að við
gátum haldið samtalinu áfram
undir skálaræðum, ótruflaðir og
án þess að setja ræoumennina út
af laginu svo að neinu næmi.
Viðræðunum lauk með því, að
Bandaríkjamaðurinn sagðist ekki
geta skilið það hvers vegna Kýp-
urbúar þyrftu endilega að ráða
sér sjálfir frekar en aðrir. Hann
sagðist líka hafa heimildir fyrir
því, að barátta EOKA — sem
hann kallaði félag hermdarverka
manna — væri kveikt af komm-
únistum.
Lögfræðingurinn frá Kýpur
sagði þá að frelsisbarátta EOKA,
— sem hann kallaði samtök
frelsisvina, — hefði raunar staðið
látlaust í ýmsum myndum frá því
1571 að Tyrkir tóku eyna eins og
aðra hluta Grikklands hins forna.
Bandaríski ræðismaðurinn sagði
þá, að við yrðum svo virkilega
hissa, ef við vissum hve gamall
kommúnisminn væri í raun og
veru, bara undir mismunandi
nöfnum.
Og þá hætti lögfræðingurinn,
útlaginn frá Kýpur, að tala við
hann, en braut upp á öðru um-
ræðuefni. — Veiztu það, íslend-
ingui', sagði hann, að eg lenti í
því í fyrra með fleiri mönnum, að
útbúa getraunaþátt. Eg stakk upp
á því, að láta keppendur nafn-
greina einhvern starfsmann ís-
lenzku utanríkisþjónustunnar. —
Félagar mínir hlógu bara að
mér, og sögðu að það vissu það
allir Grikkir, að Thor Thors
greiddi atkvæði með okkur í
Kýpurmálinu.
Sögu Kýpurbúa verða ekki gerð
nema mjög lausleg skil í þessu
erindi. Þó er rétt að geta þess, að
þar voru gerð ódauðleg listaverk,
og ort fögur ljóð þúsund árum
áður en sögur greina frá því, að
menn hafi gengið uppréttir á
Bretlandseyjum.
Einnig þess, að kristin trú er
eldri á Kýpur en í nokkru öðru
Evrópulandi. Það var afl grísku
kirkjunnar, sem þjappaði Kýpur-
búum saman við tyrkneska her-
námið 1571. Kirkjuleiðtogarnir
urðu sjálfkrafa þjóðernislegir
leiðtogar um leið og þeir snerust
gegn ásókn Múhameðstrúar-
innar. Og enn þann dag í dag er
það gríska kirkjan, sem er
brjóstvígi þjóðfrelsisbaráttunnar
á eynni. — Sófórínas erkibiskup
ávarpaði fyrsta brezka land-
stjórann sem þjóðhöfðingi árið
1878, og gerði honum grein fyrir
frelsisþrá grískra manna á Kýp-
ur, er Bretar höfðu tekið við her-
námi eyjarinnar af Tyrkjum fyr-
ii' 93 þúsemd sterlingspunda ár-
gjald.
Og Kýpur-Grikkir völdu sér
þjóðhöfðingja árið 1947, er þeir
kjöru Makaríos hinn svartskeggj
aða og einbeitta í embætti erki-
biskups.
Um stjórn Breta á Kýpur í 70
ár verður einnig að fara fljótt yf-
ir sögu. — Pundin 93 þúsund
innheimtu þeir af eyjarskeggjum
án þess að Tyrkjum væri nokk-
urn tíma borgaður einn eyri. Að
öðru leyti var meðferðin eins og
gerðist í brezkum nýlendum, sví-
virðilegasta arðrán og algjört
skeytingarleysi um velferð íbú-
anna.
í heimsstyrjöldinni 1914 til 1918
börðust Kýpurbúar með Bretum
undir kjörorðunum: „Til sigurs
og sameiningar við Grikkland."
— Sigurinn vannst, — en Kýpur
var gerð að brezkri krúnuný-
lendu.
Árið 1931 höfnuðu Kýpurbúar
stjórnarskrá, þar sem þeim var
ætlað nýlenduhlutskiptið fram-
vegis. Þá risu þeir upp í bjai'tsýni
sinni og brenndu landstjórahöll-
ina, en það varð þcirra eina gleði.
Bretar börðu uppreistina
miskunnarlaust niður með her-
(Framhald á 7. bls.)
SJÓSKRÍMSLI.
Sjóskrínisli séð inenn hafa !;
síðan á Iandnámstíð, !;
skelklædd þau skröltu í fjörum ];
til skelfingar búandlýð.
En spekingar, lærðir og Iesnir, ;!
leiddu að því tröllsterk rök ;!
að um væri aðeins að ræða
ofsjónir, hrekki og skrök. !;
Nú fyrst, er á Langanesfjörum, !;
ein furðuskepna var séð, J;
menn efa að allt sé lygi, ;;
sem um þessi dýr er téð. ;>
Það kynjadýr kom að Iandi !!
úr kafi, það sagt er oss, !|
labbandi á fjórum löppum, !;
litlu minna en hross. !;
En ekki varð dýrið unnið, J;
aftur það komst á flot, ;!
ollu því engu tjóni !
„extra long“ riffilskot. !
Um sjóskrímslin efast enginn, !
en undrandi spyrjum við: ;
Því eru þau aftur komin ;
eflir svo langa bið? ;
Ef til vill einhver veiklun !
þann óvætt að landi dró,
— botnlangabólgan er orðin !
•býsna algeng á sjó. !
; Eða er ástandið þannig ;
; um okkar herjuðu mið
að heiðarleg sjóskrímsli haldist
! þar Iireint ekki Iengur við?
DVERGUR.
Hvenær eru piltar og siúlkur
komin á giffingaraldur?
Það er mjög mismunandi í hinum ýmsu löndum
Ung stúlka, sem býr á írlandi,
Bolivíu eða Swazilandi, má, sam-
kvæmt lögum, giftast þegai' hún
er 12 ára. í Danmörku, Tékkó-
slóvakíu eða Etiopíu verður hún
að bíða þar til hún er 18 ára.
í Burma, Chile og Spáni mega
drengir kvænast þegar þeii' eru
14 ára, en í sambandsríkinu
þýzka, í Perú og í Sviss mega
þeir kvænast 21 árs að aldri.
Lægsti giftingaraldur er af-
skaplega mismunandi í löndum
heims. í sumum löndum, sérstak-
lega Aísu og Afríku, eru engar
hömlur og ungu fólki er leyft að
giftast þegar það hefur náð kyn-
þroska-aldri, samkvæmt trúar-
bragðavenjum. Jafnvel með
sumum þjóðum, sem eru framar-
lega í félagsvenjum og fjárhags-
lega, mega stúlkur giftast 12 ára
og piltar 14 ára.
Sameinuðu þjóðirnar kynntu
sér þetta nýlega í Genf, og var
það nefnd S. Þ. um stöðu kon-
unnar, sem fjallaði um það. —
Nefndin hafði með höndum
skjal, þar sem mælt var með því,
„að bæði gæfi fúslega samþýkki
sitt og að komið væri á lágmarki
aldurs, helzt ekki lægra en 14
Eftir því sem S. Þ. hafa kynnt
sér þetta, er mikill munur á lög-
um um þetta mál í hinum ýmsu
löndum, sem hafa sér ríkjasam-
band. í Ástralíu t. d. eru lögin
þannig, að í sumum héruðum má
stúlka giftast þegar hún er 16 ára,
en í öðrum má hún gifta sig
þegar hún er 12 ára. Svipaður
mismunur er á fylkjum í Can-
ada og Bandaríkjunum.
í mörgum löndum, þar á meðal
Ráðstjórnarríkjunum og Júgó-
slavíu, er aðeins þörf á samþykki
beggja þeirra, sem ætla að gift-
ast, og er þá gengið út frá því, að
þau hafi náð lögaldri. Ungt fólk
víðast hvar í Vestur-Evrópu,
Suður-Ameríku, Brezka sam-
veldinu og Bandaríkjunum má
gifta sig, þó að það hafi ekki
náð vissum- aldri, ef það hefur
samþykki foreldra sinna eða
fjárráðamanna. — í sumum
löndum verða foreldrar eða fjái'-
ráðamenn brúðarinnar að sam-
þykkja giftingu hennar, en það
ei' ekki nauðsynlegt fyrir brúð-
gumann. Og í enn öðrum löndum
er það höfuðskilyrði fyrir gift-
ingu að fjárráðamenn séu henni
samþykkir.
(UNESCO.)