Dagur - 26.06.1959, Blaðsíða 4

4
D A G U R
Föstudaginn 2G. júní 1959
Skrifstofii i H,aftKivsH'íeti !)U — Siuti HÖG
RITSTJÓKl:
F.RLI N G U R D A V í 1) S S O N
Au!?tý*i«ga«it jóti:
j Ó N S V M ÚELSSO N
\rganglirinn Lttstar kr. 7rt.(M(
UlatSið kt tnnr út á ]iiíðviiitt<1ögum og
lauj'ardiij'ttm, |>ct;nr t-fni stantl.t til
fijaltlciaqi rr I. jtifí
PUENTVEKK ODOS UJÓItNSSONAR H.F.
Lærdómsrík reynsla
Menn gera sér, hver eftir sinni getu, hugmynd
um þær breytingar, sem fyrirhuguð kjördæma-
breyting mundi valda. Þorarinn Þórarinsson, rit-
stjóri, tók dæmi frá Finnlandi um hlutfallskosn-
ingar, og mælti m. a.:
„Eitt ömurlegasta dæmi um þetta höfum við frá
þeirri vinaþjóð okkar, sem um margt á líkast að
sögu og líkust lífsskilyrði og íslendingar. Þessi
þjóð eru Finnar. Finnar fengu sjálfstæði um líkt
leyti og Islendingar og hafa síðan sýnt einstæðan
dugnað á flestan hátt. Þeir hafa með frábærum
manndómi hrundið árás stórveldis, borgað þung-
bærustu skaðabætur og búið 400 þúsund flótta-
mönnum sæmileg lífskjör í landi sínu eftir að bú-
ið var að ræna þá frjósamasta hluta þess. Senni-
lega hefur engin þjóð lyft öðru eins Grettistaki
og Finnar seinustu 15 árin. Samt er nú svo kyn-
íega ástatt hjá þessari frábæru þjóð, að eftir að
hún er búin að sigrast á öllum þessum erfiðleik-
udi, þá standa þar yfir nær sífelldar stjórnar-
kreppur, nýjar og nýjar vandræðaráðstafanir er
varð að gera í efnahagsmálum liennar og hún
hefur ekki liaft starfhæfa stjórn lim langt skeið,
heldur orðið að búa við veikpr mininhlutastjórn-
ir. Hvað veldur þessum ófarnaði? I Finnlandi eru
nú átta stjórnmálaflokkar, sem berjast um völdin
og geta ekki myndað neinn starfhæfan meirihluta
og eru yfirleitt ásáttir um annað en að berjast
inbyrðis, eins og jafnan vill verða þar sem flokkar
eru margir. Það, sem hefur skapað þennan flokks
ófögnuð í Finnlandi eru fyrst og fremst hlutfalls-
kosningar. — Meinsemd þeirra hefur reynzt
Finnum verri viðfangs en fangbrögðin við Rússa,
flóttamannavandamál og stríðsskaðabætur.“
Síðar í ræðunni vék Þórarinn að hinni skefja-
lausu baráttu íhaldsins fyrir kjördæmabylting-
unni og sagði m. a.:
„Svo óttasleginn er nú líka Sjálfstæðisflokk-
urinn út af þessu, að hann hefur gripið til þeirra
vinnubragða, er fáheyrð má telja. Ollu hinu mikla
atvinnurekendavaldi og auðvaldi, sem hann ræð-
ur yfir, er nú beitt til þess að hamla gegn skoð-
anafrelsi almennings. Atvinnurekendur eru látn-
ir tala við verkafólk sitt, kaupmenn við við-
skiptafólk sitt, leigðir smalar eru sendir inn á
heimilin og það er jöfnum höndum beitt blíðmæl-
um og hótunum, eftir því hvort bctur þykir
henta. Ef einhverjir flokksmenn eru taldir veikir
í trúnni, eru þeir lagðir í sérstakt einelti og helzt
reynt að neyða há til að lýsa yfir því opinberlega,
að þeir ætli ekki að ganga af trúnni. Það er dreift
út alls konar gulum söguin um auðvald SÍS og
afskipti þess, enda þótt auðvald þess sé ekki
ineira en svo að fjórir gróðamenn í Sjálfstæðis-
flokknum eiga samtals meiri eignir en það, og 29
gæðingar Sjálfstæðisflokksins eiga samtals fimm
sinnum meiri eignir en SÍS.
Það er drcift út gulum sögum um lögbrot hjá
Olíufélaginu og Framsóknarmönnum kennt um,
enda þótt Sjálfstæðismenn séu í meirihluta í
stjórn.félagsins. Það er ráðist gegn mönnum úti á
landi ef þeir dirfast að reyna að hafa einhver
áhrif á afstöðu Reykvíkinga á sama tíma og
hundruð leigðra kosningasmala eru sendir frá
Reykjavík út um landið til þess að afla stefnu
Sjálfstæðisflokksins fylgis þar. Það er borið út
bréf frá öllum frambjóðendum
Sjálfstæðisflokksins í Revkjavík
með þeim gróusögum, að haldið
sé uppi fáheyrðusn æsingum
gegn Reykvíkingum víðs vegar
úti um landið og nú verði þeir að
svara fyrir þessar árásir. Þannig
er nú beitt kúgun og áróðri af
lægstu tegund til þess að hræða
og neyða menn til þess að fylgja
ekki sannfæringu sinni og sam-
vizku.
Kosningarnar á sunnudaginn
eru örlagaríkustu kosningar á
íslandi síðan 1908. Það hefur
ekki síðan 1908 reynt eins mikið
á manndóm íslenzkra kjósenda
og einmitt nú. Það hefur aldrei
reynt eins mikið á það og nú að
láta ekki takmarkalausan áróður
og kúgunarviðleitni hræða sig til
að víkja frá því, sem er rétt og
satt. Það hefur aldrei reynt á það
sem nú, hvort flokksböndin eru
orðin sterkari en átthagatryggð-
in, sem er sterkasta rót og
mesti aflgjafi ættjarðarástarinn-
ar. Á komandi árum og öldum,
munu úrslit kosninga á sunnu-
daginn verða talin prófsteinn á
manndóm íslenzku þjóðarinnar
rúmri hálfri öld eftir að hinn ís-
lenzki málstaður sigraði svo
glæsilega við kjörborðið 1908.
Það er í þínum liöndum, kjós-
andi, hvort svarað verður nú af
sama manndómi og þá. Og
mundu það, kjósandi, að í kjör-
klefanum á sunnudaginn verður
þú einn, frjáls og öllum óliáður,
og getur gert það eitt sem þú
álítur þjóna bezt hagsæld og
sæmd sjálfs þín og þjóðar þinn-
ar.“
- Ræða Bernharðs Stefánssonar
Framhald af S. siðu.
En það verður annað sem
tekst: Að draga úr áhrifum hinna
dreifðu byggða, einkum þeirra
afskekktustu, og hins almenna
kjósanda.
Stjórnarskrárfrumvarpið á að
vera borið fram til að „tryggja
lýðræðið“. Eg álít að það verki
öfugt. Hvað er lýðræði? Eg tel
lýðræði m. a. vera það, að kjós-
endur séu sem frjálSastir hvaða
fulltrúa þeir kjósa. Fram til 1942
var persónuleg kosning: Fólkið
kaus þann mann, eða þá menn,
sem það treysti. Þetta sást bezt í
tvímenningskjördæmunum áður
en hlutfallskosningar komu til
sögunnar, því að margir kusu þá
frambjóðendur sinn úr hvorum
flokki, menn sem þeir treystu
persónulega bezt. En þegar hlut-
fallskosningarnar komu, var
þetta ekki lengur hægt. En þó
hefur það verið svo enn, að kjós-
endur fara mikið eftir því, hvaða
menn eru í boði. Persónuleg
kosning og persónuleg ábyrgð
þingmanna gagnvart kjósendum
sínum hefur verið grundvöllur
að skipan Alþingis til þessa. En
nú á að koma í stað þess flokks-
kosning og flokksábyrgð. Ahrif
fólksins á það, hverjir veljast til
framboðs og lista í hinum stóru
kjördæmum mun hverfa. Flokks-
foringjunum verður að sjálf-
sögðu tryggð þingsæti. En höfuð-
kosturinn á öðrum mönnum
hvers lista mun verða, að þeir
séu þægir flokksmenn.
Kjördæmabreytingin eykur
áreiðanlega glundroða í þjóðfé-
laginu, meðal antiars með því að
flokkum fjölgar og engin vissa er
fyrir, að höfuðtilgangurinn náist,
sem er sagður sá, að jafna þing-
sætum milli flokka að minnsta
kosti hefur oft setið meirihluti
bæjarstjórnar í Rvík og víðar,
kosinn af minnihluta kjósenda.
Þegar lýðveldið var stofnað og
stjórnarsKrá sett fyrir það til
bráðabirgða, var því lofað af
stjórn og þingi, að lýðveldis-
stjórnarskráin yrði endurskoðuð
bráðlega. Nú, á 15 ára afmæli
lýðveldisins, er þessu verki ekki
lokið. í stað þess er rokið til að
breyta einni grein stjórnarskrár-
innar. Eg álít að þessi vinnu-
brögð séu til minnkunar fyrir
þjóðina.
Ábyrgð hvílir á ykkur, kjós-
endur góðir. Athugið málið vel.
Ef þið virkilega viljið afnema
rétt Eyfirðinga til að kjósa sér-
staka fulltrúa á þing, þá kjósið
þið Alþýðuflokkinn, Sjplfstæðis-
flokkkinn eða Alþýðubandalagið.
En ef þið viljið vernda þann rétt,
sem hérað okkar hefur átt síðan
Alþingi var endurreist fyrir 116
árum, sem raunar er arfur frá
hinum fyrri þjóðveldistímum, þá
kjósið þið frambjóðendur þess
eina flokks, sem berst á móti því
réttindaafsali héraðanna, sem í
frumvarpinu felst. Þá kjósið þið
F r amsóknarf lokkinn.
r
Abending til stuðningsmanna Fram-
sóknarflokksins:
Gefið kosningaskrifstofunni
upplýsingar
Orstutt er nú til kosninga svo að nú eru síð-
ustu forvöð að gefa kosningaskrifstofunni
nauðsynlegar upplýsingar í sambandi við
kosningarnar, fjarveru úr bænum o. s. frv. —
Símar kosningaskrifstofunnar í Hótel Goða-
foss eru: 1443 og 240 6. — Þeir sjálf-
boðaliðar, sem vilja vinna á kjördag hringi
vinsamlegast sem fyrst í þessa síma.
Þóroddur Guðmuudsson, rithöf.:
„Sviptið ekki sýslur og
kaupstaði réttindum
sínum"
Eg lét segja mér það þrem sinnum, að þrír af
fjórum þingflokkum landsins hefðu bundizt sam-
tökum um að leggja niður kjördæmin og taka upp
hlutfallskosr.ingar á stórum svæðum, hefði að
óreyndu trúað einum þessara flokka til slíks ger-
ræðis, en ekki öllum.
Að mínum dómi er kosið um fyrirhugaða kjör-
dæmabreytingu og ekkert annað. Eg mun af heilum
huga greiða atkvæði gegn henni. Hvers vegna ætti
að svipta sýslurnar og kaupstaðina þingfulltrúum
sínum, þvert ofan í gamla og góða hefð? Hvaða
samstöðu eiga t. d. Vestmannaeyjar með Suður-
landsundirlendi um val ■ þingmanna? Aflar ekki
hver Vestmannaeyingur margfalt meiri gjaldeyris í
þjóðarbúið að meðaltali en hver Reykvíkingur? Er
ekki hver íbúi Suðurlandsundirlendisins á sama
hátt margra Reykvíkinga maki í matvælafram-
leiðslu? Hafa ekki mestu snillingar þjóðarinnar og
afarmenni, hver á sínu sviði, komið austan og vest-
an af fjörðum og norðan úr landi? Mælir ekki ým-
islegt með, að þau héruð, sem lagt hafa til mestu
ándans- og efnisverðmætin, eigi talsvert meiri
hlutdeild í stjórn landsins og löggjöf en hin, sem
minna hafa lagt af mörkum? Þannig mætti halda
áfram að spyrja.
Fyrirhuguð breyting er hvorki fugl né fiskur og
því verri en engin. Hún ræður enga varanlega bót
á þeim göllum sem eru á núverandi kjördæmaskip-
un, en breytingunni fylgja miklu meiri annmarkar.
Rökin gegn breytingunni eru mörg: söguleg, menn-
ingarleg, fjárhagsleg. Þó er metnaðurinn þyngstur
á metunum. Hverjum sönnum sýslubúa er það
heilagt mál, að sýslan hans sé sérstakt kjördæmi
áfram, eins og hún hefur verið í marga ættliði.
Hafa ekki slík sjónarmið nokkurn rétt á sér, þrátt
fyrir það, sem áfátt kann að vera í sýslupólitík
vorri ?
Mér er það tilfinningamál, að Suður-Þingeyjar-
sýsla verði sérstaka kjördæmi áfram eins og í tíð
Gautlandafeðga og Ingólfs í Fjósatungu. Á sama
hátt krefst heiður Dalamanna þess, að hérað þeirra
eigi sinn sérstaka oddvita á þingi, svo sem þegar
Bjarni frá Vogi var fulltrúi þeirra, sveitunum inn-
an við Breiðafjörð til sæmdar. Og svo mætti leng-
ur telja.
Eg óttast, að fyrirhuguð kjördæmabreyting, þ. e.
afnám sýslu- og kaupstaðakjördæmanna, muni
veikja mjög landvarnir vorar út á við, sjálfs-
ákvörðunarétt héraðanna og heilbrigðan metnað.
Þrátt fyrir allt, hefur Framsóknarflokkurinn
barizt ötullegast gegn samfærslu byggðarinnar með
stofnun atvinnutækja í dreifbýlinu og hindrað
þannig brottflutning fólks þaðan.
f afdölum og á útskögum eiga ýmis þjóðleg verð-
mæti enn sín öruggustu vígi, þrátt fyrir allt.
Enn er ótalið allt það lánleysi, sem mig uggir að
hlutfallskosningafyrirkomulagið mundi leiða yfir
þjóðina.
Sem gamall sveitamaður er eg mótfallinn fyrir-
hugaðri kjördæmabreytingu og mun hiklaust
greiða atkvæði gegn henni án tillits til flokkssjón-
armiða, þó að mér kunni að verða álasað fyrir svik
við þann flokk, sem eg hef oftast kosið og talið
skástan. Réttlæti til handa fólkinu, sem héruðin og
kaupstaðina byggir, met eg miklu meira en flokks-
réttlætið, sem mun liggja til grundvallar frum-
varpinu. Rökin gegn breytingunni eru mörg: sögu-
leg, menningarleg, fjárhagsleg. Mér er þetta þó
ekki síður tilfinningamál, og svo er um fleiri. íbú-
um héraða og kaupstaða er eigi aðeins hagur, held-
ur og heiður að sínum sérstaka þingmanni, ef hann
er góður fulltrúi. Og honum er ærin hvöt að reyn-
ast vel, miklu meiri í einmenningskjördæmi en á
sambræðslusvæði, þar sem ábyrgðin gagnvart
kjósendum deilist á fleiri herðar. Landið ætti að
(Framhald á 7. síðu.)