Dagur - 14.03.1964, Blaðsíða 2

ÖRÆFARABB
HÉR LÝKUR FRASÖGN GUÐNA SIGURÐSSONAR
í V’
VIÐ TJALDAVATN
Nú er ég staddur við Tjaldavatn.
Það er lítil tjörn, sem verður á leið
manns, þegar komið er norður á fjöllin.
Ég nem þarna staðar og athuga um-
hverfi tjarnarinnar.
Einu sinni er ég var hér á ferð fyrir
langa löngu, veitti ég því eftirtekt, að
sandurinn hafði sigið frá hraunjaðrin-
um Syðst og vestast við vatnsbakkana,
og sá þar i vatnsnúið fástaberg, en
hraunið var mjög þunnt ofan á og virt-
ist hafa eyðzt þarna.
Síðan hefi ég oft um þetta hugsað,
því reynist þetta rétt athugað, þá mun
Jökulsá hafa runnið þarna fyrr á tím-
um. Eii er hraunin hröktu hana úr sín-
um uþphaflega farvegi, hefir þessi
svelgur orðið eftir, en siðan smám sam-
an fyllst af sandi.
Þannig mun þetta hafa verið alstað-
ar, og mestur hluti hraunsins mun hafa
átt upptök sín á Vestur-öræfunum,
runrtið til austurs og þrýst ánni á und-
an sér austur á bóginn.
Einnig er að minnast sandanna aust-
an við Hrossaborg og norður fyrir Sælu
hús. Þetta eru ekki foksandar, heldur
til orðnir á annan hátt. Ef til vill hefir
þarna verið stöðuvatn á löngu liðnum
tímum.
Ég er nú ekkert fróðari en aðrir í
þessu máli, en samt hefir mér dottið í
hug, að hér væri um Mývatn að ræða.
Þegar um þannig loftslag er að ræða,
er alveg ótrúlegt, hve miklar hillingar
geta orðið. Það er því alls ekki ólíklegt,
að Mývatn sjáist þannig í loftspeglun
austur við Jökulsá. Þessar hillingar
hafa ávalt verið óráðin gáta.
Ég hefði haft gaman af að koma við í
Sæluhúsinu, en held þó ferð minni
áfram norður að Dettifossi.
VI.
DETTIFOSS OG HÓLMATUNGUU
Þar fossipn í gljúfranna; fellur (þröng
með flugnið, sem heyrist í grennd. —
Við Bergbúans þrumandi þunglyndis-
söng.
ég þögull og hlustandi stend.
G. G.
Hér stend ég á gljúfurbrún eins hins
hrikalegasta og mesta foss landsins.
Jörðin titrar undir fótum mér, þar sem
ég stend og horfi ofan í freyðandi
straumkastið. Það er hrikafögur sjón
að sjá vatnið byltast þarna um og falla
fram af svimháu berginu. Drunurnar
lieyrast langt að, og úðamökkurinn
stendur hátt í loft upp, þegar vöxtur er
í ánni.
Mér finnst sem fossinn ætli að seiða
mig ofaní gljúfrið, svo ég helzt þarna
ekki lengi við. En drunurnar haldast
langa hríð í eyrum mér og sleppa mér
ekki.
Ég helcf ferð minni áfram norður með
gljúfrunum og er nú staddur í Hólma-
tungum. Gljúfrin eru lang fegurst
á þessum slóðum ofan að Hljóðaklett-
um, og er alveg sérstakt, hve ánni hefir ‘
tekizt að grafa og móta bergið fagur-
lega.
Hólmatungur er tvímælalaust sá al-
fegursti staður meðfram allri Jökulsá.
Þar er á svæði dálítið undirlendi, skógi
vaxið að mestu leyti, og margar tegund-
ir blóma. En þegar komið er niður að
gljúfrunum, breytist allt skyndilega.
Fyrst verður fyrir manni hellir í berg-
inu, og geta 6—8 manns komist þar
fyrir. Vísar hellirinn svolítið niður á
við, og gerir það auðveldara að komast
í hann. En þegar komið er að ánni,
verður breyting á gljúfrinu. Hér er það
tvöfalt á parti. Annað gljúfrið er tómt,
en í hinu beljar áin áfram, og er hrygg-
ur á milli, en hengiflug til beggja
handa, en þó er hér gangfært.
Á einum stað kemur fögur lind
streymandi ofan úr heiðinni og mynd-
ar tvo fagra fossa. Efri fossinn er í einu
lagi, en sá neðri rennur spölkoi'n einn,
en til hliðar við hinn fossinn fram af
klettinum í mörgum fögrum smábun-
um og myndar afar fagra slæðu, sem
prýðir klettinn svo fagurlega, að unun
er að sjá, en hvammurinn fyrir neðan
er þakinn fegursta grávíði.
Norður með ánni eru hinir svonefndu
Forvaðar. Margar smálindir koma
þarna fram úr brúninni og falla fram
af eins og blikandi silfurstrengir, en
þroskamikill skógur sprettur á milli
lindanna.
Verið sælar, fögru Hólmatungur! Ég
kveð ykkur með söknuði, því ég mun
aldrei sjá ykkur framar.
VII.
SÚLAN FAGRA OG HLJÓÐA-
KLETTAR
Ur Hólmatungum held ég norður gil-
barminn, sem þarna er all-hár, og til
þess að kom§st ofan á sjálfa gljúfur-
brúnina verð eg að fara ofan talsveroa
brekku ög síðan gegnum þykkt skógár-
belti. Nú stend ég á blábrúninni og
horfi ofan í hringiðuna. Þarna er berg-
ið mjög hátt. — En hvað -sé ég!
Skammt fyrir neðan . mig stendur
ferstrend súla, lítið eitt lægri en bergið
sjálft. En til þess að ná mynd af henni
þarf ég að fará enn framar á gljúfur-
brúnina, svo ég geti beint myndavél-
inni nægilega niður á við. Þarna tek
ég þrjar myndir, og við þá síðustu mátti
ég ekki tæpara standa. En hún varð
líka bezt.
Súlan er ferstrend með tvö ljós blá-
grýtislög efst, en þriðja lagið er blá-
svart mola-blágrýti um tæpan metra á
breidd, en að öðru leyti er súlan úr
blágrýti.
Ég hefi aldrei séð jafn fagurmeitlaða
súlu af straumvatnsvöldum eins og
þessa súlu, enda býst ég við, að hún
eigi óvíða sinn líka.
Þá er ég sennilega kominn á þann
einkennilegasta stað, sem fyrirfinnst
við endilanga Jökulsá, en það er Vest-
urdalur og Hljóðaklettar. Hér eru hin
sérkennilegustu verksummerki, sem
áin hefir skilið eftir sig að undanskildu
Ásbyrgi.
Ég vík aftur að því, sem mér rann í
hug, er ég var staddur við Tjaldavatn,
að hraunin sem komu af Vestur-öræf-
um, myndu hafa hrakið Jökulsá úr sín-
um upprunalega farvegi og í þann far-
veg, sem hún nú fellur um. Þá er skilj-
aniegt, hvernig Vesturdalur hefir
myndast.
1 öndverðu hafði áin engan farveg, og
eftir að tók að halla undan porður af,
hefir straumurinrt ekki verið stöðugur
í rásinni, eh þó hlotið að hallast á aðra
hvora hliðina, og Vesturdalur þá orðið
fyrir valinu. „Eyjan“ segir söguna sjálf.
Hún stendur föst við Suður-hálendið og
er jöfn því að hæð, og með þunna blá-
grýtishettu ofan á kollinum, en efnið í
klettinum er blásvart mola-blágrýti.
Bæði vestur-gaflinn og norður-hliðin
eru svo lóðrétt, að þau gefa súlunni
fögru ekkert eftir.
Skal nú athugað gilið sjálft. Skekkjan
sem þarna er á gilinu, mun vera um
einn kílómetra á lengd frá norðri til
suðurs, og veit það meira til vesturs á
þessu svæði en til austurs. Má því gizka
á, hverju fram muni hafa farið, þegar
Hljóðaklettar voru að myndast.
Athuganir á Jökulsárgljúfrum og gili
vekja margar hugsanir og „hugdettur"
hjá forvitrtum ferðamanni. Hér á
Hljóðakletta-vettvangi virðist blágrýtis-
molabergið hafa verið allerfitt viður-
eignar og mun hafa náð yfir allt svæð-
ið, sem áin ræður nú yfir, en verið
mjög erfitt að vinna það. En Vestur-
dalur hefir verið grafinn samtímis
molaberginu. En jafnóðum og barátt-
unni við þetta jarðlag var lokið, hefir
leiðin verið greið. Og allir þessir 4 klett-
ar staðið eftir, og virðast allir jafngaml-
ir. Standa 3 þeirra á þurru, en sá 4.
— sá að austanverðu — gengur út í
ána, sem hýr rennur í fremur þröngum
farVegl. Kletturinn hefír tvær strýtu-
myndaðar burstir niður að miðju og er
því all einkennilegur ásýndar.
Hinir klettarnir eru töluvert misháir,
Sá fyrsti sýnir alveg þykktina á þessu
berglagi, svo að eigi er um að villast.
Er hetta af ljósu blágrýti ofan á hon-
um, eins og á „Eyjunni". Sá næsti er
lægri, því áin hefir skafið svo mikið
ofan af honum. En gilið á þessu svæði
er eins og hús, sem byggt hefir verið
með risahvolfþaki og ekki hvílt á öðru
en súlum. En nú er þakið hrunið, og
eftir standa nokkur súlnabrot. Og er
menn koma þangað og láta misjafnlega
hátt til sín heyra, hljómar svo fagur-
lega í þessum fornu rústum, að uiiun
er á að hlýða.
Ég hefi hugsað mér að koma við í
Ásbyrgi og læt því hér staðar numið
að fullu og öllu.
VIII. ('Hl
ÁSBYRGI
Oft hefir mig langað til að skrifa um
Ásbyrgi, því þangað hefi ég komið svo
oft og kynnst því talsvert. Ég hefi því
athugað bergið og Tjörnina, og þá sér-
staklega Botninn.
Ásbyrgi er ekki ungt að árum. Hefir
það sennilega verið fullmótað löngu
áður en hraunin tóku að hrekja Jökulsá
úr sínum upphaflega farvegi. En meðan
áin rann í Ásbyrgi, hafa þarrta orðið
mikil eldsumbrot, sem máð (þurrkað)
hafa burt allar menjar eftir Jökulsá,
nema svelginn, sem nú er kallaður
Tjörn, og einnig vatnsnúna blettinn,
sem enn sést á berginu.
En þegar farið er að ganga um Botn-
inn, sézt ekki annað en vatnsnúið grjót
í mismunandi stærðum.
Flestir felja Ásbyrgi hina mestu
listasmíð, sem nokkurt straumvatn
hefir af hendi leyst. Ætla ég nú að
lokum að fara nokkrum orðum um
bergið sjálft og reyna að lýsa því eftir
beztu getu.
Það er með bergið eins og bók, sem
lokuð er með lás, en lykillinn týndur.
Eigi er gott að fullyrða, hvort hér sé
um mola-blágrýti að ræða eða ljósara
blágrýti, en svo mikið er víst, að jarð-
lögin hér eru mjög óregluleg. Þau
standa af sér alla jarðskjálfta, þótt
björgin hrynji annars staðar, eins og
t. d. Ingólfsfjall í Ölfusi 1896, þegar
hrafnarnir flúðu þaðan með tölu kvöld-
ið áður en ósköpin dundu yfir.
Ég lít því þannig á, að Ásbyrgisbjörg-
in hafi mikinn stuðning af þessari ein-
kennilegu bergtegund, sem er blásvört
á lit og þannig samansett, að það getur
ekki hrunið, Og einnig er erfitt fyrir
stórvötn að vinna það.
Þessa bergtegund hefi ég orðið var
við á eftirfarandi stöðum: Á „Eyjunni“
í VestUrdal og í Hljóðaklettum, Súl-
unni fögru og hnjúknum í Gæsadal.
Þennan hnjúk ber hæst yfir allar hæð-
ir dalsins og virðist vera lausaskriða,
sem ekki sé holt að fara of nærri. Hann
er byggður úr svartbláu grjóti, ekki
stærra en svo, að fela má í lófa sínum.
Það ei' með hvöss horn og brúnir, og
er helzt að sjá, að steinarnir hafi stuðn-
■ ing hver af öðrum, þVí hnjúkurinn
stenzt allar jarðhræringar og lætur
éngan bilbug á sér finna.
Þá á ég aðelns eftir að kveðja þennan
sérkennilega fagra stað. Er ég síðast
kom þangað, sá ég að allur gróður hafði
tekið höndum saman og myndað órjúf-
andi félagsskap um að græða upp hinn
gamla farveg Jökulsár. Mosinn og lyng-
ið höfðu tekið að sér að græða stein-
ana, svo að ber og blóm gætu sprottið
þar. Margar tegundir blóma höfðu setzt
að í skógarjaðrinum, en skógurinn orð-
inn hin fegursti.
Þarna hefir lengi verið í sköpun hin
fegursta Paradís fugla og blóma, sem
nú býður opinn faðminn öræfaförum
og öðrum þeim, sem fegurðar leita og
friðar.
p. t. Kristnesshæli.
Guðni Sigurðsson.
Eyjan í Ásbyrgi.