Dagur - 08.07.1964, Blaðsíða 4

4
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1166 og 1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
Sigursæl stjórn-
arandstaSa
SAMKOMULAGID, sem gert var
5. júní s.l. milli Alþýðusambands Is-
lands og ríkisstjórnarinnar, er stór-
athyglisvert dæmi þess, hverju þing-
flokkur í stjórnarandstöðu getur
fengið til vegar komið, ef málstaður
hans er nógu sterkum rökum studd-
ur og mfeð þeirri einbeitni fram
fluttur, að hann hljóti stuðning al-
menningsálitsins í landinu.
Fyrir átta árum eða vel það héldu
Framsóknarmenn því fram, að nú á
tímum yrði að teljast æskilegt og
nauðsynlegt að hafa stéttarsamtökin
með í ráðum við lausn efnahagsmála
á hverjum tíma. Og vinstri stjórnin
tók upp þá stefnu. Þessu var harð-
lega mótmælt af núverandi valdhöf-
um, er þá voru í stjómarandstöðu.
Með samningunum 5. júní s.l. hafa
þeir loks viðurkennt í verki, að
Framsóknarflokkurinn hafi haft á
réttu að standa.
Framsóknarflokkurinn var á móti
því árið 1960, að verðtrygging kaup-
gjalds væri afnumin með lögum og
hafa síðan unnið að því á lþingi að
fá þetta lögbann afnumið. Nú er bú-
ið að taka upp verðtrygginguna á ný,
og ríkisstjórnin hefur í blöðum sín-
um viðurkennt, að afnám hennar
hafi ekki borið æskilegan árangur.
Tillögur Framsóknarmanna um
verðtryggingu sparifjár eru nú einn-
ig farnar að fá jákvæðar undirtektir
hjá þeim, sem áður vildu ekki Ijá
þeim eyra.
Framsóknarmenn hafa á undan-
fömum þingum flutt tillögur um að
skora á ríkisstjómina að beita sér
fyrir því, að lán út á íbúðir yrðu
tveir þriðju hlutar kostnaðar. Þetta
hafa stjórnarflokkamir kallað yfir-
boð og farið um það hörðum orðum.
Nú, allt í einu er stjómin búin að
ganga inn á það, að slík lán skuli
vera allt að 280 þúsund krónur, eða
tveir þriðju kostnaðar, hvernig sem
framkvæmdin kann að reynast, þeg-
ar til kemur.
Og nú á að lækka vexti af íbúðar-
lánum niður í 4%. Þar kom þá einn-
ig að því, að stjómin varð að viður-
kenna það, sem Framsóknarflokkur-
inn hafði haldið fram ár eftir ár, að
nauðsynlegt væri að lækka vextina,
að vextimir hafi áhrif, sem um mun-
ar, á lífskjörin. Hér er nú aðeins um
að ræða vaxtalækkun á einu sviði,
enn sem komið er. En fleira hlýtur
að fara á eftir. T. d. getur stjórnin
tæplega komizt hjá því lengur úr
þessu, að lækka vexti í Stofnlánadeild
landbúnaðarins. Kann þess þá að
verða skammt að bíða, að vaxta-ok-
ursstefnan í heild verði brotin á bak
aftur. □
JÓIIANN STEFÁNSSON:
Gamía útöeráin
á Látmm
Já, sagan byrjar svona,
að síra nokkur bjó
í Höfða í Höfðahverfi.
Hann hélt oft kænu á sjó,
Hann þótti nokkuð þybbinn,
og þrár í fiskileit.
En ætíð einhver skepnan
á öngulinn hans beit.
ÞEIR ferðamenn sem farið hafa
um eyðisvæðið Flateyjardal,
Hvalvatnsfjörð, Þorgeirsfjörð,
Keflavík og inn Látraströnd,
hafa minnst á margt, sem þarna
gerðist, og er það vel. En eins
sakna ég, að enginn af þessum
mönnum getur einu orði um þá
vélbátaútgerð, sem var í Þor-
geirsfirði og á Látrum, upp úr
aldamótum. Voru þá gerðir út
átta vélbátar frá Þorgeirsfirði
og Látrum og mun sú útgerð
ekki hafa lagst niður fyrr en
1916.
Ég skal nú reyna að gera
grein fyrir henni, og sérstaklega
frá Látraútgerðinni, því þar var
ég frá 1908—1913.
Þar voru tvö félög með fimm
vélbáta. Þrír hjá öðru félaginu,
en tveir hjá hinu. Þrjá báta áttu
svokallaðir eldri bræður, hina
tvo áttu yngri bræður. Eldri
bræður voru Baldvin, Þórður
og Björn Gunnarssynir í Höfða.
Synir síra Gunnars. Yngri bræð
ur voru líka Gunnarssynir, syn-
ir Gunnars bróður þeirra Bald-
vins, Þórðar og Björns, og félagi
þeirra var Sigurður Ringsteð og
mágur þeirra. Þeir hétu Ólafur
og Baldvin. Maður að nafni
Helgi Stefánsson var í félagi
með eldri bræðrum og átti
fjórða part í bátnum Nyrði. —
Bátar þeirra eldri hétu Fáfnir,
Njörður oð Möllerupp. — Bátar
þeirra yngri hétu Agnes og
Reyin. Formaður á Nyrði var
Helgi, á Fáfni Halldór Jónsson
og á Mölla Jóhann Stefánsson.
Formenn hjá þeim yngri voru
Sigurður Ringsteð á Agnesi og
Jón Þorgeir á Reyin. Við þess-
ar útgerðir hafa unnið milli 40
og 50 manns.
Þama á Látrum höfðu eldri
bræður bryggju þó brimsamt
væri. Svo hagar til að stór
klettur er þarna, sem heitir
Valavarða, inn og upp af henni
er frekar hátt sker. Út á það lá
bryggjan. Var svo farið á bátun-
nm í sundið milli Valavörðu og
skersins, sem bryggjan lá út á.
Höfð voru fjögur bönd til að
binda bátana með, því oft er
brimsúgur á Látrum og ekki
máttu bátamir koma við sker-
ið sem bryggjan lá út á. Furðu
vel gekk að losa svona.
Nú skal geta bátanna, sem
gerðir voru út frá Þorgeirsfirði.
Þaðan voru gerðir út þrír bátar.
Tvo bátanna áttu félagar, sem
hétu Gísli Gíslason frá Svínár-
nesi og Þorsteinn, kallaður hús-
maður, en ég man ekki hvers
son hann var. Þeir gerðu út frá
Botni í Þorgeirsfirði. Bátar þess
ara félaga hétu Súlan og Þor-
geir. Þorsteinn var formaður á
Súlunni, en Jónas Jóhannsson
á Þorgeiri. Mjög mörg ár gerðu
þessir félagar út frá Þorgeirs-
firði.
Á Þönglabákka bjó um þessar
mundir Guðmundur Jörunds-
son, sonur Jörundar gamla í
Hrísey. Kona hans minnir mig
héti Sigríður og varð mér star-
sýnt á þessi hjón. Þótti mér þau
gjörfileg, kát og fjörug og góð-
gerðirnar á heimili þeirra mikl-
ar. Guðmundur var útlærður
skipstjóri. Var hann skipstjóri á
hákarlaskipi sem hét Eirik, áð-
ur en hann kom að Þöngla-
bakka. Þá keypti hann sér vél-
bát eins og fleiri. Bátur hans
hét Sesar, stór og fallegur bát-
ur. Þá eru taldir þeir átta bátar,
sem gerðir voru út frá Þorgeirs-
firði og Látrum.
Guðmundar naut ekki lengi
við sem útgerðarmanna frá Þor
geirsfirði, því hann fórst á Sesar
á leið heim í Þorgeirsfjörð frá
Húsavík. Þangað fór hann að
vetri til. Var að flytja Björn
Líndal alþingismann, og fékk
oflátaveður og snjóbil á heim-
leið og hvarf í hafið. Aldrei
fannst neitt rekið úr Sesar, svo
útlit er fyrir að í hafið hafi allt
horfið í skjótri svipan. Ollum
mönnum þótti harmur að, þar
sem Guðmundur hvarf af sviði
lífsins.. Þeir, sem þekktu Guð-
mund, gátu ekki annað en harm
að slíkan atburð.
Svo var það vorið 1908, þegar
byrjað var að róa. Þá fékkst
enginn fiskur á venjulegum
slóðum og reyndar hvergi, sem
leitað var. Sátu menn nú ugg-
andi um sinn hag, því það var
hætt að fara á sjó, þó logn væri
upp á hvern dag. Fór þó einn
bátur frá Látrum við og við, en
sami dauði hélzt. Var nú komið
fram um miðjan júlí. Kom þá
Helgi að máli við Sigurð Ring-
steð og spyr hann hvort hann
vilji koma með sér á línubát í
róður út á hákarlamið. Sigurð-
ur horfir á Hega um stund, en
segir svo. „Hvað eigum við að
gera við hákarl?“ Fór þá Helgi
að útskýra það, að meiningin
væri að fá þar fisk, og fara þeir
að ræða þetta nánar, og var Sig-
urður til í að reyna þetta. En
því datt Helga í hug að reyna
þetta, að hann hafði verið á há-
karlaskipi og sá að mikill fisk-
ur kom oft upp úr hákarlinum.
Helgi sagðist þekkja grynnstu
miðin eftir miðum í landi, en
þarna væri djúpt og þyrftu þeir
að bæta við færin einum streng
og beita sterka línu. Nú er far-
ið að búa sig í þetta og gá til veð
urs, því þeim kom saman um,
að sæta góðu veðri. Þar kom,
að farið var að beita og skyldu
beittir 25 strengir á hvom bát,
og svo er lagt af stað og látið
horfa mjög djúpt af Siglunesi.
Er nú siglt í rólegheitum. Biðu
nú allir spenntir. Þar kemur að
Helgi segir. „Við byrjum að
leggja.“ Glampandi sól var og
blanka logn svo að vel sást til
miða í landi. Agnes var nú dá-
lítið austar en við á Nyrði. Þeg-
ar þeir á Agnesi sjá að við á
Nyrði byrjum að leggja, þá
stoppa þeir til að mæla dýpi, en
við leggjum beint til hafs. En
þegar við erum búnir að leggja
úr einu bjóði, kemur Agnes að
borðinu til okkar og Sigurður
segir: „Djúpt.“ Helgi segir
grynnra vestan við okkur, dýpi
hjá sér muni vera 160—170
faðmar. Leggjum við svo áfram,
en Agnes fer vestur fyrir okk-
ur og þar var grynnra. Er nú
látið liggja í tvo tíma. Gekk okk
ur vel að draga og fengum við
mikinn fisk, og var fiskurinn
það stór að hann jafnaði sig með
tæp fimm kíló, flattur. Agnes
fékk æði mikið minna. Ég held
að það hafi komið átta skip-
pund úr þessum róðri. Þeir
bræður viktuðu allan sinn fisk
blautan, en flattan.
Það er nú ekki að orðlengja
það, að þangað var nú róið og
það af kappi og voru Látrabát-
ar búnir að róa þangað í viku,
þegar fyrsti aðkomubáturinn
kom og var það Guðmundur
Jörundsson á Sesar og kom
hann úr hafi. Skýringin á því
er þessi. Það hafði frétzt að
Látrabátar væru að fá mikinn
fisk, en hvar, vissi enginn.
Þetta sagði Guðmundur. okkur.
Sagðist hafa grunað að við vær-
um einhversstaðar út með Eyja-
fjarðarál, svo hann sagðist ekki
vera með neina línu, heldur
hafa farið til að leita að okkur.
Sagðist hann hafa farið fram
austurkantinn á álnum, út fyrir
Grímsey og vestur yfir álinn og
upp að vestan. „Það gat varla
farið svo að ég finndi ykkur
ekki.“ Enda varð sú raunin á.
Er mér Guðmundur enn í minni
þegar hann hoppaði yfir á dekk-
ið á Nyrði. Ég var að draga og
margir fiskar sáust á línunni.
„Þú dregur einn,“ segir Guð-
mundur. „Lofaðu mér að draga.
Það er svona létt,“ segir hann.
En það var ekki alltaf létt að
draga þarna. Það kom fyrir að
allir þrír þurftu að drgaa. Þá
voru ekki komin línuspil í bát-
ana, svo allt varð að draga með
höndunum, bæði línu og færi,
og tók það í.
Fjóra næstu daga var sjórinn
eins og krap af bátum. Þetta
varð góð vertíð, þó seint væri
byrjað. Þangað var róið að
mestu leyti næstu sumur og
með góðum árangri. En brima-
samt var á Látrum og oft þurft-
um við að fara með bátana
vegna brims og gat hann verið
svo fljótur að ausa upp sjónum,
að undrun sætti. Var þá betra
að vera viðbragðsfljótur að kom
ast út í bátana. Fórum við þá
með þá heim, það er að Kljá-
strönd.
Oft ruddi sjórinn niður fyrir
okkur bryggjunni. En upp sett-
um við hana jafnóðum. En
Kong Helgi losaði salt á Látrun.
Svona gat verið blítt á stundum.
Útgerð gekk vel á Látrum þann
tíma sem ég var hjá þeim
bræðrum.
Beituöflun var hagað þannig,
að til þess var hafður sérstakur
bátur, sem sótti beitu til Akur-
eyrar eða Húsavíkur, þar til
hafsíld kom. Þá var veitt með
reknetum. Kofi var þarna, sem
í var settur snjór eða ís að
vetri til og svo geymd beitan í
snjónum í opnum pönnum.
Svona geynmdist beitan vel í
tvo til þrjá róðra. Svo var beitu-
báturinn látinn róa á línu á
milli og fekkst á hann töluverð-
ur fiskur. Sá sem þetta skrifar,
var með hann tvö sumur. Var
þá breytt til og fóru þá allir
bátarnir sína ferðina hver og
var nú keppni um að koma með
næga beitu, í það minnsta í róð-
ur handa öllum, og helst tvo.
Get ég ekki stillt mig um að
setja hér gaman-atvik, sem kom
fyrir, þegar ég átti að láta reka.
Þótti bölvað að tapa róðri, því
nú var ég kominn á stóran bát,
en vélin,var gallagripur. Var
oft vandræði að komast um
sjóinn á honum, en í þetta
skipti telft á tæpasta vaðið með
að komast út með netin. Þegar
ég var kominn tæplega þangað,
sem ég ætlaði, hljóp dintur í
vélina, svo að ekki var um ann-
að að gera en láta netin fara í
sjóinn. En að stundu liðinni
kemur Njörður úr hafi með
skammdekkshleðslu og svo hver
af öðrum. Allir fullir af fiski. Fór
nú að fara um mig, ef ég fengi
nú ekki síld. Þegar þeir á bátun-
um komu í land, fóru þeir að
ræða um, að nú væri ekki beita
og hvort Jói mundi fá síld. Gell-
ur þá einn hásetinn á Nyrði við
og segir að ég muni enga síld fá-
því ég hafi farið stutt og þetta
fékk ég áð heyra, þegar ég kom
um morguninn. En þessi maður
hafði orðtakið „ansans rassgatið1'
þegar hann talaði um menn. Jæja
kl. 5 um morguninn sýndist okk-
ur belgir vera farnir að síga, svo
við ákváðum að skoða í netin og
reyndist þá mjög mikil síld í
þeim. Þar með bjargaði skapar-
inn mér, svo „ansans rassgatið“
fékk ekki að sofa lengi, því við
sjómennirnir beittum ásamt kven
fólkinu, sem voru 2 stúlkur við
hvern bát. Alltaf var beitt úr
stokk. Þær stokkuðu upp annað
settið á línu á meðan við vorum
á sjónum, svo það tók skamman
tíma að beita, enda kapp um að
vera fljótur að komast af stað.
Það voru margir handfljótir við
þessar útgerðir, enda gátu þessar
útgerðir valið úr fólki, því yfir-
mennirnir voru slík valmenni. T.
d. var fæði og allur viðurgerning-
ur næstum eins dæmi. Aðeins
þekkti ég eitt heimili, sem var
eins og var það í Grenivík, hjá
þeim hjónum síra Árna Jóhann-
essyni og Karolínu Guðmunds-
dóttur. Það var dásamlegt heim-
ili. Þau hjónin indæl og börnin
dásamleg.
Það var ekki beitt fyrr en for-
JÓNAS JÓNSSON FRÁ HRIFLU:
5
Fallegur 24 punda lax úr Laxá.
(Ljósmynd: E. D.)
liimitiiiiiiiiimmimiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiimiHi
iiiiiimimmmiimmii
iimmmiiiriimiill
Atímsunarefni fyrir sveitamenn
mennirnir á bátunum sögðu til,
fóru þá allir að beita, hvort
sem var að nóttu eða degi til, og
farið þá strax. á sjóinn, svo að
alltaf var rcið með nýbeittri
línu.
Það var oft skemmtilegt á
Látrum. T. d. þegar blíða var,
var róið túr í túr, þar til menn
gátu ekki meira. En þegar
stormar voru, þá sváfu menn
mikið, þar til næsta skorpa var
tekin. Svo var flogist á við
stelpurnar á milli og oft var
sungið, því stundum voru þarna
góðir söngmenn.
Björn var oftast útfrá, að sjá
um, en þegar Þórður kom lyfti
hann öllum í gott skap. Hann
var hreppstjóri í Grýtubakka-
hreppi og fór í Fjörðu af og til
í þeim erindum.
Einu sinni kom Þórður út að
látrum og þarf að komast í
Fjörðu. Biður hann mig að fara
með sig, en klára róðurinn um
leið, eða á meðan hann sé að
erinda þar í Fjörðum. Geri ég
auðvitað þetta, enda átti hann
allt, nema okkur strákana, sem
á bátunum voru. Strax á laug-
ardagsmorgun er svo lagt af
stað. Þegar komið er fyrir
Gjögra er logn og hiti. Segir
Þórður að hann ætli að halla
sér á meðan við séum að leggja
línuna og fara inn á Þorgeirs-
fjörð. Sofnar nú Þórður og var
þetta látið gott heita. Jónas fór
að taka til endafærið og setzt
með belginn í fanginu á vélar-
húsið því hann bjóst við að við
legðum línuna austur með land-
inu, til að vera sem næst Þor-
geirsfirði, þegar við værum bún
ir að leggja. Sat svo Jónas með
belginn í fanginu alla leið, þar
til ég sagði honum að láta hann
fara. Þá segir Jónas, eins og
hann sé að tala við belginn:
„Það er mikið að maður er laus
við þig.“ En þegar Þórður var
sofnaður var stefnunni breytt,
og farið fram á móts við Gríms-
ey, að vestan og línan lögð þar,
en við létum Þórð sofa. En þar
kemur að hann vaknar og lítur
upp og sér, hvað gerst hefur á
meðan hann svaf. Hló Þórður
þá og sagði að nú væri bezt að
fá sér kaffi á meðan línan lægi.
Létum við svo liggja í tvo tíma.
Þegar við fórum að draga, var
æði mikill fiskur á línunni og
mjög vænn. Vill nú Þórður fara
að draga. Honum er það vel-
komið. Þá vandast málið, því
engin verja er í bátnum, nógu
stór handa Þórði. Hann stór
maður, en við litlir. Taka þeir
það ráð að vefja hann olíukáp-
um og var mikið hlegið, þegar
hann var tilbúinn að draga. Dró
nú Þórður mest af línunni, því
(Framhald á blaðsíðu 7).
ALÞINGI hefur fyrir nokkru
valið nefnd utanþingsmanna til
að ákveða laun og marka launa-
flokka flestra þeirra manna,
sem vinna hjá ríkinu. í þá slóð
hafa fylgt fjölmargir starfsmenn
bæja- og sveitafélaga og verzl-
unarmenn, bæði hjá kaupfélög-
um og kaupmönnum. Bændur
landsins eru líka háðir eins
konar kjaradómi svo sem kunn-
ugt er. í bili una mjög margir
launamenn landsins all vel nið-
urstöðu kjaradóms, þó að þar
fylgi mörg óánægjuefni, svo
sem flokkun manna í launa-
deildir. Þá búast flestir lands-
menn við að innan tíðar muni
hraðvaxandi dýrtíð í landinu
verða mörgum þeim mönnum
kvíðaefni, sem í bili hafa sætt
sig við kjaradóminn. Ein stétt
í landinu, nokkuð fjölmenn, býr
við gamalt og fastskorðað kaup-
gjald, það er bændastéttin. Hún
ræður eigi verðlagi á afurðum
sínum, heldúr meirihluti dóm-
nefndar í Reykjavík. Þróun
þessara mála er orðin mjög
óhagstæð bændum, sem sézt á
því að þeir geta svo að segja
ekki fengið vandalaust starfslið
til að vinna að framleiðslu sveit-
anna. Þar eru að störfum hús-
bændur á sveitaheimilunum og
nákomnir vandamenn, þeir sem
eru vinnufærir sökum aldurs og
heilsu. Bændastétt landsins hef-
ur þannig komist í þá aðstöðu,
að næstum öll framleiðslustörf
á heimilunum eru fjölskyldu-
vinna, þar sem ættarböndin og
fjölskyldutengsl tengja heimil-
isfólkið saman. Við sjávarsíðuna
er þessu nokkuð öðruvísi háttað.
Þar fá atvinnurekendur fólk,
stundum í tugatali til að vinna
við hinar ýmsu greinar útvegs-
ins, bæði á sjó og fiskiðjuna í
landi. Ennfremur tekst, bæði
kaupmönnum og kaupfélögum,
að fá starfslið til daglegrar
vinnu.
SMÁTT OG STÓRT
(Framhald af blaðsíðu 8).
viku. Hinn margumtalaði her-
togi og eiginmaður Englands-
drottningar er eins konar „fasta
gestur“ heimspressunnar, vegna
stöðu sinnar. Milli hans og
fréttamanna er stöðugt stríð,
einkum fara Ijósmyndararnir i
taugamar á hertoganum. Hér á
landi var honum tekið af kurt-
eisi, án undantekninga. En ís-
lendingum er þjóðhöfðingja-
dýrkun naumast í blóð borin.
Þeir falla ekki fram í tilbeiðslu
eða sjá himnana opnast, þótt er-
lent kóngafólk beri að garði. —
Stelpur eru þó undanskyldar,
gagnvart hinu sterkara kyni,
svo göfugu, og einn af ritsjór-
um Mbl., sem segir svo frá
heimsókn liertogans í Reykja-
vík:
„Það var eins og Austurvöll-
ur fylltist af geislum þúsund
sólna, sem ljómuðu í góða veðr-
inu og tóku þátt í gleði dagsins,
eins og gamlir símastaurar, sem
verða grænir aftur.“
Já, svona liugljómun verður í
sál stöku fullorðinna manna
gagnvart hertoga!
EYSTEINN OG AUSTUR-
LAND
Mbl. lýsir því með sterkum
orðum hve langt Austurland sé
á eftir öðrum landshlutum í
ýmsum framföram og spyr,
hvað Eysteinn hafi verið að
hugsa. Nú sé atvinnuuppbygg-
ing heisvegar geysileg í tíð
„viðreisnarinnar.“
Morgunblaðið er víst búið að
gleyma því, hvemig flokkur
þess barðist á móti atvinnuupp-
byggingu á Ausíur/andi, t. d.
kallaði bláðið það pólitíska fjár-
festingu, þegar vinstri stjórnin
var að koma þar á fót aðstöðu,
sem síðan hefur bjargað atvinnu
þar og síldaraflanum fyrir Aust
urlandi hin síðari árin. □
Þegar litið er yfir þetta skipu-
lag, kemur i ljós að kjaradómur
inn gerir verðákvörðun land-
búnaðarvörunnar mikið óliag-
stæðari sveitamönnum heldur
en launagreiðslur allra stétta
við sjóinn, sem fá atvinnu sína
svo vel greidda að hægt er að
miðla af tekjunum, handa starfs
fólki, bæði körlum og konum.
Málið liggur þannig augljóst
fyrir sjónum allra sæmilega
glöggskyggnra manna. Bæbda-
fólkið er með sínum kjaradómi
verr sett heldur en nokkur
önnur stétt í landinu. Þarf ekki
að skýra það nánar hver breyt-
ing myndi verða á sjávarsíðunni
ef skipstjórar, forráðamenn ís-
húsa og margháttaðra iðnverk-
stæða, kaupmenn og kaupfélags
stjórar gætu ekki fengið neitt
fólk til daglegrar vinnu og hver
húsráðandi í þessum stéttum
yrði að ráða fram úr framleiðslu
málunum með konu sinni og
börnum.
Þá gerðist í vetur á útmánuð-
uðum, atburður sem bregður
nokkurri birtu á veg sveita-
manna,ef þeir vilja ekki una
misrétti undangenginna ára.
Kjaradómur og ýmiss konar
kaupgjaldssamningar leiddu til
þess að dýrtíð óx mjög í land-
inu. Verkamenn við sjávarsíð-
una hækkuðu þá kaup sitt, ým-
ist með verkfalli eða verkfalls-
hótun. Þá tóku forráðamenn
sjávarútvegsins til skjótra ráða.
Þeir héldu ákvörðunarfundi um
sín málefni og gripu til skjótra
bjargráða. Þeir tilkynntu lands-
stjórninni, Alþingi og öllum
sínum samborgurum, að þeir
mundu ekki láta neina fleytu
fara á sjó á vertíðinni, nema rík-
isstjórnin gæti greitt þeim 300
milljónir króna til að hækka
kaupið. Alþingi og stjórnin at-
huguðu málið og þótti ófýsilegt
við það að búa, að skip og bát-
ar hvíldu sig í landíestum um
allan bjargræðistímann. Alit Al-
þingi, allir flokkar og öll ríkis-
stjórnin, samþykkti að verða
við þessari kröfu svo allsherjar
vinnustöðvun yrði ekki við sjó-
inn. Síðan lagði Alþingi í skyndi
aukinn neyzlutoll á daglegar
nauðsynjar svo að segja af
hverju tagi sem er miðað við
þarfir í öllum heiminum.
Við þessar aðgerðir stórversn
aði aðstaða bænda á vinnumark
aðinum. Dýrtíðin náði vissulega
jafnt til þeirra, eins og fólksins
við sjávarsíðuna. Ef bændastétt
in hefði haft jafn fast og vel
undirbúið skipulag á félagsleg-
um atvinnumálum mundi hún
hafa tilkynna landsstjórninni og
Alþingi að ef þeir fengju ekki
300 milljónir króna til verðbóta
á framleiðsluvörur sínar mundu
þeir stöðva alla mjólkurfram-
leiðslu til sölu í landinu. Sú að-
gerð væri algjörlega hliðstæð
hótunum útvegsmanna um
vinnustöðvun við sjóinn. Mjólk-
urframleiðslan er eins og sjávar
aflinn við ströndina, undirstaða
allrar lífsafkomu í landinu. Því
miður gerðu bændur ekki þetta.
Atvinnusamtök þeirra eru öflug
um vöruvöndun og fullkomna
tækni og sölu. Hinsvegar hafa
leiðtogar bænda og stéttin sjálf
aldrei látið sér til hugar koma
að beita sömu stöðvun, eins og
þráfaldlega er gert við sjó, jafn-
vel í hinum minnstu kaupdeil-
um. Allfræg er sú notkun verk-
vallsvaldsins þegar sjö kokkar
á skipum landsins stöðvuðu
siglingaflotann í kaupdeilu.
Ekki er það ráðlag lofsamlegt,
en það er sigursælt.
Ef bændastéttin getur ekki
beitt sölustöðvunum á mjólkur-
vörum á skynsamlegan hátt
mun spádómur Gunnars Bjarna-
sonar um upplausn fimm þús-
und bænda verða að veruleika.
Á hinum síðustu þrengingar-
tímum bændastéttarinnar hafa
komið fram áhugamenn sem
virðast vera fúsir til að vinna
að samtökum bænda, þannig að
þau verði jafn örugg í barátt-
unni um skiptingu arðsins í land
inu, eins og þeirra sem sjóinn
stunda. Nú hentar að gera ljóst
að hinar sífelldu vinnustöðvan-
ir við sjóinn eru á góðri leið
með að eyðileggja íslenzkt at-
vinnulíf og þjóðlíf. Engin þjóð
getur til lengdar lifað við eilíft
innanlandsstríð. En meðan sá
leikur er háður, er hver sú stétt
dauðadæmd sem kann ekki
þessi viðskiptavinnubrögð og
hefur dug og dáð til að nota
þau. Hinsvegar liggur glögglega
fyrir að kjaradómur um verð-
lag á búvöru og kaupi manna
stefnir í rétta átt, en er illa gerð
ur og, ófullkominn. Eins og nú
er komið á íslandi er ekki til
raunverulegur grundvöllur fyrr
en til eru glöggar skýrslur
um alla framleiðslu lands-
manna, bæði til lands og sjávar.
Þá er tiltölulega auðvelt að gera
upp þjóðartekjurnar eftir ár
hvert. Þá kemur sá vandi að
skipta þeim með kjaradómi,
fullkomnari heldur en beim við-
vaningslegu stofnunum sem
hingað til hafa fengist við þetta
mál.
Þegar þjóðin hefur háð sinn
innanlands ófrið nægilega lengi
til að óska eftir friði, verður
byrjað að vinna að réttlátari
skiptum heldur en nú er. Þá
verða allar stéttir að standa
jafnt að vígi. Ef fólk á sjávar-
. bakkanum er sífellt reiðibúið
til vinnustöðvunar verða þeir,
sem framleiða mjólkina að
kunna sömu tökin. Réttlátur
dómur í þessum efnum getur
getur leyst vandann.
í bili hentar bændastétt lands-
ins að læra vinnubrögð vinnu-
stöðvunar af vinum og frændum
á sjávarbakkanum. Þjóðarbú-
skapurinn mun enn um stund
halda áfram að búa við ófriðar
ástand samhliða því er þjóð-
hollir menn, karlar og konur,
undirbúa frið sem á að geta
orðið langvarandi. Listin er ekki
önnur en sú að skipta þjóðar-
tekjunum réttlátlega, hyggilega
og með fullum drengskap milli
allra sem vinna nýtileg störf. □