Dagur - 23.12.1964, Blaðsíða 1

GLEÐILEG
JÓL!
XLVII. árg. — Akureyri, miðvikudaginn 23. desember 1964 — 94. tbl.
FARSÆLT
KOMANDI ÁR!
Menningin
rynur
GUÐMUNDUR INGI KRISTJÁNSSON SVARAR SPURNINGUM BLAÐSINS
GUÐMUNDUR INGI KRISTJÁNSSON frá
Kirkjubóli í Önundarfirði er þjóðkunnur mað-
ur af skáldskap. Hann er bóndi og barnakennari
í heimabyggð sinni. Þegar hann var hér síðast á
ferð lofaði hann að svara nokkrum spurningum
blaðsins. Fer viðtalið hér á eftir.
Hvemig er að skipta sér milli búskapar, skáld-
skapar og kennslustarfa?
Það tekst engan veginn. I stafrófskverinu mjnu
var þessi gáta: Fimm bræður fara hver í annars
föt. Þetta er eins. Það rífur hyer af öðrum. Skól-
inn tekur auðvitað mest. Heimavistarskóli tekur
manninn allan þann tíma, sem hann starfar eða
þarf a. m. k. að gera það. Þegar vorar, væri svo
liægt að bregða sér á leik og gefa sig að öðru. 1
sjálfu sér er gott að fást við landbúnað og ljóða-
gerð samtímis eða á víxl, t. d. fyrir menn með
mínum viðhorfum.
I hverri greininni er ánægjan mest?
Ánægjan er vandmetin. Hún er ekki öll eins.
Og í öllu þessu skiptast á skin og skúrir. Fg
myndi þó segja að ánægjan væri mest í skáld-
skapnum, þegar bezt lætur, sennilega vegna þess
að ekkert knúði mig til að fást við hann nema
mín eigin löngun. F.g hef frá bernsku haft mikla
ánægju af Ijóðum annarra manna. Jcppe Aakjær
opnaði mér bæði himin og jörð með ljóðum
sínum um land og fólk og sveitavinnu.
Nú er jólaleyfið framundan?
Jólaleyfi mín cru stutt. Börnin eru í skólanum
til skiptis, yngri og eldri deild. Þau eru öll úr
sveit og hafa nóg að gera liaust og vor. Af Jæssu
livorutveggja hentar okkur stutt jólaleyfi. Þá fer
ég í búskapinn, a. m. k. virku dagana milli jóla
og nýárs, því að sambýlismaðurinn, sem annast
allt að vetrinum, fer þá í sín aukastcirf, vöm-
talningu hjá kaupfélaginu. Að öðru leyti reyni
ég að gera mér hátíð úr jólaleyfinu, vera á barna-
skemmtun og lesa ljóð og sagnfræði.
Um fræðslumál?
Um fræðslumál mætti margt segja. Fg held,
að l'ræðslulöggjcif okkar sé rúm, a. m. k. fyrir
barnaskóla. Þar er að ýmsu leyti gott svigrúm
fyrir skólastjóra og kennara. Þar eru prófin yfir-
leitt hyggileg að mínu viti, þó að frá því hafi
brugðið um einstök verkefni. Alvarlegra mun
þetta vera í framhaldsskólum, en þar þekki ég
minna til. í uppeldismálum erum við í vanda
h'kt og aðrir. F.n þau eru miklu meira en fræðslu-
málin ein. Gjörbreyting á lifnaðarháttum, vinnu,
skemmtunum o. II. valda þessum örðugleikum.
Þar eru heimsvandamál, og það er óséð, hvernig
mannkýnið sleppur úr þeim vanda.
Fólk liinna „dreifðu byggða“?
Það eru starfandi nefndir til að athuga, hvað
hægt sé að gera til að vinna gegn fólksfækkun á
Vestfjörðum. Þar hefur fólkinu fækkað verulega
s. I. 20 ár. Þar er við marga erfiðleika að etja,
fyrst og fremst í samgöngumálum, síðan í rækt-
unarmálum, rafmagnsmálum, fræðslumálum o.
s. frv. Þar eru allmörg býli án nokkurra vega-
samgangna, og er )>á ekki átt við ]>au, sem enn
er haldið við af miþilli þrautseygju í eyjum á
ísafjarðardjúpi og Breiðafirði. Súgfirðingar hafa
hvorki lækni né Ijósmóður. Þar er 480 manna
byggð. Hreppstjóri þeirra sagði mér í haust, að
hér eftir yrði enginn maður Súgfirðingur. F.ngin
kona myndi framar ala barn sitt í þcim firði.
Mér hefur einnig verið tjáð, að Súgfirðingum
hafi einu sinni verið sagt af hálfti heilbrigðis-
stjórnarinnar, að þeir gætu flutt þangað, sem
læknir væri. Stundum liggur mér við að trúa
því, að þetta hafi verið alvara. Það lítur út fyrir,
að valdhafar stefni markvisst að því, að heilar
byggðir fari í eyði eins og Hornstrandir. Þegar
nýr skattur er lagður á vegna vegaframkvæmda,
þá er vegafé \7estfjarða lækkað hlutfallslega á"
fjárlögum. Okkur er neitað um Vestfjarðaskip
til strandferða. Það er unnið gegn menntaskóla
á ísafirði með sömu rökum og beitt var á sínum
tíma gegn menntaskóla á Akureyri. í skcilamál-
um er nýðst a öllu strjálbýli. Eg hef gert það að
tillögu minni við Benjamín Eiríksson og félaga
hans í Vestf jarðanefnd, að ríkið greiddi a. m. k.
15 þúsund krónur á ári vegna hvers nemanda,
sem stundar framhaldsnám í skóla, sem liann get-
ur ekki sótt frá heimili sínu. Ójöfn aðstaða til
skólagöngu er eitt af því, sem brýnust nauðsyn
er að bæta. Sparifé er hrifsað til Reykjavíkur til
viðbótar við heildsalágróðann. á’íða vantar raf-
magn. Og svona mætti lengi telja. Þetta kemur
mér fyrst í hug. Fólkið vinnur af dugnaði og vill
véra í átthögum sínum, en mér finnst það vera
sett hjá. Það er of lítið gert af því, að veita því
sömu lífskjör og öðrum. Mér er sagt, að í mörg-
um öðrum löndum sé meira gert til Jress með
hærri launakjörum og ýmíss konar aukafram-
lögum.
Landið og fólkið?
Ég veit, að það er engin tilviljun, að erlenda
orðið „kultur“ merkið bæði ræktun og menn-
ing. Menningin hófst með ræktun jarðar. Banda-
ríkjaskáldið Louis Bromfield var mikill búmað-
ur og hann trúði því, að öll menning byggist
enn á góðri mold. „Glatist hún, hrynur menn-
ingin," sagði hann, „jafnvel menning Banda-
ríkjanna, svo efnisbundin og vélræn sem hún er.“
Hann sagðist trúa því, að í framtíðinni byggju
menn ekki í stórborgum, heldur í sveitaþorpum,
þar sent allir og einkum hvert barn hefðu að-
gang að mold og gróðri. Og hann sagði: „Fólkið,
sent bá lilir, mun 1 íta með sama ógeði á heimsku
og villu vorra tíma eins og við lítum á eymd og
óþrif og miskúnnarleysi miðaldanna." Ég tek
undir þessi ummæli Bromfields. Fólkið þarf að
unna niold og gróðri, eiga mold og gróður, hver
fjölskylda.
Ljóðagerðin á okkar tímum?
Það er sagt, að skáld séu allra manna ófærust
til að dæma um skáldskap. Ég trúi því reyndar
ekki bókstaflega, en samt er bezt að vera hógvær.
F.g er íhaldsmaður í ljóðagerð, þykir vænt um
rímur, Grím Thomsen og Matthías Joclnirtisson.
Ég lét set ja kvæðið Vornótt í upphaf fyrstu ljóða-
bcikar minnar til að tákna tvennt: Að ég sækti
efni mitt í mold og daglegt líf og að ég væri
sporgöngumaður Davíðs Stefánssonar, eins og
reyndar flestir byrjendur voru um áratugi, eða
þangað til þeir frelsuðust í „atóminu" og spor-
göngu Steins Steinars. Nú er mikil leit að nýjum
formum. Það er algengt, þegar menn hafa ekki
f vid van-
mikið að segja. Matthías Jochumsson þurfti
aldrei nýtt form. Benedikt Gröndal færði okkur
talsvert af nýjum bragarháttum. Ekki meira um
þetta.
Færðu innblástur?
Ekki get ég nú kallað Jrað innblástur. Hitt er
satt, að stundum er — eða var a. m. k. — einhver
hræring innra með mér, sem lætur mig ekki í
friði fyrr en ég hef komið henni í form, bundið
hana í ljóð og letrað á blað. \'ið svona ásókn var
það oft gott að geta farið út í fjós eða hlöðu og
tekið sér næði. Ég gæti nefnt jrér allmörg kvæði,
sem svona eru til komin, en Jrað væri tilgerð.
Eigum við að hafa malbik fyrir guð?
Ég er víst búinn að svara því, eða láta Brom-
field gera Jrað. En þegar ég var í Egyptalandi í
fyrra, ókum við árla dags frá Luxor til Konunga-
dalsiris fræga. Við horfðum á smábændur korna
til vinnu sinnar. Þá laut ég að Halldóri Sigfús-
syni skattstjóra og mælii:
„Þarna er einn að undirbúa
akurblettinn sinn.“
Halldór svaraði.
„Á hvern á ég nú heldur að trúa
hans guð eða minn?“
Þessi spurning hefur orðið mér minnisstæð. Og
Jiess er ég fullviss, hvernig sem þjóðfélagið breyt-
ist og byltist, Jrá megum við aldrei missa þann
guð, sem hefur verið með höndum ræktunar-
mannsins, allt frá hinum frumstæðustu vinnu-
brögðum.
Eitthvað um framtíðina?
Framtíðina get ég ekki rætt. Eg er enginn spá-
maður. Eg á aðeins vonir. Ég segi í einni vísu í
Sóldögg:
„von mín er skófin, sem klæðir hið íslenzka 1
grjót.“
Það er bezt ég hafi þéssa vísu alla fyrir þig- Hún
hefur orðið fyrir óláni. í Sóldögg er hún ekki
prentuð eins og ég vildi vera láta. Þar er talað
um „fílilsins lífseigu rót.“ É.g orti „fíflanna líf-
seigu rót.“ Það getur verið prentvilla. F.n ef til
vill hafa umboðsmenn útgáfunnar ekki skilið
mig. Þeim hefur fundizt eðlileg hugsun að tala
um „rót fífilsins“ og „rætur fíflanna." En í þessu
kvæði á að skilja flest orðin tvöföldum skilningi.
Þessi vísa er svona:
„Hvernig sem næðir að austan og vestan á víxl,
von mín er skófin, sem klæðir hið íslenzka
grjót.
Þrátt fyrir akursins ónot og skógarins brigzl,
enn er ég stöngull á fíflanna lífseigu rót.“
Akurinn getur táknað Bandaríkin, en skógurinn
Rússland. Við, sem trúum á íslenzku skófina,
verðum oft fyrir ónotum af hálfu Jjeirra stóru og
taglhnýtinga þeirra. Þeir, sem ekki vilja dingla
aftan í stórveldi og hlíta forsjá Jiess, eru kallaðir
fífl, einfeldningar, nytsamir sakleysingjar og þar
fram eftir götunum. Þess vegna á að standa „fífl-
anna lífseigu rót.“ Fyrr í þessu kvæði segir svo:
„Það á að vera minn hróður, að enn er mér unnt,
íslenzki vingull að hefjast og titra með þér.“
Vingull er eitt af okkar góðu túngrösum. Þarna
(Framhald á blaðsíðu 5).