Dagur - 08.02.1967, Qupperneq 4

4
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Súnar 1-1166 og 1-1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAYÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
Einar Olgeirsson
bar vifni
UMRÆÐUPARTUR Alþingistíð-
indanna er stundum nokkuð seint
á ferðinni. Nú er samt hægt að lesa
þar ræður þingmanna, sem haldnar
voru árið 1960. I*ar sést t. d., að Ein-
ar Olgeirsson hefur í ræðu 15. des.
það ár gefið skýrslur um samstarf
sitt við forystumenn Sjálfstæðis-
flokksins sumarið 1958. Einar sagði
svo frá:
„Ég átti einu sinni dálítið saman
við Sjálfstæðisflokkinn að sælda
þetta sumar.---Sjálfstæðisflokkur-
inn studdi almennar launakröfur,
sem almenningur var með þá, og
virtist ekki sjá nein vandkvæði á, að
ríkisstjórnin og þjóðarbúið gæti vel
borgað launakröfurnar og mér þótti
mjög vænt um, að Sjálfstæðisflokk-
urinn væri þessarar sömu skoðunar,
og ég vona að það hafi ekki verið
nein hiæsni hjá Sjálfstæðisflokkn-
um. Ég vona að liann liafi ekki verið
að stuðla neitt að því að setja þjóð-
arbúið á höfuðið, og ég vona, að
þeir menn úr Alþýðuflokknum, sem
stóðu þá með því, að launahækkanir
væru mjög nauðsynlegar, hafi veríð
þeirrar skoðunar, að þjóðarbúið
bæri þetta vel.“
Þetta sagði Einar á Alþingi 15.
des. 1960, og foringjar Sjálfstæðis-
flokksins þar viðurkenndu vitnis-
burð hans með þögn. En eftirleikur-
inn var sá, eftir fall vinstri stjórnar-
innar, að núverandi stjórnarflokkar
afnámu þá kauphækkun með lögum
1959, sem Einar, Bjami og Co. höfðu
beitt sér fyrir sumarið 1958.
Mörgum þótti ýmislegt til þessa
benda á Alþýðusambandsþingi í vet-
ur, að íhald og kommar, sem „áttu dá
lítið saman að sælda“ sumarið 1958,
geti einnig átt það á sumri komanda.
Stjómarflokkarnir mega engan
mann missa í alþingiskosningunum í
vor, ef þeir ætla að halda völdum.
Ýmislegt þykir til þess benda, að
form. Sjálfstæðisfl. geri sér hættuna
á fylgistapi í kosningunum í vor vel
ljósa, en einnig möguleikann á því
að vekja gamla vináttu við Einar Ol
geirsson eða einhverja úr hinni ó-
samstæðu hjörð Alþýðubandalagsins
til að bæta sér skaðann. En væntan-
lega sjá almennir kjósendur það bet-
ur nú en oftast áður, hver nauðsyn
það er að hafna þessum flokkum
báðum í alþingiskosningunum í vor.
ÍSLANDSSAGA
eftir JÓNAS JÓNSSON
Nú er aðeins liðið rúmt eitt ár frá stofnun ungtemplarafélagsins
Hvannar á Siglufirði, og er félagatalan komin upp í 120. Myndin
er frá nýársdansleik Hvannara.
Ungfemplarar hefja slarf hér í bæ
IfHTT
SUNNUDAGINN 12. febrúar
n.k. verður stofnað ungtempl-
arafélag hér á Akureyri. Kvöld
ið fyrir verður starfsemi ung-
templara kynnt á dansleik, sem
þeir halda í Alþýðuhúsinu. Öll-
um unglingum eldri en 15 ára
er heimill ókeypis aðgangur —
án áfengis.
Fyrir þá, sem ekki eiga þess
kost að mæta á kynningarkvöld
ið, skal hér reynt að lýsa stutt-
lega starfsemi ungtemplara.
íslenzkir ungtemplarar (ÍUT)
er sjálfstæð deild á vegum Góð
templarareglunnar (IOGT) hér
á landi. Hliðstæð samtök ung-
menna hafa starfað á hinum
Norðurlöndunum um áratuga
skeið, en eru aðeins 9 ára gömul
hér á landi. Deildir ÍUT nefnast
ungtemplararfélög, og eru þau
nú 10 talsins með um 700 félaga,
en nú er unnið að stofnun fé-
laga á Akranesi, í Kópavogi og
í Keflavík auk Akureyrar-fé-
lagsins. Sterkust núverandi fé-
laga eru Hrönn í Reykjavík og
Hvönn á Siglufirði, en það eru
þau félög, sem beita sér fyrir
kynningarkvöldinu og stofnun
félags hér.
Inntökuskilyrði í ungtempl-
arafélag eru, að viðkomandi
hafi náð 15 ára aldri og sam-
þykki bindindisheit félagsins.
Tóbaksbindindi er ekki áskilið,
en ungtemplarar hafa þó beitt
sér mjög gegn tóbaksnotkun og
m. a. hafið auglýsingaherferð
þar um.
Starfsemi ungtemplara er fjöl
breytt. Á vetrum gangast þeir
fyrir dansleikjum og skemmti-
samkomum ungmenna, auk
annarrar vetrarstarfsemi. Á
sumrum eru ferðalög og ýmis
mót efst á baugi. Síðastliðið
sumar var m. a. haldið í Reykja
vík mikið norrænt ungtemplara
mót, sem stóð í heila viku og
þótti takast með miklum ágæt-
um. Þar voru mættir um 400
ungtemplarar, þar af helming-
urinn útlendingar, m. a. frá
Tyrklandi og Japan.
Þegar eru ákveðin nokkur
mót á sumri komanda. Vormót
ÍUT verður haldið á vestan-
verðu Norðurlandi eina helgi í
júní. Ársþing ÍUT verður á
Siglufirði í júlí. í ágúst verður
Jaðarsmót ÍUT, að venju að
Jaðri við Heiðmörk, en þess má
geta, að síðasta Jaðarsmót sóttu
hátt á annað þúsund ungmenna.
Sumarið 1968 verður norrænt
ungtemplaramót í Svíþjóð, og
er þegar hafinn undirbúningur
að þátttöku íslenzkra Ungtempl
ara í því móti.
Akureyrsk æska! Verið með
frá byrjun í starfi ungtemplara
hér í bæ. Mætið á dansleikinn í
Alþýðuhúsinu laugardaginn 11.
febrúar n.k. og á stofnfundinn
12. febrúar, og þegar þið kynn-
ist starfi ungtemplara munið
þið sannfærast um, að það er
hægt að skemmta sér án áfengis
— og það meira að segja mjög
vel. — jr.
NÝLEGA er komin út í nýrri
útgáfu hjá Ríkisútgáfu náms-
bóka fslandssaga, 1. hefti eftir
Jónas Jónsson.
Kristján J. Gunnarsson sá
um þessa útgáfu og breytti m.
a. efnisröðun bókarinnar. Hall-
dór Pétursson hefur mynd-
skreytt hana með 70 teikning-
um úr efni íslandssögunnar, en
auk þess eru í bókinni teikning
ar eftir W. G. Collingwood og
E. Dayes auk margra ljós-
mynda.
Setningu annaðist Ríkisprent
smiðjan Gutenberg, en Litbrá
h.f. prentaði.
Höfundur bókarinnar fylgir
þessari útgáfu úr hlaði me|B
nokkrum orðum, þar sem hann
segir m. a.:
„Þessi bók á sína sögu. Ég
hafði, þegar hún var orðfærð,
umsjón með kennsluæfingum í
Kennaraskólanum, þar voru 20
börn, piltar og stúlkur 10 til 14
ára. Þau voru ósamstæð um
aldur, þroska og undirbúning
og var kennt í lítilli kjallara-
stofu. Sambúðin var góð, en
vandi að bæta úr þörfum ósam-
stæðra nemenda.
íslandssagan var erfið náms-
grein. Þar var notuð kennslu-
Sitjandi frá v.: Jónína Steinþórsdóttir, Dórothea Kristinsdóttir.
Standandi frá v.: Laufey Tryggvadóttir, Helga Ingimarsdóttir og
Þórdís Jakobsdóttir. (Ljósm.: P. A. P.)
Kvenfélagið Hlíf sexfíu ára
(Framhald af blaðsíðu 8).
hvert sumar og er fullnýtt.
Þannig hefur starfsemi Hlíf-
ar verið í þrem þáttum í 60 ára
starfssögu. Fyrst hjálp við
sjúka og fátæka, síðan unnið að
sumardvöl bama í sveit en síð-
ast er svo rekstur barnaheim-
ilis. Að sjálfsögðu hefur félagið
svo starfað að fleiri málum.
Það var Gunnhildur Ryel,
sem upphaflega gaf land undir
bai’naheimilisbyggingu, hjónin
Elinborg Jónsdótir og Sigurður
Sölvason hafa verið félaginu
hinai’ mestu hjálparhellur,
Kristín Pétursdóttir var formað
ur framkvæmdanefndar Pálm-
holts mörg ár, en Gréta Jóns-
dóttir er það nú, og Laufey Sig-
urðardóttir stofnaði minningar-
sjóð í tengslum við barna-
heimilið.
Stjórn Hlífar skipa: Jónína
Steinþórsdóttir formaður,
Dorothea Kristinsdóttir ritari,
Helga Ingimarsdóttir gjaldkeri,
Laufey Tryggvadóttir varafar-
maður og Þórdís Jakobsdóttir.
Á þesum tímamótum sendir
Dagur hinu sextuga kvenfélagi
beztu afmæliskveðju með ósk
um gæfusöm líknar- og menn-
ingarstörf á komandi árum. □
bók, sem miðuð var við próf-
lestur. Börnin sögðust ckki
ráða við efnið og báðu mig að
segja sér sögu um efnið.
Ég sá, að börnin höfðu rétt að
mæla. En ég var ekki sagnfræð
ingur, heldur kennari. Ég las
bækur um menn og málefni og
breytti efninu í söguform. Það
líkaði börnunum betur en bók-
in. Síðan ritaði ég kafla og gaf
þá út.
Á nokkrum árum urðu sögu-
þættirnir vinsælir í barnaskól-
um um allt land. Ýmsir voru
óánægðir einkum eftir að lands
próf kom til sögunnar, en börn
in stóðu með sinni bók og þótt-
ust hafa nóg prófefni í öðrum
greinum. Sumir erlendir kenn-
arar töldu bókina of íslenzka,
allur andi frásagnarinnar væri
eggjandi í skilnaðarátt. En
þessu varð ekki breytt.
Aldamótakynslóðin var bjart
sýn. Kunni bæði að meta frelsi
og óttast erlenda yfirdrottnun.
Forfeður og formæður sögðu
sína sögu. Fram undan var
frelsi í fögru landi og auðugu.
Þessi litla bók hafði orðið til
vegna tilmæla skólabarna. Þau
hafa sýnt henni tryggð á langri
vegferð. Nú kemur bókin skrúð
búin til sinna raunverulegu höf
unda og verndara.
Fram undan eru tímamót í
uppeldi íslendinga. Munu þá
ekki íslenzk skólabörn biðja
valdamenn þjóðarinnar um leið
arljós sögunnar frá þúsund ára
reynslu fólksins, sem byggt
hefur landið?“ □
SMJÖRFITA BETRI
EN JURTAFEITIN?
TVEIR þýzkir næringarfræði-
prófessorar, Lembke og dr.
Frahm hafa undirstrikað það
rækilega að smjörfita sé betri
en jurtafeiti í næringu manna,
því að jurtafitan sé svo auðug
af linolsýru, að verkanir hennar
geti haft óheilnæm áhrif ef
ekki er aðgæzla viðhöfð. Sú stað
hæfing sem send hefur verið á
almennan vettvang, að chole-
sterol í blóðinu aukist við
neyzlu smjörs, er algjörlega
röng segja þeir. Þeir fullyrða
hið gagnstæða og segja að þýzk
ar rannsóknir sýni einmitt, að
cholesterol í blóði manna sé
minna þegar neytt er smjörs í
stað smjörlíkis.
Umfangsmiklar rannsóknir í
Kiel m. a. sönnuðu það ræki-
lega að cholesterolmagn blóðs-
ins minnkaði við smjörnotkun,
og æða- og hjartaveilur eiga
á engan hátt rót sína að rekja
til smjörneyzlu, frekar þó til
smj örlíkisneyzlu og við eftir-
grennslan þar í landi sýndi það
sig, að smjörlíkisframleiðend-
urnir voru einmitt þeir aðilar,
sem ýttu áleiðis þeirri staðhæf-
ingu að dýrafita ylli nefndum
kvillum. □
Frá Leikfélagi Öngulsstaðahrepps. Frú Ingveldur Hallmundsdóttir
á Arnarhóli til vinstri og frk. Guðríður Eiríksdóttir kennslukona
á Laugalandi í hlutverkum sínum í sjónleiknum „Svefnlausi brúð-
guminn“. En þessi gamanleikur er nú sýndur í félagshehnilinu
Freyvangi við ágæta aðsókn. Fjórða og fimmta sýning er í kvöld
og annað kvöld. (Ljósm.: N. H.)
r^- .... •
Rósa Stefánsdóttir
IÍVEÐJA
Þeim fækkar ört, sem fyrrum stríðið þreyttu
í fögrum dal,
og lifðu í kyrrð og lágu skýli breyttu
í ljóssins sal.
Ég minnist þín frá bjartri bemskustundu,
þitt bros mér skein.
Við áttum samleið oft um græna grundu
— þá gréru mein.
Þú áttir hugarstyrk og heitar mundir
og heiðið sást
og vannst þín störf af alúð allar stundir
og engu brást.
Að þínum garði margra Ieiðir lágu,
í lífsins önn.
Þú sýndir risnu jafnt þeim ríku og smáu
og reyndist sönn.
Þau varpa ljósi á veg hin ljúfu kynni
og leikur blær
og varmi um þau öll í vina minni —
sú vissa er kær.
Við kveðjum þig og treginn strengi strýkur
og stirt er mál.
En auður minninganna engan svíkur
— hann yljar sál.
Þér veita blessun hugir vina heitir
við hinztu skil.
Að baki skýja vorið veg þinn skreytir
og vekur yl.
Jórunn Ólafsdóttir frá Sörlastöðum.
Helgi Hallgrímsson:
ÞÆTTIR AF FLATEYJARDAL
Náttúran skcðuð gegnum
glugga.
Svo er sagt að guð drottinn
hvíldist á sjöunda degi, eftir
heimssköpunina. En sjötti dag-
ur íerðarinnar var hvíldardag-
ur okkar Þóris. Þetta var reynd
ar sunnudagur og því ekki illa
til fundið. Aðalástæðan var þó
hvorugt þetta, heldur var það
veðrið sem nú hindraði allar
athuganir. Það var norðaustan
kalsi með húðarrigningu, og nú
var ekki mjög fagurt á Flat-
eyjardalnum. Gott að við kynnt
umst einnig þessum þætti flat-
dælskrar náttúru. Þórir vann
af kappi við veðurathuganir,
nú fékk hann loksins eitthvað
að starfa.
Ég byrjaði á því að koma mér
upp vinnuborði úr hurðum og
kössum, sem ég fann í húsinu.
Hafði ég það undir suðurglugga
í innri stofu.
Þá var að skipta um blöð í
grasapressunni, en það hafði
farizt fyrir hingað til vegna
anna. Þá var tíminn notaður til
að kynna sér heimildir um Flat
eyjardalinn, t. d. rit Jóns í
Yzta-Felli, er við höfðum með
okkur. Þar voru allgóðar heim-
ildir um byggðina í dalnum.
Lengst var búið á Brettings-
stöðum eða til 1953. Um náttúr-
una eru heimildir þessar fá-
orðar.
Nokkur örnefni vekja þó til
frekari umhugsunar. Jökull
heith’ hóll nokkur, toppmynd-
aður, rétt við Jökulsána, og
blasir við úr glugganum, sem
ég sit við. Sagt er að bæði áin
og bærinn dragi þar nafn af,
eða öllu heldur af manni sem
hét Jökull og var heygður í
þessum hól. Þess er ennfremur
getið, að grafið hafi verið í hól-
inn, en þeir sem það reyndu
urðu fyrir ýmiss konar sjón-
hverfingum. Skyldi maður ekki
kannast við þessa þjóðsögu?
Eða hvað skyldi hún vera sögð
um marga hóla á landinu?
Þetta segi ég upphátt og beini
orðum mínum til Þóris, sem er
í óða önn að skrifa niður 'veður
fræðilegar tölur.
Þórir lítur upp, en þar sem ég
veit að ekki þýðir að búast við
svari á næstunni, held ég áfram
ræðu minni: — Þetta er auð-
vitað tómur þvættingur, gott
dæmi um fávíslega alþýðuskýr-
ingu á nafninu Jökulsá.
Auðvitað hefur áin verið
kennd við jökul, sem hún hefur
komið úr, og jökullitað vatn,
eins og aðrar jökulsár á þessu
landi, og þarf ekki langt eftir
að leita slíkum dæmum, sem
eru Jökulsárnar tvær á Heið-
inni.
Svo hefur jökullinn eyðzt, og
áin orðið bergvatn, og þá hefur
fólkið fundið upp þessa skýr-
ingu á nafninu.
Þórir situr hljóður og hugsi
undir þessari þrumuræðu, en ég
þykist sjá, að hann hafi í huga,
að verja alþýðuskýringuna. Ég
bý mig því undir harða og tví-
sýna orðasennu. Auðvitað eru
ýmsir veikir punktar í kenn-
ingu minni. Hvernig á t. d. að
skýra það, að jökullinn hafi
verið til á landnámsöld, en sið-
an eyðzt? Er þetta ekki öfugt?
Hafa ekki allir jöklar vaxið frá
því á landnámsöld? Svo mun
venjulega talið. Bara að Þórir
komi nú ekki með þessi mót-
rök.
En Þórir situr bara og horfir
á hólinn Jökul, eins ög hann
vilji sjá hólinn í gegn. Kannske
er Þórir eins og tröllin, sem sáu
gegnum holt og hæðir og helli
sinn líka.
Þá þýðir auðvitað ekkert að
vera að rökræða við hann. Ég
ar Þórir enn lengi, en segir að
lokum; nú, við verðum bara að
grafa í hólinn.
Nú er það ég, sem er mát og
er þetta mál úr sögunni, að
sinni.
Atlantisbúi í Bæjargilinu.
Síðdegis rofar nokkuð til og
styttir upp, en gengur þó á með
skúrum. Ég nota þá tækifærið
og geng suður að Brettingsstöð-
um í grasaleit.
Rétt ofan við bæinn er lítið
gil, Bæjargilið, þar rekst ég á
plöntu, sem ég hafði sízt búizt
við að finna hér, maríuvött,
Alchemilla faeroensis. Hann
vex þarna í dálítilli grasdæld,
innan um annan maríustakk,
rétt eins og ekkert sé sjálfsagð-
ara en hann vaxi þama.
Þessi planta hefur einna ein-
kennilegasta útbreiðslu af öll-
um íslenzkum plöntutegundum,
og er þá mikið sagt. Hún finnst
semsé aðeins á svæðinu frá
Oræfum í Skaftafellssýslu til
Þistilfjarðar í N.-Þingeyjar-
sýslu en hefur auk þess fund-
Jökulsárhúsið.
reyni að nota tímann til að
finna mótrök, gegn hugsanleg-
um mótrökum Þóris. Segjum
svo, að það sé sannað, að Vatna
jökull og skriðjöklar hans hafi
vaxið stórlega frá því sem þeir
voru á landnámsöld. Skyldi þá
ekki hækkun Vatnajökuls og
annarra suðurlandsjökla valda
því, að minni úrkoma nær til
Norðurlandsins að sunnan, og
norðurlandsjöklarnir þarafleið
andi minnkað er leið á mið-
aldir. Einnig gat aukinn hafís
við Norðurland, valdið því að
norðurlandsjöklar minnkuðu á
miðöldum. Hafísbreiðan veldur
því að norðanvindarnir verða
þurrari, en þeir myndu vera, ef
þeir blésu yfir opið haf.
Þetta finnast mér harla góð-
ar skýringar, og þykist nú hafa
byggt kenninguna svo vel upp,
að óhætt sé að halda áfram ræð
unni, og legg nú þessar rök-
semdir skilmerkilega fram í
eyru Þóris, sem enn hefur ekki
sagt aukatekið orð, enda þykist
ég þess fullviss, að hann muni
vera skák og mát í umræðum
þessum.
Að lokinni þessari ræðu, hugs
Hóllinn Jökull. Sézt inn á Dal.
(Ljósm.: H. Hg.)
(Ljósm.: H. Hg.)
izt á örfáum stöðum ofan við
bæinn Fjöll í Kelduhverfi, og á
einum stað við Nípá í Kinn. Á
Austurlandi er tegundin al-
geng víðast hvar, og auk þess
vex hún víða í Færeyjum, en
hvergi annarsstaðar á jarðar-
kringlunni svo vitað sé. Þetta
er því vestasti fundarstaður
þessarar tegundar á íslandi og
raunar á jörðinni allri.
Þýðir þessi' útbreiðsla maríu-
vattarins það, að Austurland
hafi eitt sinn verið tengt Fær-
eyjum, en ekki hinum hlutum
fslands? Er þetta kannske ein
þeirra plantna, sem skrýddu
móana á Atlantis, hinu forna
menningarríki sem sökk í sjó,
og Atlantshafið heitir eftir? Er
þessi atlantíska tegund nú á leið
vestur eftir Norðurlandi?
Skyldi þessi planta ekki geta
sagt okkur frá ýmsum atburð-
um landsins horfna, ef hún
mætti mæla? Var hún vitni að
niðurlægingu menningarinnar
sem mælt er að þar hafi gerzt,
og eyðingu Hfsins þar?
Svona má lengi spyrja, en
maríuvötturinn heldur áfram
áð vaxa í dældinni og lætur sér
fátt um finnast.
Ég geng niður í mýrina og
finn þar m. a. sóldögg og mýra-
berjalyng, sem jafnan fylgir sól
dögginni eins og skugginn.
(Framhald í næsta blaði)
- NÆR SNJOLAUST
(Framhald af blaðsíðu 1)
Mjólkurframleiðslan-dregst sam
an vegna þess að hlutfallslega
betri skilyrði eru til sauðfjár-
ræktar. Leifir ekki af að mjólk-
in sé nóg og ekkert er hægt að
framleiða af smjöri og skyrú
Verður að fá þær vörur frá öðr
um landshlutum. V. S,