Dagur - 31.10.1980, Blaðsíða 9

Samkomufólkið
notaði fæturna
fimlega
Viðmælandi DAGS að þessu
sinni er Þorvaldur Hallgrímsson,
sem á sínum tíma stofnaði fyrsta
„bandið“ á Akureyri ásamt
nokkrum ungum mönnum. Mik-
ið vatn hefur runnið til sjávar,
síðan hann og félagarnir í X-
bandinu léku fyrir dansi í Gúttó,
samkomuhúsinu við Hafnar-
stræti, en dansleikur eins og
Þorvaldur var að lýsa var algeng-
ur fyrir nokkrum tugum ára.
Hljómsveit, sem hafði það hlut-
verk einvörðungu að spila á
dansleikjum og öðrum samkom-
um hafði ekki verið til á Akureyri
og þótti það að sjálfsögðu merk-
isatburður þegar ný hljómsveit
var stofnuð. I DEGI þann 25.
október 1928 segir m.a. „Xbandið
— hin nýja „jass“ hljómsveit hér í
bæ — hélt fyrsta dansleik sinn í
Samkomuhúsi bæjarins s.l. laug-
ardagskvöld. Var þar talsvert
margt af ungu fólki samankomið
og skemti það sér auðsjáanlega
vel. 5-manna hljómsveit spilaði
— en um tólfleytið sat þar þó að-
eins ein stúlka, sem lék á piano og
leysti hlutverk sitt vel af hendi.
(Piltamir voru þá búnir að spila í
tæpa þrjá tíma. Þorvaldur sagði
að um tólf hefðu þeir farið í kaffi í
einar 20 eða 30 mínútur).
Samkomufólkið notaði fæt-
urna fimlega og af hinni mestu
kurteisi, svo unun var á að líta.
Menn voru hér svo auðsjáanlega
ekki „gerðir úr gömlum nöglum,
sem rangt eru settir saman,“ eins
og hinn frægi landi vor Gunnar
Gunnarsson, sagði einu sinni í
opinberum fyrirlestri um unga
dansfólkið í kóngsins Kaupin-
höfn, gladdi það mig mikið; eins
og áður er sagt voru menn einkar
kurteisir, og vil ég nefna sem
dæmi, að tveir dansþreyttir ung-
lingar; er leituðu hvíldar einmitt
á stólnum, sem ég sat á, settust
ekki ofaná mig, en báðu mig
hæversklega að standa upp og
færa mig — gerði ég það með
ánægju.
Enda þótt okkur eldri mennina
geti skort hæfileika til að meta
kosti annarar eins nýtísku-listar
og „jassinn“ er, getum við þó
viðurkennt, að unga fólkið hefir
rétt til að skemmta sér, og jafnvel
þótt okkur geti fundist að aðrar
listir séu til, sem meira væri um
vert, að menn legðu sig eftir,
verðum við að þó að viðurkenna,
að það alténd er góðra gjalda
vert, er menn reyna að gera sjálf-
um sér til gamans og skemta öðr-
um um leið; er því engin ástæða
fyrir okkur til að amast við X—
bandinu — þvert á móti — og
aðsókn mun það fá, ef það heldur
fleiri dansleiki.“
sig hraustlega fyrir utan. Þegar
kalt var í veðri fór stundum illa
fyrir sumum þegar þeir komu
aftur inn í hitann.
„Já, mórallinn var góður á
þessum dansleikjum. Fólk kom
alltaf ákaflega vel klætt og var
snyrtilegt," sagði Þorvaldur.
Þar brann
smókingurinn,
fiðlan, rúm og
stólar
Á þessum árum var stofnaður
klúbbur sem hét X-klúbburinn.
Tilgangurinn með stofnun hans
var sá að takmarka fjölda dans-
gesta á dansleikjum X-bandsins.
Þá voru Guðjón og Aðalbjöm
gullsmiðir á Akureyri, og tóku
þeir að sér að smíða lítil „X“ úr
silfri handa meðlimum klúbbsins.
Þetta merki, og 10 krónur að auki,
nægði til þess að fólk fékk að
komast inn á dansleikina, en áður
en varði var hálfur bærinn kom-
inn með þetta merki í barminn.
Og þeir sem betur voru settir létu
sér ekki nægja X úr silfri heldur
fóru til gullsmiðanna og fengu
merkið úr gulli.
Eins og gengur leigðu félags-
samtök Gúttó fyrir sínar
skemmtanir, en alltaf komu laus-
ar helgar. Félagar X-bandsins
fengu þá húsið á leigu fyrir hóf-
legt verð. Þeir urðu hins vegar
eldci auðugir menn af því að
skemmta Akureyringum eins og
eftirfarandi saga sýnir.
Þegar Jakob Einarsson kom til
Akureyrar, en hann var ættaður
frá Reykjavik, átti hann ekki
mikið af veraldlegum gæðum.
Þegar hann gekk í X bandið
keyptu þeir félagarnir handa
honum notaðan smóking af
kunningja hans, sem var þjónn á
Lagarfossi. Jakob átti ágæta fiðlu.
Hann fékk leigt herbergi í húsi Sr.
Geirs Sæmundssonar, sem var
nánari grein fyrir X-bandinu var
hann beðinn um að segja lesend-
um frá því hvernig það atvikaðist
að hann spilaði fyrst opinberlega.
„Kvenfélagið Framtíðin var
eitt sinn með matarveislu inn á
gamla Hótel Akureyri. Þá var
Vigfús, sem hafði viðurnefnið
„vert“ dáinn, en Karl Schiöth sá
um veitingar. Eftir matinn ætlaði
fólkið að dansa. Þegar til átti að
taka kom í ljós að harmoniku-
leikarinn hafði fengið sér heldur
duglega í staupinu meðan á
matnum stóð og sofnaði hann
fram á nikkuna. Það kom því
enginn tónninn. Ég átti líka tvö-
falda harmoniku og hafði oft
spilað á stéttinni heima og sjálf-
sagt hafði Karl heyrt í mér, því
hann átti að hafa sagt: Þetta er
ekkert vandamál. Ég næ bara í
hann Valda. — Nokkru síðar
vaknaði harmonikuleikarinn úr
rotinu og tók þá við af mér, en
þetta var í fyrsta sinn sem ég lék
fyrir dansi á samkomu.“
Þá er sagan komin að X-band-
inu.
Þegar við höfðum ákveðið að
stofna hljómsveit var að sjálf-
sögðu farið að reyna að útvega
hljóðfæri. Við fengum trommuna
hjá lúðrasveitinni og bjuggum til
hljóðfæri eftir þörfum. Einhver
okkar hafði séð um borð í dönsku
varðskipunum kústskaft með á-
fastri dós á miðju skaftinu. Á
þetta var strengdur vír og nokkur
dósalok voru ofan á skaftinu.
Þegar skaftinu var barið niður
glömruðu lokin og þegar spýtu
var slegið á strenginn söng í dós-
inni.“
Stofnendur X-bandsins voru
sem sagt nægjusamir menn —
ungir að árum og fullir bjartsýni á
lífið og tilveruna. En hverjir voru
þessir fimm sem stofnuðu X-
bandið? Arngrímur Árnason lék á
Ég hafði
oft spilað á
stéttinni heima
Og þannig hljóðaði frásögn
DAGS af fyrsta dansleiknum hjá
X-bandinu.
En áður en Þorvaldur gerði
8-DAGURP>*
Grimuböll voru vinsæl á fyrri hluta aldarinnar. Þessi mynd var tekin á grfmuballi á Akureyri um 1930.
■■■■■■■ ■miHiMIHIMI
trommur, Jón Norðfjörð lék á
banijó og flautu, Tómas Stein-
grímsson (síðar heildsali á Akur-
eyri) lék á klarinett og Þorvaldur
á pianó. Síðar bættist Jakob Ein-
arsson við í hópinn, hann lék á
fiðlu.
Þá brugðu
menn sér út
með pela
í rassvasanum
Danshljómsveit á þessum árum
varð að geta boðið upp á vinsæl-
ustu slagarana — ekki síður en
þær hljómsveitir sem spila í dag.
Þeir félagar komust í kynni við
„forlag“ í Kaupmannahöfn, sem
ekki aðeins seldi þeim hljóðfæri,
heldur líka útsetningar að vin-
sælustu slögurunum á hverjum
tíma. Piltarnir gerðust áskrifend-
ur að útsetningunum og því fengu
Akureyringar alltaf það nýjasta
nýtt af dansmússik beint utan úr
heimi. Þá var ekki útvarp eða
sjónvarp til að spila fyrir fólk og
því gerðar miklar kröfur til
hljómsveita á dansleikjum.
Á gólfinu í Gúttó dönsuðu þau
sem nú eru afar og ömmur,
marsa, túradansa, tangó og á
fínni böllum voru svokallaðir
slaufumarsar. Þegar dansgestir
þreyttust á dansinum eins og
ungafólkið sem blaðamaður
Dags 1928 skrifaði um — gat það
farið í litla salinn og keypt sér
límonaði og kaffi. Á stórhátíðum
var hægt að kaupa sér meðlæti, en
áfengi fékkst ekki. Hitt er svo
aftur annað mál að aldrei var
hægt að gera Bakkus útlægan
með öllu. Þorvaldur minnist þess
að ungir menn fóru gjarnan út
um bakdyr með pela og staupuðu
„Ég held að ég œtti bara að lýsa fyrir þér einu balli frá þessum
tíma. í Guttó voru svalir, með tvöfaldri bekkjaröð, við austur-,
vestur- og norðurvegg. Þegar fólkið kom inn streymdi það cefin-
lega beint upp á svalirnar. Við spiluðum og spiluðum, en enginn
kom niður til að dansa. Þegar við höfðum t.d. spilað í hálftíma var
kallað upp og sagt að hljómsveitin œtlaði að spila tvö lög til
viðbótar, og ef fólk vœri eícki farið að dansa þegar þau vœru búin
myndi hljómsveitin hcetta. Það voru eiginlega alltaf sömu pörin
sem komu niður. Ég man eftir Hjalta Antonssyni í þessum hópi,
annar hét Svavar og hann dansaði við Selmu. Þriðji karlmaðurinn
hét Sigurður Þorsteinsson. Það voru miklar sviptingar þegar
fyrstu pörin komu niður. Venjulega kom einn dansherrann og bað
okkur um að spila góðan tangó eða hœgan vals. Pörin dönsuðu frá
vegg til veggjar með tilheyrandi hnébeygjum, þvíplássið var nóg á
gólfinu. Eftir fyrstu dansana fór fólk að týnast niður. Á bekkjum
sem raðað var upp við vesturvegginn sátu herrarnir og við auslur-
vegginn sátu dömurnar. Þegar byrjað var að spila þutu herrarnir
af stað til að ná sér í dömu. Áður en dansleikurinn hófst var
annaðhvort búið að bera talkúm eða tálga niður vax á gólfið svo
það var hált, enda hlupu karlmennirnir bara hálfa leiðina, en
renndu sér síðan fótskriðu til stúlknanna. Það var oft handa-
gangur í öskjunni, þvíþað kom fyrir að margir karlmenn vceru um
sömu stúlkuna. “
í þessu viðtali er rœtt
við Þorvald Hallgríms-
son, en hann var einn
þeirra sem stofnuðu X-
bandið, fyrstu dans-
hljómsveitina á Akur-
eyri. Þorvaldur er
fceddur í elsta húsi bœj-
arins, Laxdalshúsi, árið
1910, en fluttist í
Höpnershúsið,'þar sem
nú er útibú KEA, árið
eftir. í þessu húsi ólst
Þorvaldur upp; er því
sannur innbæingur.
Faðir Þorvaldar var
Hallgrímur Davíðsson,
Eyfirðingur að œtt og
uppruna, en móðir hans
er Sigríður Davíðsson,
fœdd Sœmundssen.
Hún var fœdd og
uppalin á Blönduósi.
X-bandið eins og það var skipað i upphafi. Þorvaldur er lengst til vinstri. Við hlið hans er Tómas Steingrfmsson,
cn þá koma Jakob Möller, Jón Norðf jörð og Arngrímur Árnason.

látinn þegar þetta gerðist. Á ein-
hverju þurfti Jakob að sitja á og
sofa í og var það allt fengið að
láni.
Svo leið og beið. X-bandið átti
að spila á dansleik 1. desember.
Þorvaldur hafði brugðið sér til
Jóns Einarssonar, rakara og sat í
stólnum hjá honum er heyrðist í
brunalúðri. Þar reyndist vera á
ferð Lúlli Brún og hann sagði
Þorvaldi að nú væri kviknað í
húsi sr. Geirs. Þar fór öll búslóðin
hans Jakobs. Nú voru góð ráð
dýr. Kristján Halldórsson hét
maður er rak úrsmíðaverkstæði
og seldi hann jafnframt hljóðfæri.
Þama fékk X-bandið fiðlu með
afborgunum. Þá var hljómsveitin
með þrennt á afborgunum:
trommurnar, banjóið og fiðluna.
„Ég held að enginn hafi fengið
kaup síðasta hálft annað árið. Það
varð að greiða skuldirnar," og
Þorvaldur brosir.
Blessaður
karlinn
kyssti
okkur alla
Auðvitað er margs að minnast
þegar litið er til baka. Þessi ársem
X-bandið lék í upprunalegri
mynd voru á margan hátt þrosk-
andi fyrir meðlimina, en fljótt var
höggvið skarð í hópinn.
Arngrímur lést skömmu eftir
1930 og eins og fyrr sagði hætti
Þorvaldur að spila 1934.
„Ég man eftir því að einu sinni
sem oftar var Kvenfélagið
Framtíðin með kaffisölu og basar
í gamla bamaskólanum. X-band-
ið var þar að sjálfsögðu og spilaði
fyrir gesti. Þá kom Steingrímur
Matthíasson læknir til okkar og
sagði að til bæjarins væri komið
franskt skip sem héti Pourqusi
Pas? Um borð væri heimsþekktur
vísindamaður sem héti dr. Jean
Charcot. „Ég er búinn að bjóða
honum í kaffi í barnaskólann í
eftirmiðdag. Ég vildi gjarnan að
þið spilið franska þjóðsönginn
um leið og þið sjáið okkur koma
inn úr dyrunum," sagði Stein-
grímur.
„Fólkið var byrjað að drekka
kaffið þegar Steingrímur kom til
okkar svo það var lítill tími til
æfinga, en við tókum það ráðið
að einn af öðrum fór niður í
kjallara og æfði sig smávegis. í
pásu spilaði ég ósköp veikt á
píanóið til að vita hvort ég kynni
ekki örugglega franska þjóðsöng-
inn. Það þarf ekki að orðlengja
það frekar, en Steingrímur kom
von bráðar með dr. Charcot og
við hófum að spila. Blessaður
karlinn kom þjótandi til okkar
þegar hann heyrði lagið og kyssti
okkur alla í gleði sinni. (Innsk.
Pourquoi Pas? fórst út af Mýrum
árið 1936. Aðeins einn maður
komst lífs af. Charcot var einn
merkasti vísindamaður heims á
sínum tíma).
Þessi minningarbrot Þorvaids
Hallgrímssonar um X-bandið
verða ekki mikið lengri. Það átti
ekki fyrir þessum innbæingi að
liggja að verða hljómlistarmaður.
Hann hefur lengi dvalið í
Kaupmannahöfn og um árabil
starfaði Þorvaldur fyrir Samband
íslenskra samvinnufélaga. Meðal
annars veitti hann forstöðu silki-
verksmiðju SÍS á Akureyri og
síðustu árin sem hann var í fullu
starfi vann Þorvaldur hjá Gefj-
unni á Akureyri. Viðmælandi
DAGS er þó ekki með öllu sestur
í helgan stein. Nokkur kvöld í
viku spilar hann á pianó fyrir
matargesti í Smiðjunni.
„Hugmyndin með þessari
dinnermússik sem ég spila nú er
bara sú að matargestir heyri lága,
en þægilega tónlist. Með öðrum
orðum að gestirnir geti rabbað
saman yfir matnum og að ekki
heyrist mikið milli borða. Ég hef
einkum spilað slagara frá 1925 og
uppúr. Þarna er meira um mið-
aldra fólk en ungt og það þekkir
tónlistina sem ég er að spila; hún
fellur í góðan jarðveg. Það er
nauðsynlegt fyrir eldri mann eins
og mig að hafa eitthvað að gera.
Ég get sagt þér að það er ansi
erfitt fyrir mann í fullu fjöri að
hætta allt í einu að vinna og
setjast í helgan stein. Fyrsta hálfa
árið vissi ég ekki hvernig í ósköp-
unum ég átti að fá daginn til að
líða, en einhvern veginn venst
þetta og maður hefur nóg með
allan daginn að gera. Þessi
kvöldvinna mín gerir það að
verkum að ég kemst í samband
við svo margt fólk og það hefur
mikið að segja," sagði þessi aldni
heiðursmaður að lokum.
Þessar tvær myndir gefa glögga mynd af þvi hvemig Samkomuhúsið leit út þegar X-bandiö lék f því. Þá voru
svalir við austur-, vestur- og norðurvegg.
Eins og lesandinn sér var L.A. 30 ira þegar myndimar tvær vom teknar. I tilefni þess hefur verið ieikið eitthvað
islenskt verk, a.m.k. benda búningar leikaranna til þess.

DAGUR-.9