Dagur - 29.01.1982, Blaðsíða 8

Dagur - 29.01.1982, Blaðsíða 8
I Eyjan rís af hafsbotni Það er upphaf þess máls að olíuleit- arskip frá USA varað venjubundn- um störfum (common crusade) á Kyrrahafinu, einhversstaðar í millum Hawaii-eyja og Suður- skautslandsins, og tóku vísinda- menn um borð þá skyndilega eftir því að mælar skipsins tóku við- bragð og sýndu mikla upphækkun á þessum annars flata sjávarbotni (sbr. plötukenninguna). Hóll þessi óx nú hröðum skrefum og þurfti skipið að setja á fulla ferð á bak- borða til að lenda ekki á þurru landi, því fyrr en varði var þarna komin eyja í hafinu, og meira að segja dálítið fjall upp úr henni. Það einkennilcga við eyjuna var það, að ekkert rauk úr henni, og því gat ekki verið um venjulegt eldgos að ræða. Sjóliðar voru nú sendir í land á eynni, í gúmbát með bandaríska fánann. Þcir klifu fjallið og reistu fánann efst á því. Þar var og brotin kampavínsflaska og var eynni gefið nafn á forna vísu og kölluð „Carter- ia" til heiðurs Jimmy Cartcr for- scta. Jarðfræðingar af rannsókna- skipinu tóku sýni af grjóti eyjarinn- ar og reyndist það allt saman vera möl og sandur, af mismunandi grófleika, efnið nær eingöngu basalt cn eilítið blandað líparíti, ennfrcmur jökulleirogýmisskonar dóti öðru. Síðan sigldi skipið til Kaliforníu og þar kom fréttin í sjónvarpi litlu síðar og vakti mikla athygli. Þegar þeta spurðist í Washington var uppi fótur og fit og þcgar gefin út yfir- lýsing um að Cartcria væri „ævar- andi hluti bandarísks lands" (etern- al US-property), og til frekari stað- festingar á þessu var herskip sent til eyjarinnar og fíraði á hana 21 fall- byssuskoti. Jafnframt var rcist á eyjunni lítið herstöð og þar komið fyrir hríðskotabyssu með sjálfvirk- um tölvubúnaði, sem stilltur var þannig, að byssan skyldi skjóta ef fyrir hana bæri merki með hamri og SÍgð. jj Vísindalegar rannsóknir og eftirgrennslan Sýnin sem olíuleitarskipið tók af eynni Carteriu voru nú send til efnagreiningar á hinum ýmsu rann- sóknastofum um öll Bandaríkin og smámolar voru jafnvel scndir til vísindastofnana hjá vinveittum þjóðum í livrópu og víðar. Ríkti mikill spenningur á þessum stofn- unum hver niðurstaðan yrði, og höfðu menn ekki upplifað slíkt síð- an Armstrong fór til tunglsins og hafði með sér sýni þaðan. Þegar sýnin töldust hæfilega rannsökuð var boðið til ráðstefnu (symposium) um niðurstöðurnar og komu þar saman allir helstu vís- indamenn þjóðarinnar, ekki færri en sex þúsund, og fluttu þeir allir erindi, löng og ýtarleg, um málið. (Að sjálfsögðu voru þeir ekki í einni málstofu, heldur var ráð- stefnunni skipt í deildir, og deild- unum aftur í undirdeildir og undir- dcildunum síðan í smærri einingar, sem hver var margskipt, eftir við- fangsefninu. T.d. var ein deild sem tók fyrir lögun sandkornanna, og lýsti þeim með tölfræðilegum að- ferðum). Sumir vísindamannanna lögðu fram fullbúnar ritgerðir, jafnvel prentaðar bækur urn þetta efni og komu þar fram ýmsar kenn- ingar, eins og nærri má geta, og voru margarþeirra þrútnaraf mikl- um lærdómi, svo varla var á ann- arra færi en höfundarins að skilja þær. Ekki eru nein tök að rekja hér allar þessar kenningar enda munu Acta ráðstefnunnar verða gefin út í 240 bindum næstu árin, og nægir að vísa til þeirra. Svo einkennilega vildi til. að eitt sýnisbrot úr grjóti eyjarinnar hafði verið sent til eyjarinnar Iceland (en margir munu kannast við það ey- land af því að þar er einn af aðset- urstöðum sjóhersins, Keflavík Na- val Base). Hafði þetta sýni (líklega af einhverri vangá) verið sent til Museum of Natural History (á ís- lensku Náttúrugripasafnið) í staðn- um Akureyri. Þar hafði vísinda- maður að nafni Hall-grímsson fengið það til meðferðar (líklega hefur hann verið forstjóri jarð- efnadeildar safnsins sjá nánar um hann í Womens’ Biographycal Dictionary). Vísindamaður þessi hafði að vísu ekki komið til ráð- stefnunnar (því hann er flughrædd- ur) heldur hafði hann sent þangað ritgerð um rannsókn sfna. III Skýring hins íslenska vísindamanns á tilurð Carteriu Ritgerð íslendingsins var lesin á ráðstefnunni í deild nr. 999 og vakti þar óskipta athygli hinna miklu vís- indamanna. Frásögn íslendingsins er í stuttu máli þannig: Ég hef móttekið steinmola þann (fragmentum petri), sem þér send- uð til rannsóknar fyrr á þessu ári. Við lauslega athugun sé ég ekki betur en að hér sé um að ræða ís- lenskt grjót. Gerði ég mér ferð upp á Glerárdal á sunnudaginn til að bera steinbrotið saman við þá möl sem þar er að finna í miklu magni, og er fljótsagt að því ber í öllum at- riðum saman við nefnda möl. (Eg verð að vísu að segja að gott hefði verið að hafa svolítið stærra sýni, t.d. svo stórt að það hefði sést með berum augum, en ég skil fyllilega vanda yðar þar sem þér höfðuð í svo mörg horn að líta). Ég tel því hafið yfir allan vafa (undirstrikað í handriti) að umrætt grjótsýni sé raunverulega ættað af Glerárdal og leyfi mér að setja fram eftirfarandi skýringu á tilurð „Forsetaeyjar": Framan af þessu ár var unnið við byggingu svonefndrar hraðbrautar (auto-spced highway) í gegnum Akureyrarbæ, til að auðvelda bæjarstjóranum að komast til flug- vallarins og frá honum. Var braut þessi að mestum hluta lögð sjóleið- ina (sem annars er fremur óvana- legt). Fyrir framan stofnun vora (þ.e. Náttúrugripasafnið) reyndist vera hola mikil í jörðina, sem því miður lenti í vegstæðinu, miðju. Þar sem hönnuðir vegarins um- rædda voru hins vegar ófáanlegir til að brcyta veglínunni (um þó ekki væri nema nokkra metra), var ekki um annað að gera en reyna að fylla holuna. Það reyndist hins vegar ekki auðvelt verk. Dag og nótt voru allir vörubílar staðarins á ferðinni með möl ofan af Glerár- dal, scm steypt var í þetta mikla ginnungagap, en allt kom fyrir ekki. Hvernig sem sturtað var í holuna, sást þar ekkert nema grængolandi sjór. Einnig var reynt að ýta með jarðýtum (bulldozer) ofan í holuna, en við það lækkaði landið umhverfis og fór líka niður fyrir sjávarborð, og munaði minnstu að ýtan hrykki líka ofan í gapið og færist með rnanni og mús. Bæjarstjórnin settist nú á rök- sóla og réði ráðum sínum um þenn- an mikla vanda. Þótti sýnt að öll möl á Glcrárdal myndi ekki nægja til að fylla ginnungagapið og er hún þó ekkert smáræði. Fræðimenn voru kallaðir til, og töldu þeir líklegt að hér myndi vera um að ræða „hafsauga" það sem getið er um í fornum ritum vorum og kemur cinnig fyrir í kunnu orð- taki „aö óska einlíverjum út í hafs- auga", þ.e. norður og niður. Var því trúað að þar væri hafið botn- laust, og myndi því ekki þýða að gera fleiri tilraunir til að fylla ho- luna. Bæjarstjórinn vildi þó ckki trúa þessari kenningu og jók nú bílaflot- ann að mun og setti á hann tvöfald- an hraða og gekk svo fram allt vor- ið og lengi sumars, að stöðugt var ekið möl í hafsaugað og sá þó ekki högg á vatni í holunni. Hafa fróðir menn reiknð út, að það myndi á við meðalfjall að rúm- máli, sem komið var ofan í holu þessa hina miklu, enda var nú upp- gengin að mestu mölin á Glerárdal. Gerðust bæjarstjórnarmenn nú örvæntingarfullir því að þeir sáu fram á algert gjaldþrot bæjarsjóðs vegna þessarar framkvæmdar, og óttuðust að þeir myndu fá orð í eyra hjá skattgreiðendum, jafnvel falla í næstu kosningum ef svo héldi SAGAN AF: A Y fram. Á hinn bóginn töldu flestir bæjarbúar að þetta væri hin þarf- asta framkvæmd, ekki síst vegna þess að það auðveldaði bæjar- stjórnarmönnum að sækja fjár- magn til höfuðstaðarins og myndi spara tíma í ferðum milli flugvallar og bæjarins. Og sjá, skyndilega skeði undrið: Það var seint í ágústmánuði. í stað sjávaröldunnar sem vaggað hafði frjálslega á holunni það sem af var árinu, skaut nú allt í einu upp mal- arhrúgu í henni miðri, og eftir fáein bílhlöss var holan fyllt. Bæjar- stjórnin kom öll niðureftir til að líta á undrið og margt annað stórmeni. (Ég var svo heppinn að geta fylgst með þessu af svölunum á safnbygg- ingunni). Var hrópað ferfalt húrra fyrir bílstjórunum og þeim sem stýrðu vélskóflum, útum etc., og síðan aftur ferfalt húrra fyrir hönn- uðunum og loks fyrir bæjarstjórn- inni. Innskot: Ég hefi athugað dato þessa atburðar og kemur í ljós að hann hefur gerst nákvæmlega á sama tíma (plús- mínus ein eða tvær millisekúndur), og upprisa eyjarinnar (Carteriu í Kyrrahafinu. Það er því engum blöðum um það að fletta, að hér hefur íslend- ingum, einni hinna minnstu þjóða í veröldinni, eða nánar til tekið Ak- ureyringum, sem eru íbúar einnar af minni borgunum þar, tekist það sem enginn hefði trúað að óreyndu að hægt væri, semsé að fylla upp í hafsaugað. Hér lýkur skýrslu hins íslenska vísindamanns. Þegar hún hafði ver- ið lesin og rædd nokkuð í deild 999, var klukkum hringt, og allir sex þúsund ráðstefnugestirnir kvaddir saman til eins málfundar. Þar skýrði forseti ráðstefnunnar D.D.McBulldog frá því að lausnin væri fengin, og hefði hún komið frá ólíklegasta staðnum, nefnilega frá íslandi, frá smáborg að nafni Akur- eyri, sem myndi liggja ekki alllangt frá Keflavík. Skýrslu íslendingsins kvað hann hins vegar svo vel rök- studda og setta fram af svo miklum vísindalegum lærdómi og skarp- skyggni, að ekki væri lengur hægt að efast um að þar væri rétta lausn- in, og væri málið því útrætt að sinni. Fundarmenn tóku þessari frétt heldur dauflega í fyrstu, einkum þeir sem skrifað höfðu stórar bækur um málið, og sáu nú að allt sitt erfiði var unnið fyrir gýg og kom að engum notum. Á hinn bóg- inn urðu þeir þó að fallast á um- rædda skýringu, minnugir orða Ara fróða: að jafnan skal hafa það heldur er sannara reynist. f lok ráð- stefnunnar var þó ákveðið að gefa út allar ritgerðir og ræður sem þangað höfðu borist, og var það áætlað um 240 bindi svo sem þar var getið um. Þótti vísindamönnum það nokkur sárabót og síðan var fundinum slitið. IV Deilt um eignarrétt Carteriu Er nú ekki að orðlengja það, að all- ir fjölmiðlar í Bandaríkjunum birtu fregnina um tilurð eyjarinnar Cart- eriu (sem að tillögu íslenskrar málnefndar var farið að kalla For- setaey), og að lokum spurðist þessi fregn til íslands. Ólafur utanríkisráðherra kallaði þá saman ríkisstjórnina í skyndi, og skýrði henni frá málinu. Taldi hann að samkvæmt alþjóðlegum þjóð- réttarlögum myndi Forsetaey vera réttilega talin eign fslendinga, þar sem hún var gerð úr alíslensku grjóti (möl af Glerárdal) og fyrir tilstuðlan íslenskra yfirvalda (þ.e. bæjarstjórnar Ak.), enda bæru ís- lendingar (nánar tiltekið Akureyr- ingar) allan kostnað af gerð hennar. Sagðist Ólafur sjá sér þar leik á borði, að lýsa yfir 200 mílna fiskveiðilögsögu umhverfis eyna, og síðan gæti floti vor veitt þar í landhelgi eins og hann lysti, og veitti ekki af því að lítið væri til skiptanna hér heima fyrir, bætti sjávarútvegsráðherrann við. Var nú sett saman símskeyti til Carters bandaríkjaforseta svo- hljóðandi: Herra Carter forseti, Washing- ton. Eins og þér mun kunnugt, samkvæmt nýjustu sjónvarpsfrétt- um, þá hefur eyjan sem við þig er kennd, en vér nefnum Forsetaey (þ.e. President Island) reynst vera alíslensk framleiðsla (made in Ice- land) og gerum vér því, að tillögu Ólafs, sem er manna fróðastur í al- þjóðlegum rétti (þú hlýtur að kann- ast við hann), tilkall til umrædds eylands. Ef þér viðurkennið ekki rétt vorn óskorðan til eyjar þessar- ar og hafið tilkynnt oss það innan sólarhrings frá sendingu þessa skeytis, munum vér senda varðskip vort til eyjarinnar, taka niður bandaríska fánann sem var þar reistur, og lýsa yfir 200 mílna fisk- veiðilögsögu vorri umhverfis eyna. Þetta skeyti var síðan afhent sendiherra Bandaríkjanna á ís- landi, sem samtundis sendi það með telex til Hvíta hússins. Nú vildi hins vegar svo til, að þegar skeytið kom var Carter að búi sínu í Georg- íu, að velja þar svín til ásetnings. Honum var að vísu símað það til svínahússins, að komið hefði skeyti nokkurt, á óskiljanlegu máli (það hafði gleymst að þýða það á amerísku), frá Islandi. Bætti em- bættismaðurinn því við, að líklega væru Islendingar enn einu sinni að segja upp herstöðvarsamningnum. Carter hafði þá á orði, að hann gæti sent þeim sem svaraði eins svíns- verðs svo þeiryrðu ánægðir, og síð- an var ekki meira um það hugsað, fyrr en rúmum mánuði síðar, þegar umgetið skeyti kom loksins á skrif- borð forsetans þýtt á amerísku. Kallaði forsetinn þá upp hárri röddu, svo heyrðist um allt Hvíta húsið: Nú erum við sviknir, því ís- lendingar eru sennilega búnir að stela Forsetaey. En það er af íslendingum að segja, að þeir sendu varðskip til Kyrrahafsins á tilteknum fresti, og fór það norðurleiðina gegnum hafís og margfaldar kafbátagirðingar Bandaríkjanna og kom að tveim vikum liðnum til Forsetaeyjar. Sáu menn þá varðstöðina og hríð- skoðabyssuna sem út úr henni skagaði, og varð ekki um sel í fyrstu. Reyndu þeir fyrst að henda steinum og ýmsu lauslegu af skip- inu fyrir byssuna, en það múffaði ekki í henni. Þótti mönnum það kynlegt. Þá tók skipsdrengurinn upp gamlan og ryðgaðan ljá sem af ein- hverri tilviljun lá þarna á dekkinu, og henti í byssuna, og fór hún þá í gang með miklum hávaða og gelti, en ekkert skot kom þó úr henni. Að lokum greip skipherrann sleggju og kastaði að byssunni og var þá ekki að sökum að spyrja, snerist hún snöggloega í norðvestur og fíraði á fáum sekúndum af sér kynstrum af blýi. Þegar menn þóttust vissir um að meira blý væri ekki í byssunni, gengu skipsmenn á land og upp á fjallið, tóku þar niður bandaríska fánann, sem orðinn var mjög trosn- aður og vöfðu saman í stranga, en settu þar þurrkaðan saltfisk í stað- inn (hið forna skjaldarmerki). Síð- an var gefin út yfirlýsing um 200 mílna íslenska fiskveiðilögsögu og 12 mílna landhelgi við eyna, og send þráðlaust til allra ríkja verald- ar þar á meðal til Hvíta hússins, en að því búnu sigldi varðskipið heim. Við eftirgrennslan í Hvíta húsinu fannst reyndar skeyti með um- ræddri yfirlýsingu. Um saina leyti fréttist að varðskipið hefði þann sama morgun komið til hafnar í Reykjavík og var því óhægt um all- ar aðgerðir í málinu. Ofan á þetta allt saman bættist það svo, að skeyti barst frá íslensku ríkisstjórninni þess efnis, að ís- lendingar myndu samstundis segja upp Keflavíkursamningnum og reka herinn úr landi, ef Banda- ríkjamenn reyndu á nokkurn hátt að skerða umráðarétt fslendinga yfir Forsetaey. Var því málið látið niður falla og CIA fyrirskipað að aðhafast ekkert í málinu („láta eins og það hefði ekki gerst" er hin orðrétti texti for- setabréfsins, sem um þetta fjallar). Og lýkur þar að segja frá Carter- iu sem íslenskir kalla Forsetaey. Ritað á gamlársdag 1980. „ 8 - DAGUR 29. janúar 1982

x

Dagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagur
https://timarit.is/publication/256

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.