Dagur - 02.02.1982, Page 7

Dagur - 02.02.1982, Page 7
Finnbogi Jónsson deildar stjóri: Ráðum við alla þessa þætti Finnbogi Jónsson sagði að orkan væri auölind sem landsmenn mættu ekki hafna fyrirfram. „Fað kunna ýmsir að segja að orku- frekur iðnaður krefjist tækni- þekkingar. sem við höfum ekki yfir að ráða, hráefni sem ekki sé til staðar í landinu, að mörkuðum ráði fjölþjóðahringar og kostn- aður sé svo mikill, að við ráðum ekki við hann. Ég er þeirrar skoð- unar að við ráðum við alla þessa þætti, en það kostar að við verð- um að ieggja mikið á okkur. Og við getum keypt í flestum tilfcll- um þá tækniþekkingu sem til þarf. nægir þar að nefna álfram- leiðslu, kísilmálmframleiðslu og fleira. Hvað hráefni og markaðs- mál varðarþáerut.d. markaðirn- ir að opnast og tiltölulega auðvelt að ná langtfma samningum um hráefni, og það er unnt að koma vöru á markað óháð stórum fjöl- þjóðahringum". „Það hefur sýnt sig á undan- förnum árum að fyrirtæki sem starfa utan stóru fjölþjóðahring- anna, skila oftast nær betri ár- angri en dótturfyrirtæki stóru fyrirtækjanna". Eftir aö hafa sagt að það nægði ekki fyrir íslendinga að selja ein- vörðungu orku, þcir yrðu að nýta hana í þágu fyrirtækja, sagði Finnbogi' að nokkrir kostir væru til athugunar hjá hinu opinbera og þ.á.m. álverksmiðja með 65 þúsund tonna afkastagetu og 350 til 400 starfsmönnum. Finnbogi tók fram aö Staðarvalsnefnd myndi taka þætti eins og félags- lega röskun, mengun o.fl. ckki siður til athugunarcn arðscmi, en hún væri ein af meginforsendum fyrir því að hægt væri að ráðast í byggingu nýrrar álverksmiðju. I sambandi við mengun sagði Finn- bogi að ekki væri hægt að líkja saman mengun frá gömlum álver- um í Noregi og þeim nýjustu sem væru rcist í dag. „Pað er miðað við að í arðsemisathugunum verði í fyrstu könnuð hagkvæmni 65 þúsund tn. verksmiðju, sem síðar hefði möguleika á að stækka í allt að 130 þúsund tn. Nú er veriö að vinna að hagkvæmniathugun og henni á að vera lokið í ágúst, en þá fæst væntanlega úr því skorið hvórt borgar sig að fara út í áliðn- að hér á landi og staðarvalsathug- un er í gangi. Auk þess þarf ýtar- lega umhverfisrannsókn áður en staður fyrir verksmiðjuna veröur endanlega ákveðinn, þ.e. ef á unnað borð er tulið hagkvæmt að fara út í þennan iðnað". I lok erindis síns sagði Finnbogi að hvcr orkueining til áliðnaðar hér á landi gæti kostað um 15 aura. cn fyrr á fundinum haföi Karl Georg Höycr sagt að áliðn- aðurinn væri tilbúinn til að greiða 5 aura. Finnbogi sagði að cf verð- ið væri svo lágt væri Ijóst að verk- smiðja myndi aldrei standa undir sér. en hann benti á að hér á landi greiddi álverið 1/6 af því orku- veröi sem sambærileg fyrirtæki í U.S.A. þurfa að grciöa. „Ef þaö er talið hagkvæmt að reka álver í Bandaríkjunum með 6 sinnum hærra raforkuvcröi þá hcld ég aö það hljóti aö vcra hagkvæmt að reka álver á íslandi. þó það greiddi 3var sinnum hærra verð en álverið í Straumsvík. sagði Finnbogi og bætti því við að stór- iöja væri í sjálfu sér engin lausn á atvinnuvanda íslendipga. en mikilvægt spor í þá átt að leysa hann. Jóhannes Geir Sigurgeirsson bóndi: Efasemdir um rétt- mæti orkufreks stór- iðnaðar þurfa ekki að tákna andstöðu Ef aðeins er litið á þróun atvinnulífs við Eyjafjörð það sem af er þessarar aldar kemur í Ijós að þar hefur verið um að ræða stöðuga þróun þar sem haldist hafa í hendur landbúnaður, sjávar- útvegur, úrvinnsluiðnaður úr innlend- um hráefnum ásamt ýmiskonar opin- berri þjónustu og smærri og stærri iðn- fyrirtækjum. Það má segja að hér hafi hin sígandi lukka ráðið ferðinni. Bein afleiðing af þessu er sú stað- reynd að atvinnulíf hér við Eyjafjörð er að öllum líkindum fjölbreyttara og stöðugra en dæmi eru um í öðru af- mörkuðu svæði hérlendis í dag. Ástæða þessa stöðugleika og farsældar í atvinnuuppbyggingu er eflaust að stór- um hluta sú að hér hafa heimamenn ráðið ferðinni að mestu leyti. Bæði hafa dugmiklir einstaklingar einir sér og með samvinnu sín á milli verið hér að verki og ekki síst kemur til að hér var uppgangur samvinnufélaga hraður og með þeim sameinuðu héraðsbúar krafta sína til stórátaka í atvinnumál- um. Þá má eki gleyma því að á Akur- eyri setti SÍS niður aðalstöðvar fyrir sinn iðnað. Ætla má að bein afleiðing þess sem áður er sagt hafi orðiö sú að hér varð hlutur aðkominna stórspekulanta ald- rei eins afgcrandi og í mörgum öðrum byggðarlögum og ég læt ykkur góðir fundarmenn um að draga af því ályktanir hvers virði frumkvæði heima- manna á hverjum stað sé í atvinnumál- um. Eg ætla áður cn lengra er haldið að ræða aðeins um byggðir Eyjafjarðar sem landbúnaðarhéraðs. Ekki ætti að þurfa að fjölyrða um hlutverk og kosti Eyjafjarðar sem slíks. Vegna ýmissa landfræðilegra og veðurfræðilegra þátta má óhikað telja byggðir Eyja- fjarðar eitt besta landbúnaðarhérað landsins og með tilliti til öryggis upp- skeru það besta. Sem sagt farsælasta landbúnaðarhérað landsins. Má í því sambandi minna á að síðustu áratugi hefur Eyjafjörður verið óformlegt forðabúr fyrir aðra hluta landsins þegar uppskera gróffóðurs hefur brugðist. Það ætti ekki að þurfa að minnast á, að enn sem komið er erum við algjörlega háð þeim gróðri sem vex á jörðinni ásamt með grænum plöntum hafsins um að sinna frumþörfum okkar þar sem fæðuöflunin er. Ég segi þetta þó hér vegna þess að sá grunur læðist að mér að í hringiðu neysluþjóðfélagsins og með aukinni fjarlægð alls þorra fólks frá frumatvinnuvegunum. Það séu sífellt fleiri sem yfirsést þessi stað- rcynd. En með þetta í huga ætti að vera Ijóst að gróið land ásamt með lífvæn- legustu hlutum sjávar eru í eðli sínu margfalt verðmeiri auðlind en uppruni þeirra efna sem setj a mestan svip á hina efnislegu umgjörð okkar. Af þessu má óhikað draga þá ályktun að Eyjafjörð- ur með þeim möguleikum sem hann hefur frá náttúrunnar hendi sé ein okk- ar dýrmætasta auðlind og beri að virða hann sem slíkan. Ég mun síðar koma að því hverjir möguleikar héraðsins eru á þessu sviði. Ef við snúum okkur nú aftur að atvinnulífinu við Eyjafjörð í dag þá stoðar ekkert annað en viðurkenna að þar ríkir nokkur óvissa og ástandið er vissulega ekkert allt of bjart. Ljóst er að vegna réttmætrar kröfu launamanna um viðunandi lífskjör af dagvinnu einni og samkeppni við erlenda aðila bæði í útflutningsiðnaði og þeim sem keppir við lítt heftan innflutning þá hnífa öll rök að því að stefnt verði að auknum afköstum á hverja vinnustund. Afleið- ing þess er að þau fyrirtæki sem nú eru starfrækt koma til með að þurfa minni mannafla en nú er, miðað við óbreytt framleiðslumagn og reyndar er þessi þróun nú þegar í fullum gangi. Þá er ekki hægt að horfa fram hjá því að mörg af stærstu fyrirtækjunum standa á hálfgerðum brauðfótum. Þeim hefur ekki verið sköpuð sú að- staða að þau hafi getað byggt sig upp með eigin fjármagni og afleiðing þessa hefur orðið sú að hugmyndir um aukna uppbyggingu iðnfyrirtækju hafa drukknað í daglegum reddingum. Nú finnst kannski einhverjum að ég sé full neikvæður og svona til þess að bæta þar aðeins um, vil ég minna á, að síðasta áratug hefur átt sér stað stór- kostleg uppbygging í atvinnumálum dreifbýlisins. Fyrst og fremst með upp- byggingu í fiskveiðum og fiskvinnslu, einnig í landbúnaði. En nú er svo kom- ið að við verðum að skapa iðnfyrirtækj- um sömu skilyrði ef um áframhaldandi uppbyggingu á að vera. Hér er ég ef til vill kominn að kjarna málsins. En áður en ég held áfram vil ég aðeins koma inn á viðbrögð manna við núverandi ástandi. Mikið hefur ver- ið rætt um orkufrekan iðnað til þess að taka við þeim sem koma inn á vinnu- markaðinn og ætla ég rriér ekki að for- dæma hann sem slíkan. En ég vil varpa þeirri spurningu til fundarmanna hver muni verða samkeppnisaðstaða núver- andi atvinnuvega í samkeppni við öfl- ugan aðila sem lokkaður væri hingað með boðum um ódýrari orku, sérsamn- inga um opinber gjöld og ýmsum öðr- um fríðindum. Svari nú hver fyrir sig. Ég ætla að varpa fram annarri spurn- ingu. Hvers vegna ekki að skapa þeim atvinnuvegum sem fyrir eru þau skil- yrði sem við þurfum að skapa hugsan- legri stóriðju og sjá hvers þeir eru megnugir. Þá og fyrst þá getum við farið að leiða hugann að alþjóðlegri stóriðju. Ég held að við verðum að gefa okkur tíma til þess að byggja upp okkar eigin atvinnuvegi og sérstaklega þá sem byggja á innlendum hráefnum. Við getum ekki leyft okkur að sleppa úr þeim þrepum sem stærri verkefni verða að hvíla á ef talið um innlenda stóriðju iá að verða annað en orðin tóm. Nú er það svo að það er alltaf auð- iveldara að gagnrýna en að benda á leið- ir til úrbóta. Því ætla ég að koma með dæmi um möguleika sem er fyrir hendi ;hér á svæðinu og byggir alfarið á inn- áendu hráefni. Það er vinnsla á fata- skinni úr íslenskum gærum. Láta mun nærri að framleiðsluverðmæti þessarar iframleiðslu í dag sé 15 millj. dollara en með því að fullvinna allar gærur sem hæfar eru til mokkasútunar hérlendis mætti auka verðmæti þeirra í 25 millj. idollara eða um 66% og veitti þessi iðn- aður þá 300-350 manns atvinnu. Ef við höldum áfram með þetta dæmi þá mætti sauma úr þessum skinnum 140 þúsund flíkur og þá gæti skinnaiðn- aðurinn hérlendis veitt 700-900 manns atvinnu. Það er síðan pólitísk spurning hve mikið af þessu gætikomið hér á Eyjafjarðarsvæðið. En ef við gefum okkur að þau skinn sem koma til vinnslu hjá iðnaðardeild SÍS á Akureyri væru unnin hér í flíkur, mætti reikna með að hér gætu allt að 500 manns haft vinnu við þessa framieiðslu á móti um 170 nú. Þá ætla ég að nefna lagmetisiðnað sem möguleika hér. Það finnst kannski einhverjum það dálítil kokhreysti eins og þróun þeirrar framleiðslu hefur ver- ið hérlendis. Það má segja að þar hafi verið um að ræða samfellda sorgarsögu síðasta áratug. En þess ber að geta að þar virðast hafa orðið mistök á mistök ofan og sú opinbera stofnun sem átti að vera leiðandi fyrir þessa framleiðslu virðist aldrei hafa verið vanda sínum vaxin og er ég ekki frá því að halda að meinsemdin liggi fyrst og fremst í eðli þess kerfis sem byggt var upp af mis- vitrum stjórnmálamönnum. Hvers vegna taka þau fyrirtæki hér á staðnum sem hafa yfir að ráða grundvallarþekk- ingu í matvælagerð (KEA mjólkur- og matvælafræðingar) og eru að vinna að markaðsöflun erlendis (iðnaðard. SÍS), hvers vegna taka þessi fyrirtæki ekki höndum saman um uppbyggingu stórfellds lagmetisiðnaðar. Einnig vil ég minnast á atvinnugrein- ar sem við erum að missa út úr landinu svo sem húsgagna- og innréttingaiðn- aðinn. Nú eru fyrirtæki á Reykjavíkur- svæðinu að gera átak í þessum grein- um. Hvers vegna ekki líka hér. Þessari upptalningu mætti eflaust halda lengi áfram en hér læt ég staðar numið. Nú segja eflaust einhverjir. Við vitum um alla þessa möguleika en málið er bara það að þetta er ekki hægt. Við erum bundnir af erlendum við- skiptasamningum, fjármögnun slíkra fyrirtækja er vonlaus, gengisþróun er miðuð við fiskvinnsluna og fleira og fleira. Ég segi aftur á móti: Dettur ein- hverjum í hug að hér rísi stóriðja í ein- hverri mynd án stórfelldra aðgerða? Hér er ég kominn að því sama og áður. Við byggjum atvinnuvegi okkar ekki upp án þess að iaga til fyrir okkur og skapa þeim viðunandi starfsgrundvöll. Þar gildir einu hvort um er að ræða orkufrekan iðnað eða frekari upp- byggingu þess sem fyrir er. Áður en ég segi skilið við landbúnað- inn ætla ég að nefna eina af þeim nýju búgreinum sem nú er rætt um, það er. loðdýraræktina, og taka refaræktina sem dæmi, enda virðist hún henta mjög vel hér og þær tilraunir sem gerðar hafa verið virðast lofa mjög góðu. Til þess að gefa aðeins hugmynd um hvaða möguleikar eru hér fyrir hendi ætla ég að nefna til reynslu Finna í refarækt. Þar var fjöldi dýra sem til nytja komu 3000 árið 1960 en í dag er fjöldinn kom- inn upp í 1,6 millj. og mest hefur aukn- ingin orðið á allra síðustu árum. Það virðist ekkert geta komið í veg fyrir að við getum fetað í fótspor Finna í þessu efni. Öll ytri skilyrði eru okkur mjög hagstæð. Við getum unnið fóðrið 90% úr innlendum hráefnum mest fisk og sláturúrgangi, veðurfar er hagstætt og bændum landsins vantar aukin verk- efni til þess að vinna að. En hvernig gæti þetta komið við atvinnulíf við Eyjafjörð. Til þess að gefa svolítið dæmi þá skulum við gefa okkur að hér yrðu stofnsett 50 refabú á STÓRIÐJA VIÐ EYJAFJÖRÐ SUNN, Samtök um náttúruvernd á Norðurlandi héldu ásamt ýms- um félagasamtökum, fund í Borgarbíói s.l. laugardag um stór iðju og var nær eingöngu rætt um álver við Eyjafjörð. Fundurinn var um margt fræðandi, en skoð- anaskipti ekki nægjanleg því sjónarmið þeirra sem vilja stór- iðju, þó ekki sé um álverað ræða, voru ekki kynnt nægjanlega vel. Einnig virðast fundarboðendur ekki hafagert Finnboga Jónssyni, deildarstjóra í iðnaðarráðuneyt- inu, nægjanlega grein fyrir um hvað fundurinn snerist, því í upp- hafi sagði Finnbogi orðrétt: . . . „Það var talað við mig í desem- ber um að koma á þennan fund náttúruverndarmanna og taka þátt í umræðum, en ekki að halda hér ræðu og það kom mér mjög á óvart að heyra í fréttunum s.l. mánudag að ég ætti að tala um hugmyndir stjórnvalda um stór- iðju við Eyjafjörð. Ég mun hins vegar ræða um almenna stefnu ríkisstjórnarinnar í orkufrekum iðnaði og virkjanauppbyggingu, og mínar eigin hugmyndir, sem heimamanns, hvaða möguleika ég tel að séu hér á stóriðnaði". Aðrir framsögumenn á fundin- um voru þeir Karl Georg Höyer, Jóhannes Geir Sigurgeirsson, Þóroddur F. Þóroddsson, jarð- fræðingur á Náttúrugripasafninu á Akureyri. Erindi þessara þriggja birtast nær óstytt í opnu blaðsins í dag og er þess vænst að lesendur verði nokkuð fróðari um stóriðju og það sem henni tengist eftir lesturinn. Eftir fram- söguerindi þeirra fjórmenning- anna fóru almennar umræður, en ekki er talin ástæða til að rekja gang þeirra, enda kom fátt nýtt fram sem ekki má finna í ræðum þeim sem birtast í opnunni. Fundurinn í Borgarbíói er von- andi sá fýrsti af mörgum sinnar tegundar, enda er það nauðsyn- legt að almenningur sé sem best upplýstur um málefni iðnaðar við Eyjafjörð. Hins vegar verður að gæta þess að hvergi hallist á í um- ræðunni, þ.e. að sjónarmið beggja komi skýrt fram. í frétta- tilkynningu um fundinn sagði: „Honum (þ.e. fundinum) er ætl- að að vekja umhugsun og um- ræður meðal almennings um mál- efni sem ekki er einkamál þeirra sem landinu stjórna, þ.e. hvernig við nýtum og umgöngust landið Karl G. Höyer kennari: Einhæf iðjusvæði eru vandamál nú á tímum í útdrætti úr fyrirlestri Karl G. Höyer, sem er kennari við Sogn og Fjordane Distriktshögskole, segir í upphafi að síöasta áratug- inn hafi orðið allmiklar umræður um stóriðju í Noregi. Karl segir að skipta megi stóriðju í nokkra flokka eftir hráefni og fram- leiðslu, svo sem álver, stálver, járn og járnblendi, áburðarverk- smiðjur og fl. Síðan segir orðrétt: Áliðnaður notar langmesta orku. Um 40% af raforku í Noregi fara til stóriðju. Við fulla nýtingu er þessi notkun um 30 teravattstundir á ári, en það jafngildir orku frá um 30 stórvirkjunum. Stóriðjan notar meira en tvöfalt meiri orku en allur annar iðnaður í Noregi, en veitir þó aðeins um 20.000 mönnum atvinnu, þar sem annar iðnaður veitir aftur á móti um 350.000 mönnum atvinnu. Umræðurnar í Noregi hafa einkum snúist um eftirfarandi efni: a) Samband stóriðju og orkuöflun- ar. b) Vandamál einhliða iðjusvæða. c) Mengun frá stóriðju. d) Raforkuverð til iðnaðar. e) Möguleikar á orkusparnaði. Samband stóriðju og orkuöflunar í umræðum manna um stóriðju er oft vikið að því að tryggja þurfi atvinnu starfsfólksins. I því sam- bandi má setja upp eftirfarandi reikningsdæmi. Áliðjan veitir um 7000 manns vinnu. Síðan um 1950 hefur framleiðsla af áli sexfaldast miðað við fjölda starfsmanna og þó eru enn mörg gamaldags áliðjuver í notkun. Sé miðað við framtíðará- form um hagræðingu í álverum og núverandi iðjuver í Japan, má var- lega áætla að framleiðnin (þ.e. framleiðsla á starfsmann) tvöfaldist enn fram að árinu 2000. Til að halda uppi vinnu fyrir 7 þúsund manns, verður því að framleiða helmingi meira ál, eða um það bil 1,5 milljón tonn á ári. Þótt reiknað sé með betri orkunýtingu en núna, t.d. 15.000 kwst/tonn, þarf samt sem áður 22,5 Twst. á ári og byggingu 8 nýrrra stórvirkjana á þessum áratug, ein- ungis til þess að tryggja atvinnu þeirra er nú starfa dí áliðnaði. Svip- uð dæmi má reyndar setja upp fyrir aðra stóriðju. Við eigum því um tvo kosti að velja: 1. Að halda áfram að byggja upp stóriðju til að tryggja atvinnu í þessum iðnaði, með aukinni ásókn í síðustu óbeisluðu fall- vötnin í Noregi og með olíukynnt orkuver eða kjarnorkuver á næsta leyti. 2. Að fækka þeim sem vinna við stóriðju og setja þannig tilvist margra einhliða stóriðjusvæða í hættu, en jafnframt að skapa önnur atvinnufyrirtæki og hafa möguleika að vernda dýrmæt- ustu vatnasvæðin víðsvegar um landið. Ársframleiðsla vatnsaflsvirkjana í Noregi, sem teknar hafa verið í notkun, verið er að byggja eða búið að samþykkja byggingu á, er um 95 Twst, sem jafngildir um 95 stór- virkjunum. Þegar fjallað er um verndum vatnsfalla eða vatnakerfa, er sjaldn- ast átt við verndun gegn hvers konar nýtingu, heldur gegn einhliða ný- tingu þeirra þ.e. raforkufram- leiðslu, sem vanalega takmarkar eða útilokar önnur afnot. í Noregi voru miklar vonir bund- nar við opinbera könnun á vatna- kerfum sem unnið er að, og átti að ljúka á 2-3 árum, og nefnd var „Heildaráætlun um nýtingu vatna- kerfa“. Átti að skrásetja alla nýting- armöguleika vatnasvæðanna, bera þá saman á jafnréttisgrundvelli, setja upp forgangsröð eftir ríkjandi nýtinbgarmöguleikum og gera nýt- ingaráætlun fyrir þau vatnakerfi þar sem árekstrar gætu orðið. í slíku verkefni er raforkuframleiðslan að- eins einn af mörgum möguleikum til nýtingar, og engin ástæða til að hún hafi forgang fram yfir aðrar aðferð- ir, t.d. neysluvatnsöflun, skógrækt, náttúruvernd, minjavernd, útivist, fiskirækt og veiðar. Vandamál einhliða iðjusvæða Mörg stóriðjuver, þar á meðal stærstu álverin, eru byggð á af- skekktum stöðum, oft innst í þröng- um fjörðum, með lélegt vegarsam- band og lítið undirlendi. Vinnu- markaðurinn er mjög takmarkaður og iðjuverið oft algerlega ríkjandi á þessum stöðum. Þessi einhæfu iðju- svæði eru mikið vandamál nú á tímum. Á síðastliðnum áratug náð- ist jafnvægi í ýmsum afskekktum byggðarlögum, en þessi einhliða stóriðjusvæði hafa lent í verulegum ógöngum, og atvinnuhorfur eru þar víða mjög slæmar. í Sogni og í Fjör- ðum er þetta mjög greinilegt. Töluverður fólksflótti er bæði frá Höyanger og Árdal, þar sem eru stór álver. Það hefur reynst erfitt að skapa fjölbreytilegt atvinnulíf í næstu árum að meðaltali 150 læður að stærð. Miðað við það verð sem nú fæst fyrir skinnið eða 52 pund (um 740 kr.) þá gæfi þetta í gjaldeyristekjur rúmlega 33 milljónir (3,3 g milljarða). Þannig að hér er ekki um neitt smámál að ræða. Ég ætla svo áður en ég hætti, að biðja fundarmenn að íhuga hverjar afleið- ingar það mundi hafa ef leysa ætti atvinnumál okkar kjördæmis með byggingu fyrirtækis með allt að þúsund starfsmenn hér á Eyjafjarðarsvæðinu. Yrði þá ekki um að ræða stórfellda byggðaröskun hér innan fjórðungsins og þá hljótum við að spyrja. Er byggð- aröskun innan landshluta nokkuð betri en sú sem á sér stað milli landshluta. Ég held að slík framkvæmd sé alls ekki það sem hinn almenni íbúi vill, auk þess sem það brýtur algjörlega í bága við það sem unnið hefur verið að síðasta áratuginn. Þeir sem að þessum málum vinna, verða að gera sér Ijóst að hér er um að ræða hagsmuni og tilfinningar fólks á stóru landsvæði og þetta verk- efni er þess eðlis að þar verður ekki reglustiku komið við. Hlutur stjórn- valda hlýtur fyrst og fremst að vera sá að örva og styðja við framtak heima- manna. Ef ég dreg nú aðeins saman það sem ég hef verið að segja, þá búum við hér í gjöfulu héraði sem enn býr yfir ýmsum möguleikum frá náttúrunnar hendi til aukinnar verðmætasköpunar og þá möguleika, megum við ekki á nokkurn hátt skerða. Við búum hér við fjölbreytt og stöð- ugt atvinnulíf sem á að geta orðið grundvöllur að frekari atvinnuupp- byggingu sem byggði sem mest á inn- lendum hráefnum og innlendu fram- taki og leitaðist við að halda því jafn- vægi sem nú er á milli atvinnugreina. Ég hef leitast við að sýna fram á að efasemdir um réttmæti orkufreks stór- iðnaðar nú þurfi alls ekki að tákna andstöðu við framfarir og uppbyggingu og við verðum að halda áfram að huga að verkefnum sem geta nýtt orku okkar án þess að valda óbætanlegri röskun vegna stærðar sinnar eða umhverfis- áhrifa. okkar. Óskynsamleg vinnubrögð í þessum efnum geta haft alvar- legar afleiðingar um ókomna framtíð“. Þetta sjónarmið hefur núverandi ríkisstjórn haft að leið- arljósi allt frá fyrstu tíð og tók Finnbogi fram að ef náttúrufars- leg, félagsleg eða fjárhagsleg at- riði mæltu gegn stóriðju við Eyja- fjörð yrði að sjálfsögðu ekki ráð- ist í hana. Öll þessi atriði er nú verið að kanna og verður ekkert til sparað svo komist verði að hlutlausri niðurstöðu. -á.þ. kringum álver. Það hefur reynst erf- itt að skapa fjölbreytilegt atvinnulíf í kringum álverin. Fólkið sem þang- að fluttist í upphafi var flest ungt og á svipuðum aldri og einhæf aldurs- skipting veldur enn ýmsum vand- kvæðum. I einni skýrslunni um Árdal er rætt um „einnar-kynslóð- ar-þjóðfélagið“. Þegar börn fyrstu kynslóðarinnar komast á vinnuald- ur eru atvinnumöguleikar þeirra mjög takmarkaðir, þar sem foreldr- arnir eiga þá eftir um 10-20 ár fram að eftirlaunaaldri. Mikill aðflutn- ingur í upphafi og fólksflótti síðar meir er höfuðeinkenni þessara hreppa, sem deyfir allt frumkvæði heimamanna og gerir örðugt um vik að skapa eðlilegt mannfélag. í heild má segja að þessir iðju- verahreppar hafi fengið í hlut sinn fles af hinum alkunnu vandamálum stórborgasamfélagsins, svo sem unglingavandamál, óstöðugleika, hávaða og mengun af ýmsu tagi, án þess þó að öðlast kosti stórborg- anna, þ.e. fjölbreytt atvinnulíf með tækifærum til vinnu, einnig fyrir konur og unglinga. Þóroddur Þóroddsson jarðfræðingur: Verðum að not- færa okkur reynslu nágrannaþjóðanna Þóroddur sagði m.a. í sínu erindi að þegar rætt væri um stóriðju væri mörg- um ofarlega í huga mengunarhætta sem gjarnan fylgir slíkum iðjuverum, „og ekki er hægt að horfa framhjá henni þegar rætt er urn staðarval fyrir slík fyrirtæki. Mengunarhætta er að sjálf- sögðu mismikil frá ólíkum greinum iðnaðar og stóriðjunafninu þarf ekki endilega að fylgja dauði og tortíming. Mörg fyrirtæki sem eru smærri í sniðum geta sent frá sér mjög skaðleg efni og þarf ekki síður að hafa eftirlit með stofnun og rekstri þeirra. Hér við Eyjafjörð hefur verið rætt um byggingu álvers en mengunarhætta fra slíkum iðnaði er vel þekkt og því ekki óeðlilegt að skiptar skoðanir séu um ágæti slíks fyrirtækis hér við fjörðinn. Bera menn þá gjarnan fyrir sig að náttúruofarslegar aðstæður séu óhentugar og mengunarhætta af þeim sökum mikil, jafnvel frá tiltölulega litl- unt úrgangi. En hvað er svo sérstakt við náttúru- far í Eyjafirði? í stuttu erindi sem þessu er ekki hægt að fara út í smáatriði eða beinan samanburð við önnur héruð, en benda má á nokkur atriði. Fjörðurinn og dalirnir inn af honum eru urn 100 km á lengd, meðalbreiddin er einungis 5- 10 km og 1000-1500 m há fjöll umlykja hann á alla vegu. Fyrirbyggjandi aðgerðir, þó kostnaðarsamar séu, reynast mun ódýrari og áhrifameiri en tilraunir til úrbóta eftir að í óefni er komið og eig- endur fyrirtækja sem skyldaðir eru til að gera kostnaðarsamar breytingar vegna mengunarvarna eru ekki alltaf hrifnir af að þurfa að leggja stórfé í slíkt. Nágrannaþjóðir okkar hafa orðið fyrir dýrkeyptri rey.nslu af völdum mengunar og við höfum engin efni á að læra af sömu slysum heldur verðum við að notfæra okkur reynslu þeirra og byrgja brunninn í tíma. í framhaldi af þessu tel ég skylt að gera grein fyrir því að Staðarvalsnefnd lðnaðarráðuneytisins hefur falið Nátt- úrugripasafninu á Akureyri að gera forkönnun á náttúrufari í Eyjafirði sem væntanlega leiðir til nákvæmra rann- sókna ef ákvarðanir verða teknar um byggingu stóriðju eða annars iðnaðar sem mengunarhætta stafar af. Könnun þessi er rétt að hefjast og nýtist því ekki í þessu erindi. Mengun frá iðjuverum Mengun frá iðjuverum má skipta gróflcga í þrjá flokka: loftmengnun, vatnsmengun og mengun frá föstum úrgangi, sem komið er fyrir á þurru landi eða í sjó og getur urn síðir mengað ferskt vatn og sjó. Úrgangi sem komið er fyrir á þurru landi er oftast hægt að velja þannig stað að mengunarhætta er tiltölulega lítil eða búa þannig um hann að efni úr honum fari ekki eftirlitslaust út í náttúruna. Einnigmáganga þannig frá að hægt sé að endurnýta hann síðar. Mengaða læki er hægt að hrcinsa mcð ærnum tilkostnaði, en því sem sleppt er út í hafið eða andrúmsloftið ráðum við ekki lengur yfir og má í því sambandi nefna t.d. kvikasilfursmengun ísjónum við strendur Danmerkur og súra úr- komu sem drepið hefur allan fisk í hundruðum vatna í suður Svíþjóð og Noregi. Mengun frá álverum Álverum fylgir mengunarhætta frá útblæstri, skolvatni sem notað hefur verið til að hreinsa útblásturinn og frá föstum úrgangi. Tækni við hreinsun út- blásturslofts hcfur fleygt fram á undan- förnum árum og var reyndar orðin tals- vert fullkomin þegar álverið í Straums- vík var byggt. en fyrirtækið sem við sömdum við í það skiptið réð líklega ekki yfir fullkomnustu tækni. í fyrstu var útblástur frá kerskálum álvcra hreinsaður með vatni og olli það um- talsvcrðri vatnsmengun. en nú er þurr- hreinsun með endurnýtingu orðin skil- yrði í öllum nýjum álverum, leyfi ég mér að fullyrða. Vatns-sjávarmengun Flúorinnihald í yfirborðsvatni og köldu grunnvatni er mjög lágt og cru ferskvatnslífverur viðkvæmar fyrir citr- un af völdum aukins flúors þó það sé mjög breytilegt eftir tegundum. Talsvert magn fastra úrgangsefna kemur frá álverum og geta þau bæði valdið óþrifnaði og verulgri mengun vegna flúorinnihalds og cyansam- banda. Þessi úrgangur getur auðveld- lega mengað vatnsbói, grunnvatn, ár og stöðuvötn ef honum er komið fyrir við óheppilegar aðstæður á landi eða óhöpp verða í meðferð hans. Hluta þessa úrgangs er hægt að endurnýta og er æskilegt að það sé gert sem mest. Víða er honum komið fyrir í uppfyll- ingu í fjöru og virðist mengunarhætta af honum þarekki mikil. Hluti flúors- ins fellur út í sjónum og safnast í botn- setið en hluti berst upp í andrúmsioftið við uppgufun og skilar sér á ný með úrkomunni. Cyan gengur hins vegar í sambönd við Iffræn efni. Sem fyrr skiptir miklu máli að þynning efnanna verði sem mest og er því þörf á ná- kvæmum straummælingum og athug- unum í nálægð við fiskimið áður en los- unarstaður í sjónum er valinn. Þol- mörk einstakra sjávarlífvera eru mjög misjöfn en rannsóknir hafa einnig leitt í Ijós að flúor sest aðallega í roð og hreistur fiska svo óhætt er að éta fiskinn. Rannsóknir við Straumsvík Itafa ekki leitt í Ijós ntengun sjávar þar svo mér sé kunnugt um. Stórt iðjuvcr þarf mikið landrý'mi og er talið að verksmiðjulóð álvers þurfi að vera um 2 km á lcngd og 'k km á breidd með tilheyrandi hafnarmann- virkjum og samgönguleiðum á landi. Slík mannvirki verða vart falin á milli holta og ckki þykja þau beint prýða umhvcrfið. Verksmiðjulóðin má þó líklega teljast talsvert stærri cn áður var sagt því landsvæði næst verksmiðjunni verður hvorki notað til bei tar eða ræktunar því takmörk eru fyrir því hvað skepnurnar mega éta af flúor á degi hverjum. Við Straumsvík er svæði innan 3 km fjarlægðar frá ntiðjum ker- skálanum nánast talið tilheyra verk- smiðjulóðinni. Töluvert jarðrask fylgir lagningu háspennulína, vatnslagna og vinnslu jarðcfna til vega-, hafnar og annarrar mannvirkjagerðar og getur hefðbundin nýting all stórra landsvæða takmarkast af þeim sökum. Ekki verð- ur hjá því komist að veruleg aukning verði í ferðum stórra og smárra skipa um fjörðinn og umferð á landi verður einnig veruleg milli verksmiðjunnar og íbúðar- og þjónustusvæða. Þessari um- ferð fylgir aukin hætta á olíumengun i firðinum og útbláturs og hávaðameng- un frá bílum. Umferð bifreiða á aðal- vegum hér í nágrenninu er nú þegar talsverð og bundið slitlag hefur minnk- að rykið en aukið hraðann og e.t.v. umferðina líka. Umferðinni fer því að fylgja vcruleg mengunarhætta fyrir gróður í nágrenni veganna. Það er nokkuð auglóst að stóriðja hvað nafni sem hún nefnist þarf talsvert landrými undir mannvirki og getur auk þess haft áhrif á náttúrufar og heíð- bundna nýtingu landsvæðis sem skiptir a.m.k. tugum km. Við staðarval fyrir slík iðjuver hlýtur að vcrða að taka tillit til núverandi nýtingar landsins og aukningar á því sviði auk annarra at- riða. Það cr því von mín ef ég má láta hana í ljós hér að gróðursælasta land- búnaðarhérað landsins verði metið að verðlcikum en ckki sclt undir borðið í viðskiptum stjórnmálamanna. Aö lokum vil ég leggja aherslu á að þörf er verulegra rannsókria á náttúru Eyjafjarðar áöur cn ráðist veröur i uppsetningu hvers konar iðnaðar sem veruicg mengunarhætta stafar af, og vil ég benda á að við sitjum nú þegar uppi með vcrulcgt rnagn eiturcfna frá þeirn iðnáði og umferö sem er hér í dag. 6 - DAGUR 2. febrúar 1982 2. febrúar 1982 - DAGUR - 7

x

Dagur

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Dagur
https://timarit.is/publication/256

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.