Dagur - 12.02.1982, Blaðsíða 6

Dagur - 12.02.1982, Blaðsíða 6
Jón Samúelsson með líkön af amboðum, þ.e. þeim áhöldum sem notuð eru við slátrun og skurð. Mynd: á.þ. Hvalurinn bíður flutnings á bryggjunni. „Spennandi? Já, þú spyrð hvort þetta hafi ekki verið spennandi. Það er ekki erfitt að svara þeirri spurningu. Grind- hvaladrápið var mjög spenn- andi og er enn. Veiðifýsnin er manninum í blóð borin og hér áður fyrr skipti það heimilin öllu máli að fá mat, villibráð. í dag er þetta frekar stundað sem íþrótt, en það er þó farið eftir ævafornum reglum.“ Augun í Jóni Samúelssyni tindra þegar hann rifjar upp grindhvala- drápið í Færeyjum þegar hann var ungur maður. Átján ára flutti hann frá Færeyjum til ís- lands þar sem hann hefur hald- ið sig í ein fjörutíu ár, en síðasta grindhvaladrápið sem hann tók þátt í, skömmu áður en hann tók pjönkur sínar og fór til Fróns, stendur honum enn Ijóslifandi fyrir minni. Grínd- hvaladrápið er þjóðaríþrótt í Færeyjum og vissi Jón ekki til að svipuð veiðiaðferð væri við- höfð annarsstaðar í veröldinni. Öftustu hvalirnir stungnir Við skulum bregða okkur nokkra áratugi aftur í tímann. Tveir karlar eru í seglbáti á hand- færum skammt frá landi. Veður er gott, sól og hiti og karlarnir eru komnir með nokkra stútugsfiska í kjalsogið. Um leið og annar þeirra kveikir í pípusterti verður honum litið yfir hafflötinn. Hann gleymir eldspýtunni þar til hún minnir hann óþyrmilega á tilvist sína - þá rankar hann eins og úr roti. í hálfrar sjómílu fjarlægð sá hann grindhvalavöðu á lítilli ferð, dýrin dóla áfram í vatnsskorp- unni. Hann hvíslaði tíðindin að félaga sínum, sem bregður hratt við og bindur sjóbrók efst í mastrið. Þá var ekici til talstöð og því var gripið til brókarinnar. Eldri kona sem er í kartöfluupp- tekt sér brókina í mastrinu og veit hvers kyns er. Hún hleypur upp á hól þar skammt frá og kveikir í sprekum sem þar liggja. Tíðindin höfðu borist og menn hlaupa í báta sína og róa af stað eins og þeir eiga lífið að leysa. Karlarnir Sagt er að ókunnugir líti stundum undan þegar skurður stendur hvað hæst. 6 - DAGUR -12. febrúar 1982 tveir bíða rólegir. Þeir vita sem er að vaðan mun ekki hverfa og þeir vita líka að launin fyrir að gera viðvart um vöðuna eru annað hvort stærsti hvalurinn eða tveir sem jafngiltu þeim stærsta. „Nú hefur þetta breyst,“ sagði Jón Samúelsson. „Sími, talstöðv- ar og vélbátar hafa létt mönnum erfiðið." Jón fær sér í nefið og blaðamaður býður upp á hákarls- bita. Við erum alltaf þjóðlegir í okkur á Degi. „Þegar vaðan hefur fundist og bátar komnir á staðinn er farið að reka með hliðsjón af straum og veðri. Það er ekki sama hvar rekið er upp. í Færeyjum eru til nokkrir viðurkenndir „hvalvogir". Fjaran þar er þannig að í henni er aflíð- andi sandbotn en ekki marbakki, því hvalir synda ekki upp á mar- bakka. Rekstrinum stjórna formannabátar og formenn stjórnuðu drápinu líka þegar að landi kom. Það var ýmist að tækist að reka hvalina á land eða ekki, stundum varð að drepa þá á sundi. Þegar grindhvalavaða er rekin á land eru öftustu hvalirnir stungnir með ákveðnum spjótsstungum. Venjulega ruddust þeir þá í gegn- um vöðuna og ærðu alla vöðuna sem synti á land. Þá var hægt að drepa marga hvali á örskömmum tíma. Ef drepið var á sundi varð oft mikið tjón á bátum og amboðum, en því nafni nefndust þau áhöld sem notuð voru til að drepa dýrin. Það tjón var og er enn bætt af óskiptum afla. Sauðabréfið frá 1300 Ég var fyrst með í þessu þegar ég var ellefu ára gamall, og þang- að til ég flutti til landsins tók ég þátt í þessu á hverju sumri. Þegar ég var að alast upp, skipti þessi matur miklu máli á hverju heimili, rétt eins og á fyrri öidum. Þá, og alveg framundir okkar daga var kjötið af grindinni svo mikil búbót að þau ár þegar hval- ur kom ekki, lá við hungursneyð. Lög um skiptingu aflans eru frá því fyrir aldamótin 1300. Þau má rekja til Magnúsar lagabætis, Noregskonungs. Þessi lagabálkur heitir Sauðabréfið, en í honum eru einnig reglur um tölu sauðfjár í landareignum fólks í Færeyjum. Samkvæmt þeim má ekki ganga nema ákveðinn fjöldi á mörkinni. Ástæðurnar fyrir því að settar voru nákvæmar reglur umskipt- inguna eru einfaldar. Það varð að gjörnýta aflann og dreifa honum svo flestirgætu notið góðs af. Með þessu móti var hægt að koma í veg fyrir hungursneyð og óþarfa fjár- framlög eða aðstoð þeirra sem betur máttu sín til hinna fátæku. Að auki komu svona nákvæmar reglur í veg fyrir illdeilur- þú veist að hér á Islandi spruttu oft upp deilur eftir hvalreka. Þarna var ekki um slíkt að ræða. Að sjálfsögðu fengu þeir sem stóðu í sjálfu drápinu stærri hlut, en þó var enginn afskiptur þegar upp var staðið. Þegar drápi er lokið sest sýslu- Kjötið af dýrunum var mjög mikilvægt hér áður fyrr. maðurinn niður ásamt aðstoð- armönnum og fer að reikna út hlut hvers og eins. Þetta er mikið verk og oft verða þeir að hafa íbúaskrá eyjanna til hliðsjónar svo ekkert fari nú úrskeiðis. Á meðan dansar fólk og skemmtir sér. Hér áður fyrr voru þetta nán- ast samkomur og sjálfsagt oft þær einu sem haldnar voru. Yfirleitt koma þessar vöður upp að eyjun- um síðsumars eða á haustin og þetta var því á margan hátt heppi- legur tími fyrir fólkið til að skemmta sér. Já, það hefur oft verið mikið fjör eftir að drápi lauk og gleðin tók völd. Ef við eigum að finna einhverja hliðstæðu hér á landi, dettur mér helst í hug rétt- irnar eins og þær voru hér áður fyrr.“ Þurr grind og spik Og þá erum við komin að verk- uninni. Jón sagði að það kæmi vatn í munninn á sér, þegar hon- um yrði hugsað til þeirra kræsinga sem hægt væri að gera úr kjötinu. Það er víst lítið um slíkan mat hér á landi og hvað bragðið af nýju kjöti varðar þá sagði Jón að það væri eins konar millistig af hrefnu- og hnísukjöti. „Kjötið var - og er - hert og saltað. Ég geri þó ráð fyrir að mest hafi verið saltað í tunnur. Nú orðið geta menn að sjálfsögðu fryst kjötið, en hafa þó ekki snúið bakið við gömlu verkunaraðferð- unum. “ Blaðamaður vildi nú fá að vita, hvernig Færeyingar þurrk- uðu kjötið. í ljós kom að þeir skera kjötið niður í lengjur og hengja til þerris. „Það verður nokkuð hart og þurrt," sagði Jón, „spikið er saltað. Þegar Færeying- ar setjast til borðs með þetta tvennt fyrir framan sig, tala þeir um þurra grind og spik og þykir herramannsmatur. Sumum út- lendingum þykir þetta gott, en það er upp og ofan rétt eins og all- taf 'þegar kemur að þjóðlegum mat. í því sambandi má minnast svertingjans sem sá sviðinn kinda- haus í verslunarglugga í Reykja- vík. Surtur var á skipi og hann forðaði sér um borð og kom aldrei aftur á land meðan skipið var í Reykjavík." í gamla daga var það ekki að- eins kjötið af skepnunni sem var notað. Við skulum hverfa aftur til upphafs þessa greinarkorns til karlanna í dæmisögunni. Það má vel vera að kona annars þeirra hafi laumað með í nestis- böggulinn bita af þurri grind og þegar þeir félagar fóru á línu hafi lóðabelgirnir verið gerðir úr maga hvalsins. Sömu sögu má segja um netabelgina. Maginn var verk- aður og þurrkaður á þann hátt að hann fúnaði ekki. „Þessir belgir voru mjög endingargóðir,“ bætti Jón við. og ef við höldum okkur enn við innyflin má geta þess að nýrun voru ákaflega eftirsótt þeg- ar þau voru ný. Allt upp í 1200 hvalir Jón var nú beðinn um að ræða ögn meira um sjálfar vöðurnar. Hann sagði að fjöldi hvala í hverri vöðu væri mjög breytilegur. „Hann getur verið allt frá 10 upp í 1200 hvalir. í fyrsta skipti sem ég var með voru drepnir 560 hvalir. Jú, menn gátu torgað því. Það var ekkert vandamál. Þessu var skipt á svo marga staði. En síðasta sumar var óvenju mikið um hval og menn áttu í dálitlum vand- ræðum með að nýta skepnurnar. Hvalkjöt, grindin, er ekki jafn mikilvæg fæðutegund í dag og var í gamla daga og því varð töluvert ónýtt af þeim hvölum sem reknir voru á land í haust.“ Jón minnir aftur á að í dag er þetta íþrótt, leifar frá gömlum tíma þegar ekkert tækifæri var lát- ið ónotað til að afla heimilinu matar. Það má vera að ókunnug- um þyki blóðvöllurinn vera frem- ur óhugnalegur, en fyrir innfædda er þetta eðlilegur hlutur, þáttur í daglegu amstri. Við kveðjum Jón, hann fær sér í nefið, sýpur úr kaffibollanum og hverfur út um dyrnar. Sérkennileg mynd: Dauður hvalur og kirkja í baksýn. Svona lítur ströndin út þegar rekstri er lokið. 12. febrúar 1982 - DAGUR - 7

x

Dagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagur
https://timarit.is/publication/256

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.