Dagur - 06.07.1982, Blaðsíða 8

Minning:
Rannveig Þórarinsdóttir
og Ólafur Ágústsson
I dag er til moldar borin hér á Akur-
eyri Rannveig Pórarinsdóttir, ekkja
eftir Ólaf Ágústsson, húsgagna-
smíðameistara, sem lést 21. des.
1976.
Rannveig og Ólafur voru svo nát-
engd æskuárum mínum á Oddeyri.
að ávallt koma þau bæði upp í
hugann, þcgar ég hugsa til þeirra
tíma. Því finnst mér við hæfi, að ég
minnist þeirra beggja samtímis, þótl
síöbúin séu minningarorðin um
hann.
Ég og Ágúst, yngri sonur þeirra,
vorum æskuvinir, jafn-
aldrar og mjög samrýndir um tíma
og þau kynni leiddu til mik-
illar tryggðar þeirra hjóna við mig,
sem m.a. kom fram í því, að á erfiðri
stundu í lífi mínu sýndu þau mér
slíka vinsemd, að ég fæ aldrei
gleymt.
Á þessum lífsglöðu og áhyggju-
lausu æskuárum var aldeilis ekki ver-
ið að velta fyrir sér eðliseigin-
leikum þess fólks, sem mest sam-
neyti var haft við. Mér nægði að hafa
það á tilfinningunni, að ég væri gest-
ur hjá góðu fólki, þegar ég var að
drekka kakó eða mjólk ásamt með-
læti meO Gústa, vini mínum, í eld-
húsinu hjá móður hans, einu sinni
sem oftar. Það var því löngu seinna,
sem ég gerði mér grein fyrir, hvað
þau Rannveig og Ólafur voru raunar
ólík að skapferli. Hann var glaðvær,
brosmildur og opinskár, hún dul að
eðlisfari og fremur alvörugefin. Ég
gæti ímyndað mér, að
ókunnugum hafi þótt hún form-
föst í viðmóti og seintekin. En það
mun hafa verið kynfylgja ættar
hennar. Entæki Rannveig tryggð við
einhverja manneskju, stóð hún til
æviloka.
En þrátt fyrir ólíkt skapferli, áttu
þessi bráðmyndarlegu hjón vel
saman, sem best sést á því, að í hjóna-
bandi voru þau í 60 ár, og milli
þeirra ríkti kærleikur, samhcldni og
virðing til hinstu stundar. í raun og
veru verður ekki annað sagt, en að
þau hafi verið lánsmanneskjur f öllu
lífi sínu og starfi, þótt sorgin heim-
sækti þau, eftir að eldri sonurinn,
Þórarinn, lést í blóma lífsins.
Rannveig Þórarinsdóttir var fædd
að Æsustöðum í Eyjafirði 28. júlí
1891 og var því nærri 91 árs að aldri,
þegar hún lést. Foreldrar hennar
voru Þórarinn Jónas Jónasson, sonur
Sigluvíkur-Jónasar, og Ólöf Þor-
steinsdóttir, hreppstjóra að Öxna-
felli, Einarssonar prests í Saurbæ í
Eyjafirði, Thorlacius. Þórarinn og
Ólöf eignuðust 10 börn, en sex þeirra
náðu fullorðinsaldri og þau voru
bræðurnir Jón Þór, málari, Jónas
Þór, verksmiðjustjóri, Þorsteinn
Thorlacius, bóksali og síðast prent-
smiðjustjóri, og Vilhjálmur Þór, síð-
ast bankastjóri, sem varyngstursyst-
kinanna. Systurnar voru tvær: Rann-
veig, setn hér um ræðir og Margrét,
sem giftist Agli Jóhannssyni, skip-
stjóra. Bræðurnir urðu allir þjóð-
kunnir menn, hver á sínu sviði. Nú
hafa öll þessi gerðarlegu systkini
safnast til feðra sinna.
Rannveigu þótti afar vænt um
systkini sín, og mér er kunnugt um,
hve illa hún þoldi köpuryrði í þeirra
garð, t.d. um Vilhjálm Þór, sem var
mikill athafna- og fjármálamaður og
oft stóð styrr um, eins og verða vill
um slfka menn. Hún var og frænd-
rækin með afbrigðum, þegar hún
kom því við.
Ólafur Ágústsson var fæddur hér á
Oddeyri 8. sept. 1891, en lést 21.
des. 1976, svo sem fyrr er frá sagt,
rúmlega 85 ára að aldri. Hann var
einbirni foreldra sinna, Salvarar Ní-
elsdóttur og Ágústs Jónssonar, sem
bæði voru ættuð héðan úr Eyjafirði.
Ungur að árum lærði Ólafur Ágústs-
son húsgagnasmíði hjá Karli Hann-
essyni, sem rak verkstæði hér í bæ
um tíma. Svo að segja strax að námi
loknu stofnaði Ólafur til eigin smíða-
rekstrar, fyrst í smáum stíl að
Grundargötu 6, en færði síðan út
kvíarnar með verkstæðisbygging-
unni að Grundargötu 1. Jafnframt
byggði hann stórhýsið að Strandgötu
33. Þetta var árið 1924 og mikið í
ráðist hjá ungum manninum. En
þetta var upphafið að hinni lands-
kunnu húsgagna- og innréttinga-
smíði Ólafs Ágústssonar, sem stóð
um áratugi. Handarverk verkstæðis
hans sjást enn í ýmsum stórbygging-
um Akureyrar og nágrannabæja,
t.d. Siglufirði. Og nefnt gæti ég
menn i Reykjavík, sem hvergi vildu
kaupa húsgögn nema frá Ólafi. Slík-
ur var orðstír hans. Ég er ekki í
minnsta vafa um, að Ólafi Ágústs-
syni verður helgaður kafli í iðnaðar-
sögu Akureyrar, svo merkur var fer-
ill hans í handverkinu. T.d. útskrif-
aði hann 31 smíðanema, sem allir
eru úrvals smiðir og kunnir af iðn
sinni.
Ólafur og Rannveig giftust 1. júlí
1916. Þau eignuðust tvo syni, Þórar-
in og Ágúst. - Þórarinn lést fyrir
aldur fram, aðeins 24 ára. Fráfall
hans var mikið harmsefni foreldrum
og öðrum ástvinum og það sár greri
aldrei til fulls. Þórarinn átti unnustu,
Bjargeyju Pétursdóttur. Ólafur og
Rannveig reyndust henni sem for-
eldrar eftir sonarmissinn. Bjargey
lést svo 15 árum eftir lát unnustans
og þau hjón treguðu hana mjög.
Ágúst, yngri sonurinn, lærði hús-
gagnasmíði af föður sínum, vann
lengi á verkstæði þeirra feðga, en
kennir nú iðn sína í Iðnskólanum á
Akureyri. Þar er áreiðanlega réttur
maður á réttum stað. Hann kvæntist
Lilju Sigurðardóttur, ættaðri úr
Skagafirði. Þau eiga fjögur mann-
vænleg og myndarleg börn, Rann-
veigu, Ólaf, Þórarin og Ingu Sigríði,
sem öll hafa stofnað heimili og eign-
ast börn.
Lengst af ævinni bjuggu þau
Rannveig og Ólafur að Strandgötu
33 og reistu þar stórglæsilegt heimili.
Fram eftir árum var margmennt á
heimili þeirra, því að auk sonanna
tveggja dvöldu foreldrar Ólafs þar í
umönnun til hárrar elli. Þá var það
og til siðs, að smíðanemar væru í
fæði ogþjónustu hjá meistara sínum,
oftast einn og stundum fleiri. f heim-
ilisstörfum var því í nógu að snúast,
auk ofurlítils búskaparumstangs,
sem varyndi Rannveigar. Af þessum
ástæðum þurfti hún á aðstoðarstúlku
að halda. Það hefur ekki verið borið
á torg, en þeir vita, sem þekkja, að
þessar stúlkur voru aldrei neinar
hornrekur á því heimili, heldur
ávallt litið á þær sem hluta af fjöl-
skyldunni. Og ef þær seinna á lífs-
leiðinni þurftu á einhverri aðstoð að
halda, áttu þær alltaf hauk í horni,
þar sem voru þau Rannveig og Ólaf-
ur.
Marga vinsemdina sýndu þau hjón
mér í æsku, en mesta og besta þegar
ég þurfti verulega á að halda. Þá
buðu þau mér að dvelja á heimili
sínu í tvo vetur, á meðan ég var við
skólanám. Þá var ég orðinn gestur í
fæðingarbænum og átti ekki í mörg
hús að venda. Og við mig var breytt,
eins og ég væri þriðji sonurinn. Svo
miklar mannkostamanneskjur voru
þau hjón.
Á þessari stundu ríkir því gleði í
huga mínum yfir bjartri minningu
um þessi góðu hjón og ég kveð þau
ekki með sorg í hjarta, slíkt væri ekki
að skapi Rannveigar. Hún gerði sér
fulla grein fyrir, að þau Ólafur voru
komin á þann aldur, að stundin stóra
nálgaðist. Og síðast þegar ég ræddi
við hana, fann ég það á henni, að hún
þráði raunar þá stund. Ef trú hennar
reyndist rétt, hefur hún nú endur-
heimt kæran eiginmann og soninn,
sem hún tregaði alla tíð, sem og aðra
ástvini, sem hugur hennar var ávallt
bundinn við í lifanda lífi.
Rannveigu Þórarinsdóttur og Ólaf
Ágústsson kveð ég með þökk og
virðingu.
Ágústi, syni þeirra, Lilju, konu
hans, börnum og barnabörnum
þeirra votta ég samúð mína og
minna.
Akureyri á útfarardegi Rannveig-
ar, 2. júlí 1982.
Eiríkur Eiríksson.
Skúli Magnússon var
stórbrotinn höfðingi
Föstudag 12. mars '82 kl. II, var llutt-
ur þátturinn, Mér eru fornu minnin
kær. Ég hef hlustað á marga þessa
þætti og halt gaman af þeim. En ég er
ekki sáttur við þennan þátt 12. mars.
Mér fannst hann mjög ómerkilegur
og ósannur. Þar sem mér finnst að
Skúla lógeta sé þar lýst mjög rang-
lega. Óll ævisaga Skúla ber honum
aðrti sögu og betri. Ég tel Skúla cinn
besta og merkasta Islending sinnar
samtíðar, stórbrotinn höfðingja,
serh lagði allt í sölurnar, til þess að
styðja að betri hagsæld þjóðarinnar,
á verstu og mestu hörmunga tímum
hennar. Vinsældir lians lóru vaxandi
með hverju ári sem hann var sýslu-
maður Skagfirðinga, fyrir röggsama
stjórn og réttláta dóma, meira en þá
gerðist hjá llestum lagamönnum
landsins. Þessi frásögn frá 12. mars
verður að teljast að mestu uppspuni
og ósannindi Irá hendi höfundar og
engum kær, þess vegna ekki rétt að
flytja þetta í þessum þætti. Viðskipti
Skúla og Merar-Eiríks eru mjög
rangfærð, enda munu þeir í raun og
veru hafa verið góðkunningjar.
Enda vildi Eiríkur ekki missa Skúla
frá Skagalirði. þegar til stóð að Skúli
flytti burt. Eiríkur var fjár og hrossa
flestur allra Skagfirðinga, cnginn
vissi hvað hann átti margt fé eða
Itross. Og örugglega ekki talið alveg
rétt fram. Útaf þessu varð þeim
sundurorða. Þegar Skúli lét telja fé
Eiríks í sntalamennsku gátu menn
Skúla talið 300 fjár. en þá var féð
rekið santan svo þétt að ekki var
hægt að telja meira. en þeir sem
töldu ætluðu að þá hefði um lh verið
talið. Hvað taldi svo Eiríkur fram
margt fé? Þá var í þættinum sagt að
Eiríkur hefði brugðið Skúla um
rangindi viðvíkjandi skípstrandi út-
lendinga. Hafi eitthvað verið flutt til
Akra varð að gera grein fyrir því til
konungs. en ekki til neins Islendings.
Hér var uni ólöglega verslun strand-
ntanna að ræða og heyrði því strand-
góss allt sem sakeyrir til konungs.
Þessir menn áttu yfir höfði sér húðlát
og Brimarhólmsvist, gáfu þeir sig á
vald Skúla þó þeir hafi verið þar vel
haldnir. Skúli vildi milda dóminn og
sleppti þeim við húðlát, þar sem þeir
höfðu gengið honum á vald af fúsum
vilja. Sluppu þeir úr haldi frá Ökrum
og þykir mér ckki ólíklegt að þeir
hafi borið góðan hug til Skúla. Þess-
um málum lauk svo þannig að
danska stjórnin sendi Skúla álitlega
peningaupphaið, sem verðlaun fyrir
röggsamlega og viturlega stjórn
þessara mála. Sagan um það að kom-
ið hafi margir útlcndingar að Ökrum
og ætlað að klekkja á Skúla fyrir illa
mcðferð og að Skúli hafi farið í felur,
Árni Evert Jóhannssun
tel ég hlægileg ósannindi. Skúli var
þekktur fyrir væga dóma ef fátækl-
ingar áttu í hlut eða er menn voru
bornir röngum sökum. Betri dómara
gátu þeir ekki fengið.
Sagan um Árna sterka. Hann var
sakaður um þjófnað fyrir litlar sakir
og lognar á Ströndum vestra, settur
þar í hald en hann sleit af sér fjötrana
og komst til Skagafjarðar þar sem
hann var tekinn og færður að
Ökrum. átti að dæma hann til húð-
láts og jafnvel til Brimarhólsvistar.
Þar var hann hafður í skemmu
sterklegri. Eitt kvöld heyrði Árni að
gengið er fram og aftur um skemmu
hlaðið og sagt er: Ef ég væri þriggja
manna maki, mundi ég slíta af mér
fjötrana, hlaupa á skemmuþilið og
brjótast út, taka böggul sem er hér í
húsasundinu og halda til fjalla, halda
stðan til nefnds manns í Þingeyjar-
sýslu og biðja hann þar ásjár. Árni
lét ekki segja sér það tvisvar. Þegar
dimmt var orðið, sleit hann af sér
fjötrana, braut skemmuþilið og hélt
austur þangað sem nefnt var. Var
hann þar um tíma, en síðan vísað
austur á Langanes til séra Árna
Skaftasonar. Séra Árni var allra
manna stærstur og talinn óhemju
sterkur, svo var hann þungur að
varla bar hann nokkur hestur. Hélt
sr. Árni nafna sinn í kirkjunni um
vetur. Stúlka ein fór í myrkri að
sækja þvott, sér hún þá ljós í
kirkjunni, bregður henni illa, en þó
varð forvitnin óttanum yfirsterkari,
læddist hún að kirkjuglugga og horfir
inn. Sér hún þá prest standa þar á
gólfi, en fyrir framan hann stendur
stæðilegur maður, en þó mikið minni
en prestur. Nú gengur prestur að
þessum manni og setur hendur (lóf-
ana) undir iljar þessa manns og lyftir
honum upp í axlarhæð, fannst stúlk-
unni mikið til um þessa aflraun sr.
Árna en hafði þó áður vitað að hann
var talinn afarmenni í burðum. En
nú bregður þessi óþekkti maður
höndum undir iljar prests og virðist
geta léttilega lyft honum í axlarhæð.
Gapti stúlkan þá af undrun yfir
feikna afli þessa manns þar sem hann
var mikið minni maður, en prestur
afar þungur. Æfðu þeir nafnar sér til
gamans aflraunir.
Af Árna sterka er það að segja að
segja að hann giftist ekkju þar á nes-
inu og nefndist þá að mig minnir Ein-
ar sterki. Var hann velmetinn og
góður bjargálna bóndi. Mætti máski
kanna sannleiksgildi þessarar sögu (í
prestþjónustubókum).
Hin sagan er þannig. Fátækur og
ræfilslegur bóndi fer í kaupstað og
hefur með sér verð fyrir eitt borð
sem hann ætlaði að smíða úr amboð
(orf og hrífusköft). Hann fær borð,
sem er með fúablettum, sprungið og
kvistótt, fer hann til kaupmanns og
vill fá betra borð, en fær þau svör, að
þetta borð sé fullgott handa svona
ræflum. Ranglarbóndi í ráðaleysi en
mætir þá Skúla fógeta sem staddur
var í þessum kaupstað, segir hann
honum frá viðskiptum sínum við
kaupmann. Skúli tók honum Ijúf-
mannlega og segir - komdu með mér
til kaupmanns. Þegar til kaupmanns
er komið segir Skúli. - Þessi maður
var búinn að borga gott borð en fær
ónýtt borð, núgerirþú svovel oglæt-
ur hann hafa gott borð. Kaupmaður
segir - þetta er fullgott og annað fær
hann ekki. Þá byrsti Skúlisigogsegir
- þú lætur á stundinni þennan mann
hafa gott borð eða þú skalt hafa
verra fyrir. Þorði þá kaupmaður ekki
annað en láta af hendi gott borð.
Ætli þessir menn hafi ekki borið
hlýjan hug til Skúla.
Hitt er svo önnur saga af Skúla
fógeta, að þeir sem beittu fátæka al-
þýðu kúgun, svikum og ofbeldi, áttu
yfir höfði sér reiði og aðför að lögum
frá Skúla fógeta. Grímur Thomsen
segir um Skúla. Innsigli kóngs fyrir
kaupskemmu dyr, kænlega setti
hann og þétt, af Miðnesi reið ekki
fógetinn fyr, en fátækja hluta gat
rétt. Hann skrifaði lítið og skráði
fátt, en - skörungur var hann í gerð,
og yfir rummung reiddi hann hátt,
réttar og laganna sverð. Skúli fógeti
kemur til sögunnar á hörmungatím-
um. Viss öfl höfðu dæmt alþýðuna á
pínubekk æfilangrar fátæktar og
hungursdauða. Á nokkrum árum
dóu um 9000 manns af hungri og
harðrétti. Inní þessa aumu tilveru
kemur Skúli fógeti, eins og fyrsti vor-
boði um betra líf ogbjartari framtíð.
En jörðin er harðfrosin og hugur
fólksins kalinn og það gerir mörg
hret og bannvæn mönnum og fé. Það
líður heil öld þar til annar maður
fæðist sem berst fyrir þjóðinni að
sínu leyti eins cg Skúli fógeti.
Þegar Skúli var sýslumaður í
Skagafirði var í Hofsósi kaupmaður
Pétur Ovesen, seldi hann eitt sumar
kolryðgað járn, er varð að sora ein-
um er það var borið í eld, lét Skúli þá
bera saman járnið og kærði árið 1745
kaupmann fyrir ólöglega verslunar-
hætti. Varð Ovesen nú að hlýða á
kærur 40 vitra manna og sönnuðust
þá mörg önnur svik á kaupmann.
Hörmangarar kærðu aftur Skúla
fyrir ofsóknir og fengu fyrir sig einn
mesta málafylgjumann, Bjarna
sýslumann Húnvetninga. En nú
dugðu engin brögð eða klækir. Skúli
vann málið. Varð kaupmaður að
greiða háa upphæð í sektir. Voru
þess engin dæmi áður að íslenskur
maður inni mál á móti dönskum ein-
okunarkaupmönnum. Skúli var af
konungi skipaður í landfógeta
embættið 9. desember 1749. Settist
hann að í Viðey og rak þar lengst af
stórbú. Fékkst þar við garðrækt og
jarðabætur. Varð það rnörgum til
eftirbreytni. Eitt af afrekum Skúla
var að koma á fót iðnaðarstofnun-
um, ullarverksmiðju, færaspuna,
þóvaramillu, gærusútun og litun á
dúkum. Við stofnanirnar vann oft
60-100 manns. Þaðan barst svo
þekking á þessum nýjungum víða
um land. Þá reyndi Skúli að stækka
smábátaflota landsmanna og
útvegaði betri veiðarfæri.
Ég tel Skúla fógeta besta og merk-
asta þjóðþarfa mann átjándu aldar-
innar. Nú eru liðin 188 ár síðan þessi
þjóðhetja hvarf af starfssviði lífsins.
En þökk og virðing ætti jafnan að
fylgja minningunni um hann.
Árni Evert Jóhannsson,
Hjarðarlundi 12,
Akureyri.
8 - DAGUR - 6. júlí 1982