Dagur - 26.08.1983, Blaðsíða 6

Finnst ykkur þetta ekki stór-
fenglegur skáldskapur og djúp
speki!!! - Islenskri þjóðmenn-
ingu stafar mikil hætta af þess-
um kveðskap; ungu skáldin
hafa ekki hugmynd um hvern-
ig á að yrkja og spilla auk þess
tungunni, af því að þau kunna
ekki íslenskt mál. - Til þess að
vernda tunguna, menninguna
og þjóðartilveru vora, verðum
vér að kveða niður þessa menn
og allt sem þeim fylgir á þessu
sviði. Tröll taki öll þau ýlustrá!
- Atómskáldin hafa horfið frá
stuðlum og rími og þess vegna
óferjandi.
Þetta eru örfá sýnishorn nokk-
urra áratuga gömul. Hópur
„hættulegra" manna dirfðist að
„eyðileggja" íslenska ljóðið.
Þjóðin varð svo skekin að litlu
munaði að hún gleymdi nýafstað-
inni eyðileggingu, heimsstyrjöld-
inni síðari.
Einn í hópi „skemmdarvarg-
anna“ var Jón Óskar skáld, sem
mörg undanfarin sumur hefur
dvalist á Akureyri við ritstörf; nú
í sumar að setja saman bók um
Sölva Helgason.
- Áðuren við ræðum um Sölva
Helgason, er búið að fyrirgefa
ykkur að hafa eyðilagt hið lög-
bundna íslenska ljóð?
„Já ég held það nú, svona að
mestu leyti. Þó heid ég að enn séu
til menn sem ekki hafa fyrirgefið
þetta ennþá, það eru þá ef til vill
sumir skáldbræður okkar frá fyrri
tíð sem halda sig alltaf við sömu
hugmyndina um stuðlana og höf-
uðstafina, hafa aldrei séð neitt
annað í þessu en þessa miklu
breytingu sem þeir telja að hafi
orðið: Að við höfum sleppt stuðl-
um og höfuðstöfum. Það er að
vísu rétt að breytingin var mikil.
En það var alls ekki eins mikið um
að stuðlum og höfuðstöfum væri
sleppt og þeir vildu vera láta.
Bent hefur verið á til dæmis, þeg-
ar menn fóru nú að athuga þetta
betur og rýna í kveðskap Hannes-
ar Sigfússonar svo sem Dymbil-
vöku, þá var þetta allt þrælstuðl-
að. Það vantar ekkert stuðla og
höfuðstafi. Svo það er dálítið ein-
kennilegt að hugleiða hvernig
þetta sjónarmið eiginlega varð til
hjá andstæðingum okkar, og hef-
ur aldrei verið fyllilega rannsak-
að. Úr þessu varð bara eintómt
þref um keisarans skegg. Menn
klifuðu alltaf á þessu sama: Stuðl-
ana og höfuðstafina vantar."
- Heldurðu að bókmennta-
fræðingar séu núna farnir að
undrast herferðina gegn ykkur?
„Já já, það hefur orðið framför
hjá þeim að því leyti til. En ég
held þeir hafi aldrei skilið alveg
nógu vel hvað var á ferðinni og
aldrei kannað það nægilega, fund-
ist það of viðamikið. Eins það að
þeir héldu sig við einhverja
ákveðna kenningu sem var komin
upp, til dæmis þetta um Stein
Steinarr; hann átti að vera upp-
hafsmaðurinn að þessu öllu
saman. Það var einföld útskýr-
ing.“
- Er þjóðin enn með í nefinu
ly ktina af ykkur sem blásin var út?
„Ég held ekki að því marki sem
áður var og er mikið breytt hjá
nýjum kynslóðum. Eldra fóikið
heldur kannski ennþá í þessa
gömlu afstöðu og lítur okkur
hornauga. Þó er sú afstaða breytt
líka. Alveg eins og gagnvart mál-
aralist. Fólk sem áður þoldi ekki
abstraktlist, eitthvað sem var ekki
landslag eins og landslag átti að
vera, það getur núna vel horft á
þessar myndir án þess að hneyksl-
ast neitt á þeim, þó að þær séu alls
ekki eftir þeirra srnekk."
- Viðhorf skólanna og bók-
menntakennaranna?
„Ég er ekki svo vel kunnugur
því. En ég er hræddur um að þar
fari fram ennþá hálfgerð söguföls-
un um þessa tíma. Ég held að
bókmenntakennarar hafi ekki
grundvöll til þess að segja nem-
endum rétt frá þessu, af því að
þetta hefur aldrei verið nógu vel
kannað og menn hafa aldrei skilið
þetta nógu vel. Kannski líka af
þeirri ástæðu hefur þetta sérstaka
tímabil lítið verið kynnt. Menn
hafa meira farið frá Steini og Jóni
úr Vör yfir í nýrri höfunda,
hlaupið yfir þetta skeið eða rétt
tæpt á því.
Ég get sagt eina sögu. Fyrir
ekki mörgum árum voru stundum
sendir til mín nemendur. Ég man
til dæmis eftir stúlku úr Hamra-
hlíðarskólanum. Hún var með
verkefni og vildi fá að koma til
mín og spjalla við mig. Þá hafði ég
nýlega gefið út ljóðabók, Þú sem
hlustar. Stúlkan kom og ég hélt
fyrst að hún ætlaði að fræðast eitt-
hvað um mig og þessa bók mína.
En hún var þá með ritgerð sem
hún var búin að skrifa í skólanum
og átti eftir að framvísa. Ritgerð-
in var um þessa nýju Ijóðabók
mína.
Þetta var í rauninni eins konar
gagnrýni. Hún las fyrir mig rit-
gerðina, spurði mig svo hvernig
mér fyndist þetta. Nú, ég sagði að
þetta væri ágætt hjá henni, ef
henni fyndist þetta vera svona
hefði ég auðvitað ekkert við því
að segja. Hún spurði mig í raun og
veru einskis. Én ég tók eftir að
það sem hún sagði í ritgerðinni
var nákvæmlega það sem búið var
að segja í gagnrýni um bókina í
blöðum eða útvarpi. Þá varsvolít-
ill þáttur í útvarpi þar sem nýjar
bækur voru teknar fyrir. Þar hafði
þessi bók verið tekin fyrir, ljóðin
gagnrýnd og ýmislegt sem var ger-
samlega út í bláinn, eintómur mis-
skilningur, eða bara einhver ill-
vilji. En ég nennti ekki að upplýsa
stúlkuna eða þrefa við hana. Svo
fór hún með þetta. Hún var með
kunningjastúlku sína með sér og
þær voru víst báðar ánægðar,
búnar að fá - að því þeim hefur
fundist - stimpil á þetta, svoleiðis
að þetta hefur þá gengið ágætlega
í skólanum.
Ég segi frá þessu vegna þess að
á sama tíma kom til mín annar
nemandi, úr gagnfræðaskóla,
fimmtán, sextán ára unglings-
stúlka. Hún hafði einnig valið sér
að skrifa um Ijóð eftir mig í skól-
anum sínum. En hún kom á allt
annan hátt. Hún kom með ljóðin
sem hún ætlaði að skrifa um og
spurði mig um þau, sagði: „Þetta
til dæmis hérna, ég skil þetta ekki
almennilega . . . geturðu nokkuð
sagt mér frekar um það?“ Ég er
nú enginn sérstakur útskýrandi,
en fór samt að leiða hana með fá-
einum orðum. „Já, nú skil ég
þetta alveg,“ sagði hún. Við fór-
um yfir ljóðin sem hún hafði
valið, röbbuðum heillengi saman
og var gaman að tala við hana,
því hún kom með því hugarfari að
fræðast eitthvað um þetta. Þarna
fannst mér áberandi mismunur-
inn á afstöðu.
Og ég varð líka var við að í
Hamrahlíðarskólanum var verið
að búa til bókmenntasögu, og hún
var búin til þannig að nemendurn-
ir bjuggu hana til. Má nærri geta
hvernig sú bókmenntasaga hefur
verið, unnin á þennan hátt, eftir
fyrirfram mótuðum skoðunum
fengnum úr gagnrýni sem var þá
að koma fram. Gagnrýnin í blöð-
unum er fljótaskrift og hæpið að
taka mark á henni, því þar kemur
til eingöngu afstaða gagnrýnand-
ans til höfundarins, fyrirfram af-
staða á vafasömum forsendum, til
dæmis hvort gagnrýnandanum er
vel við höfundinn eða álítur að
þetta sé nú góður höfundur eða
heldur vafasamur."
- Er hugsanlegt að þessi teg-
und gagnrýni eigi einhvern þátt í
að útgefendur eru ragir að gefa út
ljóðabækur?
„Ég er ekki viss um það. í sjálfu
sér ey ekkert undarlegt þó að þeir
séu ragir. Sá hópur sem kaupir
ljóðabækur er mjög lítill, það
verður að horfast í augu við það.
Salan segir ekki beint til um það
hversu margir lesa Ijóð og er því
enginn mælikvarði á það hvort
þjóðin er ljóðelsk. Fólk les oft
miklu meira en kaupin gefa til
kynna. Hins vegar hefur það sín
áhrif ef búið er að koma þeirri
hugmynd inn hjá ljóðelsku fólki
að þessi höfundur sé verulega
góður. Þá vill fólk eignast þann
höfund. En þarna ráða útgefend-
ur ekki mestu um, heldur bók-
menntafræðingar og gagnrýnend-
ur.“
- Fer ekkert í taugarnar á rit-
höfundum að bókaútgáfan fer öll
fram á átta vikum fyrir jól, þegar
góðar bókmenntir týnast í auglýs-
ingahávaða og enginn veit um það
sem gefið er út á öðrum árstím-
um? Þarf þetta að vera eitthvert
náttúrulögmál?
„Þetta er algjörlega óþolandi
við íslenska bókaútgáfu núna.
Það er líka leiðinlegt við bóka-
dreifinguna að bækurnar sjást
einungis þegar þær eru nýkomnar
út, en eftir nokkra mánuði eða
eitt, tvö ár sjást þær ekki lengur,
þó nóg sé til af þeim. Einnig er
bókum þannig haldið fram í bóka-
búðunum að aðeins ákveðnir höf-
undar og ákveðnar bækur eru þar
til sýnis, hinar sjást ekki og enginn
veit um þær. Jafnvel kemur oft
fyrir að afgreiðslufólk er spurt
hvort tiltekin bók sé til í búðinni,
en því er svarað að hún sé ekki til.
Svo er bókin kannski bara í hillu
á bakvið afgreiðslumanninn.
Þetta er dálítið sérstakt og á ekki
síst við í þessari miklu kauptíð,
þegar meginbókasalan fer fram á
aðeins örfáum dögum fyrir jól.
Þá er hitt og annað fólk fengið til
að afgreiða og veit ekkert um
bækur. En þetta kemur einnig
fyrir á venjulegum tímum og þarf
ekki að vera óvant fólk sem svarar
svona.“
- Aftur að þessum skemmdar-
vargaárum. Þið höfðuð mikið
samneyti meðan versti skarkalinn
stóð yfir. Heldurðu að það hafi
þjappað ykkur saman gegn þeim
„rétttrúuðu"?
„Ekki nokkur vafi. Ég til dæmis
byrjaði mjög snemma á breyting-
um, kringum 1944, og var eigin-
lega einangraður með þær tilraun-
ir. Það var allt annað þegar til
lengdar lét og við vorum allir í
einhverju nýju, við þessir fyrstu,
ég, Hannes, Stefán Hörður og
Sigfús Daðason.“
- Er samneytið jafnmikið og
þegar þið voruð að?
„Ég held kannski það hafi
minnkað. Því veidur dreifingin á
borginni. Og kaffihúsalífið er ein-
hvern veginn ekki eins gott núna.
Meðan Laugavegur 11 var við lýði
gat verið samband milli manna.
Ég held að Mokka hafi ekki tekið
við. Meðan ég leit þar við á tíma-
bili gat ég aldrei fundið að það
væri það sama.“
- Útgáfa bókar virðist hafa tal-
ist tíðindi áður fyrr. Er fréttnæmt
lengur þó bók komi út, til dæmis
ljóðabók?
„Þær eru nú voðalega leiðinleg-
ar þessar litlu hálfútgáfur sem
menn eru að gefa út á eigin
kostnað. En þeir láta vel af því,
það er hægt að hafa peninga fyrir
þetta. Við komumst nú aldrei svo
langt!“
- Sumir héldu því fram að þið
væruð að apa eftir útlendri ný-
tísku. Var íslenska atómljóðið á
þessum árum í öllum tilvikum
alíslenskt?
„Já, ég held það hafi verið alís-
lenskt, en þó áhrif frá útlenskum
bókmenntum, enginn vafi. En
það þarf ekki annað en lesa þessi
Íjóð til að sjá að það eru íslensk
viðhorf í þessu og allt mótað af ís-
lensku umhverfi. Hins vegar er
alveg rétt að ljóðagerðin varð al-
þjóðlegri með þessu brölti okkar.
Á bakvið eru þessar helstu stefnur
sem voru komnar upp í öðrum
löndum og voru búnar að reyna
sig, jafnvel orðnar klassískar:
Symbólismi, súrrealismi og dada-
ismi.“
- Bókasöfnurum leiðist að
þessar bækur ykkar eru sjaldnast
endurútgefnar í upprunalegu
formi; þeir sem vilja eignast þær
mega væflast inn á bókauppboð
og keppa við flugríka menn um
gripinn. Er óhugsandi að gefa þær
út aftur?
„Já. Og það er til einföld skýr-
ing á því: Við vorum ekki vinsæl
skáld, við vorum helvfti óvinsælir.
En þarna er líka áhugaleysi útgef-
enda, fyrir nú utan að skáldin sjálf
hafa yfirleitt verið svona heldur
hæverskir menn. Óvinsældirnar
hafa ráðið þessu. Svo þegar búið
er að viðurkenna eitthvert skáldið
segir útgefandinn við sjálfan sig:
„Ja . . . það væri nú alveg óhætt
að gefa út í einni bók þetta sem
maðurinn hefur verið að yrkja.“
Þá er þetta orðin svolítil bók og
hægt að stilla henni út í glugga og
gefa hana í jólagjöf. Hún nær
máli!“
- Ykkur var uppálagt um árið
að vera þakklátir að fá að fórna
ykkur með ritstörfum og skáld
áttu ekki að hugsa um peninga og
svoleiðis „bja“. Er þetta óbreytt?
„Nei, þetta er mikið breytt,
mest hjá þeim sem eru að fást við
þessa hluti. Það má ekki gleyma
því að við vorum að ýmsu leyti
sammála þessu, að minnsta kosti
ortum við ekki til að græða á því.“
- Varð þessi upphristingur til
þess að einhverjir fóru að lesa ljóð
- og þá frá ýmsum tímurn - í stað i
fi— DAGUR - 26. ágúst 1983