Dagur - 07.09.1983, Blaðsíða 8

Málefni Hitaveitu Akureyrar
— eftir Wilhelm V. Steindórsson hitaveitustjóra — II. grein
Fyrsta tilraun til að nýta heitt
jarðvatn til hitunar á Akureyri
var gerð árið 1933. Var þar að
verki áhugamannahópur úr Ung-
mennafélagi Akureyrar, sem
leiddi 1 1/sek. af 48° heitu vatni úr
Glerárglúfri um 3,6 km leið að
sundlaug bæjarins.
Töluvert hefur verið rannsak-
að og borað á þeim stöðum í ná-
grenni bæjarins, sem líklegastir
þóttu til árangurs. Fram til dags-
ins í dag hafa verið boraðar 79
borholur fyrir Akureyrarbæ. Af
þessum 79 holum má flokka 39
þeirra sem grunnar hitastigshol-
ur, sem ekki var sérstaklega ætl-
að að hitta á ákveðnar vatnsæð-
ar. Hinar 40 hafa verið boraðar
með það í huga að hitta á vatns-
æðar. Af þessum 40 holum hittu
12 í mark, en af þeim eru svo 9
nýtanlegar til vatnsvinnslu.
Vegna verulega minni vatnsgæfni
virkjunarsvæðanna, en upphaf-
lega var gert ráð fyrir, nýtir Hita-
veita Akureyrar að jafnaði 5 af
þessum 9 holum í dag.
í byrjun árs 1976 kom jarðbor-
inn Jötunn niður á heitt vatn í
Iandi Syðra-Laugalands í Eyja-
firði. Um eða yfir 90 1/sek. af
93°C heitu vatni runnu sjálfkrafa
upp úr holunni og þótti þetta
stórkostlegur árangur, sem fyllti
menn bjartsýni um að nægjanlegt
heitt vatn væri að finna á þessum
slóðum til upphitunar húsa á Ak-
ureyri.
Um vorið 1976 gerði Akureyr-
arbær samning við Verkfræði-
stofu Norðurlands og Verkfræði-
stofu Sigurðar Thoroddsen um
hönnun hitaveitu fyrir bæinn. í
októbermánuði sama ár kom út
skýrslan „Áætlun um Hitaveitu
Akureyrar", sem hér verður köll-
uð frumáætlun. í þessari frum-
áætlun er talið, að úr tveimur
borholum á Laugalandssvæðinu
megi fá með dælingu um 150
1/sek. af 94°C - 95°C af heitu
vatni og jafnframt talið líklegt,
að afkastageta svæðisins um-
hverfis Laugaland væri ekki
undir 300 l/sek. af rúmlega 90°C
heitu vatni. Þessar niðurstöður,
sem telja verður að hafi verið það
besta mat sem hægt var að leggja
á svæðin, miðað við þá þekkingu
og reynslu er menn bjuggu yfir,
þóttu það jákvæðar að ákveðið
var að ráðast í uppbyggingu
heitavatnskerfis fyrir Akureyrar-
bæ. Byggð var dælustöð í íandi
Laugalands og aðveituæð lögð til
bæjarins, sem annað getur allt að
500 l/sek. vatnsvinnslu.
Þessi sögulegi aðdragandi, sem
um leið hlaut að móta undir-
stöðuramma fyrir allt það, er átti
eftir að koma er stórt atriði í
þeirri mynd, sem þarf að gera sér
ljósa, þannig að réttur og eðlileg-
ur skilningur fáist á þeirri upp-
byggingarþróun, sem átt hefur
sér stað hjá Hitaveitu Akureyrar
fram til þessa.
Á árunum 1975-1979 voru bor-
aðar alls 8 virkjunarholur á
Laugalandssvæðinu. Samanlagt
dýpi þessara hola er 14,8 km, en
dýpsta holan er 2.820 m djúp.
Samanlagður vatnsleitarkostn-
aður að Laugalandi er á núgild-
andi verðlagi u.þ.b. 200 Mkr.
Meðaltalskostnaður hverrar holu
á Laugalandssvæðinu er 25 Mkr.
en dýpsta holan kostaði um 48
Mkr.
Á árunum 1978-1980 voru bor-
aðar alls 4 virkjunarholur í ná-
grenni Ytri-Tjarna í Eyjafirði.
Var það mat manna, að þar
rnætti ná allt að 100 1/sek. af 80°C
heitu vatni. Þótti þetta eðlileg
ráðstöfun, þar sem vatnsvinnsla
á Laugalandssvæðinu hafði
reynst mun erfiðari en búist hafði
verið við. Samanlagt dýpi þessara
hola er 6,2 km, en dýpsta holan
er 1.542 m djúp. Samanlagður
vatnsleitarkostnaður að Tjörnum
er á núgildandi verðlagi 90 Mkr.
Meðaltalskostnaður hverrar bor-
holu á Tjarnarsvæðinu er um 22
Mkr. en dýrasta holan þar kost-
aði 44 Mkr.
Einnig hafa verið boraðar
virkjunarholur við Klauf, Grýtu,
Botn, Grísará og Reykhús í
Eyjafirði og á Glerárdal. Saman-
lagt dýpi borhola Hitaveitu Ak-
ureyrar er í dag u.þ.b. 35 km og
samanlagður kostnaður við bor-
un er orðinn rúmlega 400 Mkr.
Ef meta á síðan þennan vatns-
leitarkostnað, þarf að taka tillit
til þess vatnsöflunarárangurs sem
náðst hefur. Á grundvelli þeirrar
reynslu, sem fengist hefur af
hegðun virkjunarsvæða hitaveit-
unnar hefur Jarðhitadeild Orku-
stofnunar endurmetið þau svæði,
sem lengst hafa verið í notkun,
þ.e. Laugalandssvæðið og Tjarn-
arsvæðið. Bæði þessi svæði eru
talin fullnýtt og vatnsborð þeirra
stendur nú á 200 m - 400 m dýpi.
Ef vatnsborð svæðanna á ekki að
síga niður á það dýpi, sem af
dælutæknilegum ástæðum er tak-
markandi, má meðalvatnsvinnsla
af Laugalandssvæðinu ekki fara
yfir 40 1/sek. á ári og af Tjarnar-
svæðinu ekki yfir 20 l/sek. á ári
næstu 10 árin. Á mynd 1 er sýnt
yfirlit yfir vatnsvinnslu- og grunn-
aflgetu Hitaveitu Akureyrar í
dag, ásamt kostnaði við vatnsleit.
Má því segja að hitaveitan hafi
yfir að ráða 15-20% af því vatns-
magni, sem áætlað hafði verið að
fengist af Laugalands- og Tjarn-
arsvæðinu. Vegna miðlunareig-
inleika svæðanna getur t.d.
Laugalandssvæðið gefið allt að
90 1/sek. í 6 mánuði á ári, ef engin
dæling færi fram á svæðinu hinn
helming ársins og er það þessi
eiginleiki svæðanna, sem gerir
hitaveitunni kleift að fullnægja
mestu aflþörf kerfisins á veturna.
Á mynd 2 er sýnd hegðun vatns-
borðsniðurdráttar Laugalands-
svæðisins á árinu 1982.
Nokkuð vel hefur gengið að fá
notendur til að skilja þennan
vanda veitunnar og hve mikil-
vægt það er, að vatnsnotkunin
verði ekki meiri en nauðsynlegt
er til upphitunar og neyslu á
hverjum tíma. Hámarksvatns-
þörf kerfisins á köldustu tímun-
um er 210 1/sek. af 80°C heitu
vatni og má af mynd 1 Ijóst vera,
að ógerlegt væri fyrir Hitaveitu
Akureyrar að útvega það vatns-
magn í dag, nema af þeirri
ástæðu að verulega dregur úr
heitavatnsnotkun utan köldustu
tímanna. Ef notendur notuðu
aldrei meira vatn en þeir nauð-
synlega þyrftu á hverjum tíma og
minnkuðu þannig ennþá frekar
heildarvatnsnotkun sína yfir árið
er Ijóst, að Akureyrarbær getur
komist töluvert lengur af með
þau jarðhitasvæði sem þegar hafa
verið virkjuð. Mynd 1 gefur yfir-
lit yfir kostnað við vatnsleit Hita-
veitu Akureyrar fram til dagsins
í dag og er niðurstaðan í grófum
dráttum sú, að beinn kostnaður
við vatnsleit hefur orðið 3 Mkr.
á hvern virkjaðan sekúndulítra
(1/sek.). Til glöggvunar skal þess
getið að 1 sekúndulítri er u.þ.b.
það vatnsmagn sem fæst úr 3 full-
fráskrúfuðum eldhúskrönum.
Þótt tekist hafi að vinna vatn
úr þremur síðustu virkjunarhol-
unum sem boraðar hafa verið,
verður að áætla að hittni í borun
geti ekki haldist svo góð, þar sem
þegar hefur verið borað á öllum
þeim stöðum, sem aðgengilegir
og líklegastir þóttu til árangurs.
Þó benda mælingar til að á Botni
og Grýtu í Eyjafirði og á Glerár-
dal megi á næstu árum með bor-
unum ná auknu vatni fyrir veit-
una, en kapp er best með forsjá.
Engin virkjunarhola hefur verið
boruð á vegum Hitaveitu Akur-
eyrar árin 1982 og 1983. Unnið
hefur verið að vatnssparandi að-
gerðum fyrir veituna á þessu
tímabili og árangur orðið tölu-
verður.
Til umhugsunar fyrir notendur
Hitaveitu Akureyrar skal þess
Varmadælur eru í undirbúningi.
getið, að eins og áður hefur fram
komið er mesta heitavatnsþörf
u.þ.b. 210 1/sek. Þetta mikla élag
kemur fram á köldustu tímum
vetrarins þegar norðanátt geisar
með miklum frostum. Nú í lok
tiltölulega hlýs sumars er komið
í ljós að heitavatnsþörf bæjarins
fór aldrei undir 100 1/sek. og var
lengst u.þ.b. 120 1/sek. Hverjir
hafa raunverulega þörf fyrir 120
1/sek. af heitu vatni, á tímum
þegar sólin skín og útihitastig er
á bilinu +15°C til +20°C? Ef
aftur á móti þessi mikla sumar-
notkun er eðlileg, vantar þá ekki
andi hafi aðgang að og greiði
fyrir þann heitavatnsskammt,
sem að lágmarki er nauðsynlegur
til að halda nægjanlegum yl og
vellíðan á íbúum hvers húss á
köldustu tímunum, en að heita-
vatnsnotkunin verði hins vegar
aldrei meiri, en nauðsynleg er til
upphitunar og neysluþarfar á
hverjum tíma. Heildarvatnsþörf
hitaveitunnar yrði þá, sem svarar
til 50% nýtingar á mestu aflþörf
á ársgrundvelli og þar með ættu
Akureyringar jarðhitasvæði, sem
um nokkra framtíð fullnægðu
upphitunar og neysluvatnsþörf
þeirra.
Framangreint ofmat jarðhita-
svæðanna og þar af leiðandi hinn
mikli kostnaður við vatnsöflun,
er án efa ein af höfuðástæðunum
fyrir erfiðri fjárhagsstöðu Hita-
veitu Akureyrar í dag. En það er
fleira sem kemur til. Dreifikerfi
hefur orðið verulega dýrara en
frumáætlun gerði ráð fyrir, sem
er bein afleiðing upphaflegs of-
mats á vatnsgæfni virkjunarsvæð-
anna. Gripið var til þess ráðs á
árunum 1979-1980, að tvöfalda
ingarinnar til notenda er 102 aur-
ar/kWh.
í frumáætlun er gert ráð fyrir,
að í lok árs 1983 verði heitavatns-
þörf bæjarins um 390 1/sek. af
80°C heitu vatni og í endurskoð-.
aðri áætlun frá því í febrúar 1979,
er gert ráð fyrir að selt vatns-
magn hitaveitunnar verði 280
1/sek. á árinu 1983.
Þetta ofmat á heitavatnsþörf
bæjarins hefur haft það í för með
sér, að í fyrsta lagi vantar hita-
veituna verulega upp á þær
tekjur, sem frumáætlunin gerði
ráð fyrir og sem til grundvallar
stofnákvörðuninni lágu og í öðru
lagi hefur þetta orsakað töluvert
aukna kælingu í dreifikerfi veit-
unnar, þannig að stór hluti not-
enda býr við lægri innrennslishita
vatns en ella hefði orðið. Stafar
þetta af kælingu vegna tiltölulega
hægs heitavatnsrennslis miðað
við pípugildleika dreifikerfisins.
Á hinn bóginn verður síðan að
ætla, að ef frumáætlunin hefði að
þessu leyti staðist, væri vatnsöfl-
unarvandi hitaveitunnar stærri en
hann er í dag, miðað við sama
fjölda tenginga.
TAFLA I
Svæði Virkjað
Syðra-Laugaland 1977
Ytri-Tjarnir Önnur svæði 1979
Botn 1981
Glerárdalur 1982
Varmadælur 1983
Magn Hitastig Grunnaflgeta Kostnaður
45 1/sek. 95°C 10,3 MW 200 Mkr.
20 l/sek. 80°C 3,3 MW 90 Mkr.
- 0 - - 79 Mkr.
38 Fsek. 87°C 7,5 MW 21 Mkr.
30 L/sek. 60°C 2,5 MW 12 Mkr.
17 l/sek. 78°C 2,6 MW 12 Mkr.
einhvers staðar yl á köldustu tím-
um vetrarins, þegar notkunin
ekki er nema 210 1/sek.? Það er
mikill misskilningur þegar not-
endur telja sig vera að spara fyrir
hitaveituna, með að halda heita-
vatnsskammti sínum lægri en
eðlilegt má teljast. í raunveru-
leikanum verkar þetta öfugt. Of
lítill skammtur í húsi hefur það í
för með sér, að þegar kæiing
húss fer niður fyrir ákveðin
mörk, fellur innihitastig niður
fyrir það sem eðlilegt má teljast
og íbúar verða óánægðir, og þá
út í hitaveituna í flestum tilfell-
um. Utan þess tíma getur eðlileg
hitun haldist í húsinu. Á árs-
grundvelli hefur þetta síðan í för
með sér, að vatnsnotkunin hefur
orðið meiri en reiknað er með út
frá þeim vatnsskammti sem
keyptur er. Nýting heitavatns-
skammtsins á ársgrundvelli verð-
ur meiri en 50% og viðkomandi
notandi því ekki greitt hlutfalls-
lega sanngjarna upphæð fyrir
upphitun húss síns, miðað við
þann sem greiðir fyrir eðlilegan
heitavatnsskammt.
Best, þægilegast og hagkvæm-
ast fyrir alla aðila, er að hver not-
u.þ.b. þriðjung af dreifikerfi
bæjarins og ná þannig affallsvatni
til endurnotkunar. Komið var
upp dælustöð við Tryggvabraut,
til dælingar á affallsvatni neðra
þrýstisvæðisins, byggð kyndistöð
við Þórunnarstræti og keyptur 12
MW svartolíuketill til upphitunar
affallsvatnsins. Svartolíuketillinn
hefur nánast ekkert verið not-
Til að glöggva sig á, hvaða
áhrif það hefði á fjárhagsafkomu
hitaveitunnar, að frumáætlun
hönnuða hefði staðist að því leyti
að hitaveitan seldi 280 1/sek. af
heitu vatni í dag, skal það nefnt
að gjaldskrá hitaveitunnar gæti
orðið u.þ.b. 36% lægri á næsta
ári en annars, þannig að rekstrar-
afkoma ársins yrði sú sama. Er
þá ekki tekið tillit til væntanlega
minni skuldásöfnunar veitunnar
á undanförnum árum af sömu
ástæðu.
í yfirferð þeirri sem farin var á
allt innanhússkerfi tengdu veit-
unni síðastliðinn vetur, var skráð
hvort og þá hvers konar hitastilli-
búnaður var á ofnakerfum not-
enda. Kom í ljós að verulega
vantar á að nauðsynlegir sjálf-
virkir hitastillar séu komnir á öll
ofnakerfi bæjarins, en slíkir lokar
eru forsenda þess að jöfn og eðli-
leg upphitun náist í húsum. Vönt-
un á sjálfvirkum ofnlokum hefur
að jafnaði í för með sér meiri
vatnsnotkun en eðlileg og þörf
er, sem kemur fram í heitara af-
fallsvatni sem að stærstum hluta
rennur ónýtt til sjávar í dag.
TAFLA III
■ Vatnsleit
■ Virkjunarmannvirki
n Aðveitumannvirki
□ Dreifikerfi
Skipting stofnkostnaðar 1. jan. 1982.
aður ennþá og vart hægt að hugsa
sér notkun hans öðruvísi, en í bil-
ana- og neyðartilfellum, eða í
mjög skamman tíma við topp-
álag. Framleiðsluverð hverrar
orkueiningar frá svartolíukatlin-
um er á núgildandi verðlagi 76
aurar/kWh en söluverð orkuein-
★
8 - DAGUR - 7. september 1983