Dagur - 14.10.1983, Blaðsíða 6

Stundum
finnst mér
Hróarsdals
œttin ekki
nógu stór“
— Litiö inn hj
og oddvita
„Ég hitti kunningja
minn á Króknum um
daginn. Hann kynnti
mig fyrir aðkomnum
vini sínum með þeim
orðum, að ég væri
bóndinn á bænum
þeim, sem státaði af
einu fallegasta bæjar-
stæði í Skagafirði og þó
víðar væri leitað. Það
má svo sem vera að eitt-
hvað sé til í þessu, en
ekki byggist nú búsæld-
in á fegurðinni einni
saman. “
Við erum komin í heimsókn í
Hróarsdal í Hegranesi, sem er
eins og eyja yst í Skagafirði, um-
lukin Héraðsvötnum að austan
og vestan og „marar báran blá“
er misjafnlega blíðlynd við Nesið
að norðan. Og víst er fagurt að
sjá heim að Hróarsdal og ekki
eru þau mörg býlin hér á landi
sem státa af fallegra bæjarstæði.
Þórarinn Jónasson, bóndi og
oddviti var úti við að slá með orfi
og ljá þegar mig bar að garði um
miðjan júlímánuð í sumar. Hann
lagði frá sér orfið, að sjálfsögðu
ekki fyrr en hann hafði brýnt
ljáinn, því það er ekki búmanna-
siður að hlaupa frá óbrýndum ljá.
Síðan bauð hann til stofu.
# Kannadist við
öll sín börn
Þórarinn er sonur Jónasar í Hró-
arsdal, sem var allt að því þjóð-
sagnapersóna í lifanda lífi. Kunn-
astur varð hann fyrir að hjálpa
sjúkum, en hann var líka kunnur
fyrir að eiga mörg börn. Þórarinn
var fyrst spurður um barnafjölda
föður hans.
„Á ég að fara að segja þér það,
ég verð þá að fletta upp á því,“
sagði Þórarinn. „Það vill svo Vel
til að ég var að taka þetta saman
fyrir væntanlegt ljósmæðratal og
byggði þá samantekt á kirkju-
bókum. Bíddu nú við, hér er ég
með þetta. Eitt, tvö þrjú, fjögur,
fimm, sex . . . tuttugu og átta,
tuttugu og níu, þrjátíu, þrjátíu
og eitt, já, þrjátíu og eitt vorum
við systkinin. Það hefur stundum
verið látið að því liggja, að hann
hafi átt fleiri börn en kirkjubæk-
urnar segja til um. Ég held nú
samt, að pabbi hafi gengist við
á Pórami Jónassyni bónda
í Hróarsdal í Hegranesi
sínum börnum. Hitt er mér ekki
grunlaust um, að fleiri konur hafi
viljað eignast með honum börn,
en í komust.
Pabbi er fæddur 1840, en sitt
fyrsta barn eignaðist hann 1862.
Það var drengur sem skírður var
Jónas. Móður hans hét Kristjana
og var utan úr Óslandshlíð. En
hún og pabbi fengu ekki að eig-
ast, því pabbi þótti of fátækur
fyrir hana. Það varð til þess að
hún flutti til Ameríku með
strákinn. Þar farnaðist þeim vel
og synir Jónasar komu hingað á
ættarmót fyrir nokkrum árum og
það segir sig sjálft, að þar var
fjölmennt ættarmót.
Ekki komust nú öll þessi börn
til fullorðinsára, en lengi vorum
við tuttugu og eitt systkinin á lífi.
Nú erum við ekki nema sex eftir,
sem er ekki nokkur skapaður
hlutur hjá því sem var. Jónas var
elstur okkar, eins og ég sagði þér
áðan, fæddur 1862, en Sigurlaug
á Kárastöðum er yngst, fædd
1916. Auk okkar Sigurlaugar eru
á lífi; Sigurður, sem býr á Akur-
eyri en er mest hér í Hróarsdal
yfir sumartímann; Páll sem býr í
Utanverðunesi, en dvelur syðra
að vetrum; Leó á Svanavatni og
Sæunn á Hegrabjargi, sem er
elst okkar sem eftir lifum.“
# Ljósfaðir
og læknir
- Þú minnist á ljósmæðratalið.
Hvað kemur það Jónasi í Hróars-
dal við?
„Já, það er von þú spyrjir.
Pabbi var mjög fjölhæfur maður,
því auk búskaparins stundaði
hann lækningar og ljósmæðra-
störf; ætli væri þá ekki eðlilegast
að kalla hann ljósföður. Þess
vegna verður hans getið í ljós-
mæðratalinu. Mér skilst að þeir
séu níu karlarnir þar. Ekki var
hann þá langskólagenginn í þess-
um fræðum. Hann var sjálf-
menntaður og þekkingarinnar
aflaði hann sér af bókum. Og það
var nú þannig með konurnar, að
ef þær komust upp á lag með að
láta hann taka á móti börnum
sínum þá vildu þær ekki sjá aðra
til þeirra verka á eftir. Ég held að
þau hafi verið eitthvað á fimmta
hundraðið, börnin sem hann tók
á móti, hér og þar um alla Skaga-
fjarðarsýslu.
En hann gerði meira en þetta,
því hann bætti mein margra.
Hann var oft kallaður smá-
skammtalæknir, en það var tóm
vitleysa. Hann notaði sömu að-
ferðir og læknar gerðu í þá daga
og þegar ég fór eitt sinn til Jónas-
ar Kristjánssonar, læknis á Sauð-
árkróki, sá ég að hann notaði
sömu lækningabókina og pabbi.
Mig minnir að höfundar hennar
hafi verið Jensen og Mayer.
Pabbi hafði því lækningakunn-
áttu sína af bókum og einnig naut
hann kunnáttu þeirra lækna sem
hér voru í nágrenninu. Bogi hét
einn þeirra og var Pétursson.
Hann lét pabba hafa reseptabók.
Þar var skrá yfir þau lyf sem til
voru og við hvaða kvillum þau
áttu og hvað mikið af þeim mátti
gefa. Eftir þessu fór hann. Lyfin
fékk hann oftast frá Akureyrar
Apoteki, allt þar til að apotek
kom á Sauðárkróki, en það var
ekki fyrr en 1921, að mig minnir.
Þá fékk hann uppáskrift frá próf-
astinum og héraðslækninum, þar
sem sagði að það væri óhætt að
láta hann hafa öll þau lyf sem
hann bæði um. Ég fór oft eftir
lyfjum fyrir hann og ég hef stund-
um hugsað til þess síðar, að það
var undarlegt að mér barninu
skyldi treyst fyrir þeim. Þeim
þótti það nóg í apotekinu, að ég
gæti nefnt nöfn þeirra á latínu.
Þá fékk ég það sem beðið var
um. Þetta sýnir vel það traust
sem pabbi naut í þessum efnum.
• Mikill
gestagangur
Það var oft mannmargt hér á
heimilinu. Við vorum mörg syst-
kinin og svo var heimilið oft eins
og sjúkrahús, því margir af sjúkl-
ingum pabba þurftu að dvelja
hjá okkur um tíma, á meðan þeir
nutu lækningar. Það var því oft
þröngt á þingi og húsakostur var
ekki mikill hér þá. En segir ekki
máltæki á þá leið, að þar sem
hjarta húsbænda er stórt sé hús-
rými nóg. Þetta gekk alla vega,
en ég man að við krakkarnir vor-
um skíthrædd við geðsjúklinga,
sem stundum komu til pabba. Ég
man eftir einum karli frá Bakka-
seli, sem var hér um tíma. Við
kölluðum hann nú bara Bakka-
selinn. En hann fékk einhvern
bata og kom ekki aftur. En ekki
varð faðir minn ríkur af þessu.
Launin voru létt í vasa ef þau
voru þá einhver og oft fylgdu
þessu slarksöm ferðalög og fjar-
vistir frá búi og heimili.“ .
- Hvað átti faðir þinn börnin
með mörgum konum?
„Pabbi var þrígiftur. Með
fyrstu konunni átti hann ekkert
barn, en hún lést af barnsförum.
Þórarinn fyrir framan „höilina“ sem
hann og tveir bræður hans byggðu af
stórhug uin 1950. Nú er Þórarinn einn
eftir í „höllinni“.
V
6 - DAGUR - 14. október 1983