Dagur - 27.02.1984, Síða 8

8 - DAGUR - 27. febrúar 1984
Björn Dagbjartsson
og huldufólkið
Björn Dagbjartsson skrifar grein
í íslending 26. jan. síðastliðinn.
Þar fjallar hann um svokallaðar
aukabúgreinar þ.e. fiskeldi og
loðdýrarækt. Margt er gott í
grein Björns en því miður virðist
hann skorta næga þekkingu á
málefnum loðdýraræktar til þess
að gera þessu viðamikla efni
viðhlítandi skil. Björn Dagbjarts-
son veitir forstöðu einni mikil-
vægustu stofnun landsins þ.e.
Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins og finnst ntér því að megi
krefjast þess af honum að hann
kynni sér málin betur en raun ber
vitni.
Það er rétt sem Björn segir í
grein sinni, að áróður stjórn-
málamanna fyrir loðdýrarækt
hefur verið rekinn af lítilli fyrir-
hyggju og fullmiklu ofurkappi
undanfarin ár og margt hefði þar
betur mátt fara, en mér þykir
Björn komast að vægast sagt
mjög einkennilegri niðurstöðu í
grein sinni og langar hér með
þessum skrifum að leiðrétta og
uppfræða hann nánar um þessi
mál.
Ég er einn af þessum 100 tófu-
aukabændum eins og Björn
kemst að orði, sem -hef fengið svo
mikla fyrirgreiðslu hjá bændafor-
ustunni að alvöru loðdýrabúun-
um stafar hætta af. Ég veit ekki
hverjir eru heimildarmenn
Björns, og ég skil ekki tilgang
hans með svona skrifum. Hvort
ætlunin er að etja saman hinum
smærri og stærri loðdýrabændum
skal ósagt látið, eða hvort hann
er einungis að gera lítið úr okkur
smælingjunum. Björn talar um
alvöru loðdýrabú, og ég tek það
svo að það séu aðeins þrjú bú;
Dalvík, Grenivík og Sauðárkrók-
ur sem rekiri eru af einhverri al-
vöru. Það kann að vera að bænd-
ur hafi bara gert það að gamni
sínu að byrja á refarækt, en svo
mun þó ekki vera. Mig langar í
þessu framhaldi að spyrja Björn
hvað hann telji að loðdýrabú
þurfi að vera stórt til að teljast al-
vörubú?
Birni er ef til vill ekki kunnugt
unt þær takmarkanir sem eru á
framleiðslu búvara í landinu þ.e.
hið margumrædda kvótakerfi
sem hefur fyrir utan, að stór-
minnka útflutningsbótaþörfina
og skerða tekjur bænda, tak-
markað að verulegu leyti mögu-
leika búrekstrar til sveita. Því er
ekki að undra þó reynt sé að
brydda upp á einhverjum nýjung-
um í atvinnumálum dreifbýlisins,
éf ekki á illa að fara á komandi
árum. Það er einmitt hér sem
loðdýraræktin kemur til sögunn-
ar sem auka- eða aðalbúgrein
hjá bændum. Þessi búgrein er
mjög öflug t.d. á Norðurlöndum
í mörgum héruðum aðalatvinnu-
greinin. Meðan algengt kílóverð
á fóðri t.d. í Noregi er 8 kr. ísl. er
verð á fóðri hérlendis 3.50-4.
Þannig að þarna er verulegur
munur á.
Björn eða heimildarmaður
hans , hefur það fyrir satt að eng-
inn af hinum smærri refabændum
hafi getað reiknað sér kaup sl. ár.
Þetta býst ég við að sé rétt. Þó
ekki sé ég því eins nákunnugur
og Björn, sem kemst að þeirri
niðurstöðu að ein aðalorsök
þessa sé sú hve mjög refaskinn
hafa lækkað í verði undanfarin
ár. Mikið rétt. Menn átta sig ekki
á því í allri umræðu um refarækt
að hér á landi hefur til skamms
— eftir Sigurð Helgason, loðdýrabónda
skila sér að fullu. Ég tel því bráða
nauðsyn bera til að sett verði á
fót svokallað sóttvarnarbú sem
tíma, eða frá því að innflutningur
refa var leyfður 1979 aðeins verið
ræktaður blárefur og shadow, en
litaafbrigði refa munu vera milli
20-30 og mörg þeirra nú í mjög
háu verði.
Þegar Björn talar um djúpa
lægð í refaskinnamarkaðinum
eru t.d. skinn af silfurref og skinn
af blendingum milli silfurrefs og
blárefs í mjög góðu verði. Svona
fullyrðingar um markaðsstöðu
refaskinna eru mjög villandi og
ekki sæmandi manni í stöðu
Björns. Hins vegar hafa skinn af
bláref verið í lágu verði undan-
farið og skapað að hluta þann
vanda sem steðjar nú að refa-
bændum.
Þá langar mig að fjalla örlítið um
fjárhagsstöðu loðdýrabúanna. Á
þvf loðdýrabúi sem ég þekki best
til mínu eigin sem hóf rekstur
1979 virðist afgerandi þáttur í
rekstrinum vera fjármagnskostn-
aður þ.e. vextir og verðbætur, en
ekki lágt skinnaverð eða mikill
fóðurkostnaður. Ég leyfi mér að
nefna dæmi. Árið 1982 skiptast
kostnaðarliðir á rekstraryfirliti
vegna refabús á Grund sem hér
segir. Fóður um 25% útgjalda,
vextir og verðbætur 65% útgjalda
og annað 10% útgjalda. Mér
kæmi ekki á óvart þó fleiri en 100
tófuaukabændur hefðu svipaða
sögu að segja. Nei Björn þú ferð
villur vegar. Erfiðleikar refa-
bænda stafa ekki alfarið vegna
þess hve fóður er hér dýrt eða
lágt verð á skinnum, þeir stafa
fyrst og fremst vegna þeirra
móðuharðinda sem ríkt hafa hér
af manna völdum í þessu landi
undanfarin ár. Þar á ég við
hvernig hefur verið búið að
höfuðatvinnuvegum þjóðarinnar
að undanförnu. Til dæmis hafa
öll stofnlán til þessara atvinnu-
greina verið fullverðtryggð og
lánstími allt of stuttur miðað við
þá óðaverðbólgu sem geisað hef-
ur hér að undanförnu. Á þessu
tímabili og með þessu móti hafa
átt sér stað gífurlegir flutningar
fjármagns frá landsbyggðinni til
Stór-Reykjavíkur og kveður nú
svo rammt að, að til stórfelldrar
byggðaröskunar hlýtur að koma
ef heldur fram sem horfir, jafnvel
í blómlegum byggðum. Hvernig
á því stendur og með hvaða móti
svona hlutir geta gerst væri ærið
verkefni fyrir þig að rannsaka
Björn og í rauninni miklu þarfara
verk en að gera lítið úr refabænd-
um.
Það verður auðvitað að gefa
þessari nýju atvinnugrein bæði
tíma og svigrúm til að þróast í
landinu við eðlileg skilyrði. Enn
sem komið er hafa refabændur
enga styrki hlotið og það kann
einmitt að vera skýringin hve
staðan er erfið í dag. Að öðru
leyti er það töluvert áleitin spurn-
ing hvort hægt sé að krefjast þess
af þessari atvinnugrein að hún
beri sig til jafns við aðrar sem
margar hverjar njóta verulegra
styrkja og hvers kyns fyrir-
greiðslu bæði til lands og sjávar.
Nú munu vera um það bil 2 ár
síðan ég skrifaði grein í Frey um
þessi mál og varaði við þeirri
hættu að treysta um of á bláref-
inn eingöngu, því þá voru viss
teikn á lofti um lækkun þeirrar
vöru. Nú er komið á daginn að
þessi bú eru allt of einhæf til að
standa hin misjöfnu veður á
skinnamörkuðum erlendis og
verður því að grípa skjótt til við-
eigandi ráðstafana. Það er hins
vegar sárgrætilegt hve kerfið er
seint að taka við sér í svona
málum, sem krefjast skjótra ráð-
stafana viðvíkjandi innflutningi
lífdýra og ásetningi með tilliti til
breyttra markaðsviðhorfa. Ég
nefni dæmi að árið 1979 var
leyfður innflutningur á 4 bú í
Eyjafirði. Aðeins var leyfður inn-
flutningur blárefa en ekki t.d.
shadow sem var þá í hækkandi
verði og um 20% verðmeiri en
blárefurinn. Þessir 4 aðilar sem
fengu refina höfðu engin áhrif á
innflutning þessara dýra það var
alfarið í höndum landbúnaðar-
ráðuneytis. Skotland varð fyrir
valinu en ekki Noregur þ.e. dýrin
voru keypt frá Skotlandi og það
virðist nú komið á daginn að feld-
gæði þessa stofns gefa ekki eins
hátt verð og bestu stofnar al-
norskir. Ári síðar eða 1980 var
svo leyfður innflutningur á sha-
dow í stórt bú í Krísuvík og það-
an hafa svo verið seld lífdýr til
annarra búa vítt um landið. Nú
sl. haust voru svo fluttir inn frá
toppbúum í Noregi, bæði blá-
refur shadow og silfurrefur og
binda menn nokkrar vonir við
annast mun árlegan innflutning
loðdýra og verði þessi sóttvarnar-
stöð alfarið kostuð af hinu opin-
bera sbr. Rannsóknastofnun
fiskiðnaðarins, Rannsóknastofn-
un landbúnaðarins o.fl. o.fl.
Þarna verður væntanlega pláss
fyrir nokkra forstjóra og vísinda-
mönnum gefst þar kostur á að
reyna nokkur ný forrit og hug-
búnað og stunda alvöru rann-
sóknir svo hvergi verði nú hönd-
um til kastað með framleiðsluna.
Það er vissulega stór spurning
hvort ráðamönnum þessarar
þjóðar sé einhver alvara með loð-
dýrarækt í landinu, og því treysti
ég þér einmitt vel Björn, þar sem
þú stendur nú með annan fótinn
á Alþingi íslendinga að leggja
nú þessu máli lið, og þegar þú
verður nú búinn að lesa þér betur
til í loðdýraræktinni og þarft ekki
að treysta lengur á upplýsingar
einhverra huldumanna, þá efast
ég ekki um að þú getir jafnvel
orðið að liði. í trausti alls þessa
leyfi ég mér að koma með eftir-
farandi ábendingu. Einnig verði
komið á fót í tengslum við hina
nýju stofnun stöðu eins konar
sérfræðings í markaðsmálum loð-
skinna sem fylgjast mun náið
með framvindu mála á hinum
ýmsu skinnamörkuðum í ná-
grannalöndunum og hugsanlegri
verðþróun Ioðskinna í náinni
framtíð með tilliti til fram-
leiðslutegunda. Það er náttúrlega
ekkert vit að bændur séu hver í
sínu horni að reyna að spá í það
hvaða skinn muni verða í hæstu
Sigurður Helgason.
hef nú hvorki opnað útvarp,
sjónvarp eða dagblað undanfarna
mánuði öðruvísi en þar hafi ekki
hljómað sami grátkórinn, mis-
jafnlega margraddaður að vísu
um vandamál útgerðar og fisk-
vinnslu, og heyrist varla að þar
sé nokkurt fyrirtæki sem ekki sé
rekið meira og minna með bull-
andi tapi. Þetta kemur mér jafn
einkennilega fyrir sjónir þar sem
þessar atvinnugreinar hafa á
undanförnum árum haft alvöru-
stofnun á bak við sig til ráðgjafar
og þjónustu þ.e. Rannsókna-
stofnun fiskiðnaðarins stjórnað
af jafn ágætum manni og Birni
Dagbjartssyni. Ég vil í þessu
framhaldi benda Birni á að kaupa
t.d. Norsk Pelsdyrblad sem er
mjög gott blað um loðdýrarækt.
Þar getur hann hæglega fylgst
með verði á flest öllum norræn-
um mörkuðum loðskinna og ef til
vill gert sér grein fyrir því hvað
markaðinum líður í það og það
skiptið. Tel ég þetta miklu heil-
brigðari og öruggari leið en að
treysta á náðir huldufólksins.
Þessar upplýsingar er að finna
í 1. tölublaði Norsk Pelsdyrblad
1984 og sýna vel hve mikil breidd
er t.d. í refaskinnamarkaðinum.
Þarna eru tilgreind verð á 6
helstu tegundum refaskinna sem
seld voru á uppboði í Helsinki í
des. síðastliðnum:
tegund útboð uppruni selt% hæsta verð nkr. meðalverð nkr. ísl. kr.
blárefur 29.123 norskur 68% 1000 303 1136
blárefur 53.352 finnskur 76% 360 290 1087
shadow 14.767 norskur 97% 460 389 1458
silfurrefur 4.277 norskur 98% 2100 1551 5816
silfur-blár 12.337 norskur 99% 1200 837 3138
hvítrefur 1.737 norskur 98% 460 423 1586
þennan innflutning. Sú mun þó
verða raunin að þessi innflutning-
ur kynbótadýra mun verða mjög
lengi að skila sér.
Dýrin þurfa fyrst að vera 1 ár í
sóttkví. Ánnað árið verður þeim
svo dreift að einhverju leyti út til
bænda. Þannig að það er fyrst á
þriðja ári sem einhver árangur ef
til vill fer að skila sér af þessum
innflutningi. Þetta mun að vísu
gerast ofurlítið fyrr með bláref og
shadow, hins vegar mun innflutn-
ingur þessara silfurrefa skila sér
mjög seint, vegna þess að aðeins
voru fluttar inn um 50-60 tófur
sem munu koma til með að eiga
um 2-3 yrðlinga á ári þannig að
það er fyrst eftir um það bil 10 ár
sem þessi innflutningur fer að

verði í það og það skiptið, slíkar
ákvarðanir verða auðvitað að
vera í höndum sérfræðinga sem
starfa við einhverja stofnun. Ég
legg til að þú Björn gangist nú
fyrir því að svona stofnun verði
sem fyrst sett á fót hér á Eyja-
fjarðarsvæðinu. Fjölbreytt stofn-
un helst með nokkra tugi af skrif-
stofuliði, sem hin nýju sóttvarn-
ar- og tilraunabú mundu þá heyra
undir. Þetta mundi koma sér vel
nú í eymdinni og atvinnuleysinu.
Svo þegar við loðdýrabændur
hefðum möguleika á að fram-
leiða þá vöru sem væri í hæstu
verði í það og það skiptið, og
værum þar að auki komnir með
alvörustofnun á bak við okkur,
gætum við hugsanlega farið að
greiða hærra verð fyrir gott hrá-
efni til fóðurs svo fiskverkendur
gætu farið að velja úr beinahrúg-
um sínum eftir ábendingum frá
Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins.
Ég er að vísu ekki mjög kunn-
ugur innandyra í þeirri stofnun
og lítt kunnugur starfsháttum.
Það kann einnig að vera að
vandamál fiskvinnslu og útgerðar
séu það lítil um þessar mundir að
einmitt þess vegna hafi Björn svo
skyndilega komið auga á hinn
mikla vanda loðdýrabænda. Ég
Á síðastliðnu ári var verð á
bláref með allra lægsta móti. En
þó virðist mér að fóðurkostnaður
á framleitt skinn verði varla meiri
en 40-50% af skinnaverði en það
er þó ekki fullljóst þegar þetta er
ritað því nú í lok janúar mun
vera óselt um það bil 75-80% af
framleiðslu ársins 1983. Mér sýn-
ist þó að hægt verði að stilla fjár-
magnskostnaði í hóf eins og að-
gerðir núverandi ríkisstjórnar
virðast gefa til kynna. Með
hjöðnun verðbólgu undanfarna
mánuði verði hægt með þessu
skinnaverði að tryggja rekstur
refabúanna sem og annarra fyrir-
tækja í landinu sem flest öll hafa
átt við meiri eða minni fjárhags-
vanda að glíma að undanförnu.
Ef þessi refabú sem nú eru starf-
rækt í landinu hefðu hins vegar
kost á því að framleiða t.d. skinn
af silfurref eða blendinga milli
silfur- og blárefs þá lítur dæmið
miklu betur út því þó verulegur
munur sé á frjósemi er ekki eins
afgerandi munur á kostnaði á
framleitt skinn.
Björn fullyrðir í grein sinni að
eitt atriði sem geri alvörubúin
hagkvæmari í rekstri sé að þau
geti haft mink á fóðrum líka.
Þetta er fjarstæða, það er ekkert
sem mælir gegn því að minni búin
hafi mink á fóðrum líka, það
myndi einnig auka hagkvæmni og