Dagur - 06.04.1984, Blaðsíða 4

4-DAGUR-6. apríl 1984
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR:
STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
SÍMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 130 Á MÁNUÐI -
LAUSASÖLUVERÐ 18 KR.
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR:
HERMANN SVEINBJÖRNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI: GlSLI SIGURGEIRSSON
BLAÐAMENN:
EIRÍKUR ST. EIRlKSSON OG GYLFI KRISTJÁNSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI: 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Þótt norrænt umferðaröryggis-
ár sé um garð gengið er enn í
gangi allnokkur umræða um ör-
yggi í umferðinni og er það vel.
Þessa dagana snýst umræðan
aðallega um það hvort beita
eigi refsiákvæðum vegna van-
rækslu á notkun bílbelta. Þótt
skoðanir séu skiptar liggur
frumvarp þess efnis fyrir á
hæstvirtu Alþingi íslendinga. í
skoðanakönnun sem eitt dag-
blaðanna gekkst fyrir nýlega
kom í ljós að naumur meirihluti
þeirra er spurðir voru vildi lög-
leiða beitingu refsiákvæða. Sú
niðurstaða er eðlileg afleiðing
þess áróðurs sem rekinn hefur
verið í alllangan tíma.
Nú má enginn skilja orð mín
svo að ég sé mótfallinn notkun
bílbelta. Þvert á móti. Að
flestra dómi dregur bílbelta-
hotkun oftast úr afleiðingum
umferðaróhapps. Oftast - því
til eru þau tilvik þar sem bíl-
beltin gera meira ógagn en
gagn og geta beinlínis verið
skaðleg. Sérfræðingar segja að
slík tilfelli séu sárafá. En fyrst
slík tilfelli eru til staðar — jafn-
vel þótt tíðnin væri ekki nema
einn á móti hundrað — er erfitt
að halda á lofti réttmæti sektar-
ákvæða.
„í upphafi skal endinn
skoða", segir máltækið. Það, að
lögbinda sektarákvæðin hefði
margvíslegar afleiðingar í för
með sér. Fyrir það fyrsta liggur
í augum uppi að stórauka þyrfti
löggæslu og umferðareftirlit til
þess að slík lög yrðu annað og
meira en staðlaus stafur. Aukin
löggæsla útheimtir stóraukinn
kostnað og þeim fjármunum
mætti eflaust verja til fyrir-
byggjandi aðgerða á öðrum
sviðum umferðarmála.
Flestir hafa heyrt óánægju-
raddir einstakra manna þegar
lögreglan hefur í frammi víð-
tækar aðgerðir til að sporna við
hraðakstri. Þar er hún þó að
framfylgja lögum sem allir eru
sammála um að eigi rétt á sér.
Hver yrðu þá viðbrögð stórs
hluta ökumanna við stóraukn-
um lögregluaðgerðum sem
beindust að því að framfylgja
lögum sem menn eru langt í
frá sammála um að eigi rétt á
sér? Ljóst er að slíkar aðgerðir
yrðu síst til þess fallnar að auka
virðingu hins almenna borgara
fyrir lögunum og efla traust
hans í garð lögregluyfirvalda.
Við ættum einmitt að sam-
einast um að beina kröftum
okkar að þeim atriðum í um-
ferðinni sem óvéfengjanlega
draga úr tíðni umferðarslysa.
Allir eru sammála um að rétt
notkun ökuljósa getur aldrei
verið til skaða. Stefnuljósa-
notkun á einnig að vera sjálf-
sögð og misbrestur þar á hefur
oft valdið stórslysum í gegnum
tíðina. Aldrei eru menn þó svo
mikið sem áminntir fyrir að
nota ekki stefnuljós þó svo
þeim beri skylda til skv. lögum.
Þarna mætti beita raunveru-
legum fyrirbyggjandi aðgerð-
um, reyna að koma í veg fyrir
slysin. Bílbelta er þörf þegar
skaðinn er skeður. Og á meðan
þeir menn fyrirfinnast sem hafa
persónulega reynslu af því að
einmitt það að þeir voru ekki
með spennt belti við umferðar-
óhapp og sluppu þess vegna
við meiriháttar meiðsli, er það
beinlínis brot gegn frelsi ein-
staklingsins til að velja og
hafna að skylda hann til að
nota bílbelti og sekta ella.
Látum það ekki henda okkur
eina ferðina enn að einblína á
flísina en láta bjálkann eiga sig.
B.V.B.
Blablamenn og verkstjórajœja
Samkvæmt því sem ég boðaði
fyrir skömmu um tilhneigingu
unglinga til andspyrnu gegn vilja
uppalenda ætti ég ekki að reyna
að hafa áhrif á málfar manna. Öll
ofboðun vekur andstöðu. Sjálfur
stenst ég ekki reiðari en ef ein-
hver fer að troða upp á mig trú
sinni eða skoðunum. En þó ég
telji engum skyldu að vera sama
sinnis frá ári til árs þá held ég mig
nú, ef ekki við sama heygarðs-
hornið þá nálægt því.
Ég get nefnilega ekki stillt mig
að ræða ögn um skemmtilega bók
sem ég eignaðist nýlega og fjallar
um málfar okkar á næsta nýstár-
legan hátt. Þetta er bókin um
Slangur, slettur, bannorð og ann-
að utangarðsmál. Aðalhöfundar
eru skráðir þrír; og allir tengdir
íslenskunámi við Háskólann og
orðabók hans. Þá eru nefndir
tveir teiknarar því að bókin er
myndskreytt af mikilli hind og
frumleik. Raunar er þetta orða-
liók þar sem „blablamaður“ þýð-
ir t.d. blaðamaður. Er kannski
hrósyrði í minna lagi því blabla
þýðir ekkert annað en bull og vit-
leysa, þ.e. vanburða tilraun
barna að tjá sig.
Æði mikill hluti orðanna er á
einhvern hátt tengdur kynlífi og
vímuefnum; en látum það liggja
milli hluta. Mörg orðin nálgast
hins vegar að vera daglegt mál og
finnast í Orðabók Menningar-
sjóðs: „dallur“ = skip, „kall“ =
skipstjóri. Þá kemur hér fyrir
orðið „fingralangur". Þetta orð
um þjófgefinn mann er ekkert
nýyrði í málinu því það kom mér
illilega í koll þegar ég var fimm
ára. Ég hafði heyrt fólk tala um
að ákveðinn maður væri fingra-
langur. Þá kemur hann sem gest-
ur heima. Ég stend við kné hans
og mæni á hendur hans uns ég
segi stundarhátt: „Mér sýnast
fingurnir á honum N.N. ekkert
lengri en á öðrum mönnurn!" Þá
mátti segja að betri sé belgur en
barn og var þessi stund engum
þægileg í baðstofunni heima.
Sum orð hér eru sérheiti sem
hafa allt aðra merkingu en venju-
lega. „Kolmunni“ = maður með
skemmdar tennur, „Tanngarður"
= nafn á húsi tannlæknadeildar
Háskólans sem sjálfur er kallaður
„Melakleppur“ og „Geirsnef" =
uppfylling við Elliðaárósa.
Sagt er að svart-hvítt sjónvarp
sé í „sauðalitum“, „handjárn“ er
nafn á trúlofunarhring,
„skreppur“ heitir sá er oft þarf að
skreppa frá vinnu, „skúffuskáld“
sá er ekki birtir verk sín, „veggja-
maður“ heitir sá feimni er læðist
með veggjum, „flækjufótur" er
knattspyrnumaður sem ekki ér
mjög flinkur með boltann,
„möppudýr“ vita nú allir hvað
þýðir. Og svo er til orðið „verk-
stjórajæja“. Þá er verið að gefa
pent til kynna að halda áfram
verki. Mjólk heitir „kúadjús",
yfirskegg „hormotta", rússneskur
bíll „freðmýrarstál“. „Kúlusukk“
er notað yfir pilluát. Þjóðarrétt-
urinn okkar kjöt og súpa heitir
„Eyvindur og Halla“, en sé kjöt-
ið steikt heitir það „Eyvindur í
sparifötum“. Þannig mætti lengi
rekja skemmtilegheit í orðavali
og orðasmfð. Málið er ekki að-
eins alvörumál heldur leikfang
kynslóðanna. í þessari bók er
þeim þætti gerð góð skil.
Glatað brageyra
Leikur með orð er engin ný bóla.
Hann hefur verið allt frá tóm-
stundagamni upp í höfuðiðju ís-
lendinga. Nægir þar að vísa til
málshátta- og orðskviðasafna en
þó fyrst og fremst vísnagerðar.
Ferskeytlan var „Frónbúans
fyrsta barnaglingur“ og rímna-
bálkarnir gömlu með öllu sínu
málskrúði, kenningum og orða-
leikjum voru iþrótt og ánægja í
senn. Að kunna að láta standa í
hljóðstöfum þótti nokkur vegs-
auki; og hraðkvæður hagyrðingur
var djásn meðal manna.
Stuðlasetningin í einfaldri vísu
er miklu meira mál en fólk al-
mennt hyggur og verður vart lærð
hafi maðurinn ekki það sem kall-
að er brageyra. Það er ekki nóg
að vita að t.d. tvö orð sem byrja
á „s“ skuli vera í fyrstu línu og
eitt fremst í annarri. S-hljóðin
verða að ná saman. Næmið á
rétta kveðandi er að hverfa okk-
ur og er að mínu viti mikils í
misst. Að týna brageyra er eins
og að missa tónheyrn, verða lag-
laus.
Ein höfuðástæðan fyrir dvín-
andi bragheyrn á síðustu árum
eru hin „órímuðu ljóð“ (mótsögn
í lýsingu?) sem ungum mönnum
þótti mikil nauðsyn til bera að
innleiða í stað þeirra hefðbundnu
um þær mundir sem Ameríku-
menn voru að flytja sig, dót sitt
og menningu inn í landið. Hjálp-
aði það ásamt aukinni skóla-
göngu til að gera veg enskunnar
greiðari til þessa eylands, að
ógleymdum þætti sænsku veik-
innar í að úrætta hefðbundið
ljóðform.
Dragi einhver í efa rétt mat
mitt á vaxandi ónæmi fyrir rétt
kveðinni vísu má benda á ýmis rit
er flytja léttmeti; vísur og botna
sem fólk er að hringja í símaþætti
útvarps, lesendadálka dagblaða -
og hvernig prentarar, prófarka-
lesarar og greinahöfundar afbaka
rétt kveðnar vísur af heyrnarleysi
á samhljóm stuðla. Skylt er þó að
undanskilja vísnaþætti sem
ágætismenn sjá um, t.d. í Degi,
DV og Lesbók Morgunblaðsins.
En ég get ekki stillt mig um að
nefna rit sem ég sé stundum og
flíkar mjög vísum: K-blaðið
(annars ágætt krossgátublað og
ætti að láta það nægja). Virðist
ritstjóri þess ekki fæddur með
fullkomið brageyra. Annars
myndi hann ekki birta og þakka
allan þann leirburð og hortitta-
safn sem þar flýtur með. Lítið
dæmi: „Því hausta tekur, snjóar
senn/og skepnur þurfa að tóra.“
Sn-se-sk: Þetta er ekki músík
stuðlasetningar.
Bragfræði ætti að kenna í sam-
hengi við almenna íslensku-
fræðslu í skólum landsins. Rétt
stuðlun er skart íslenskunnar.
Hugleikir
Hjartanlega er ég sammála þeim
spaka manni er kom auga á þau
mistök skaparans að „sóa æsk-
unni á unglingana“. Þeir kunna
alls ekki að meta hana og
strekkja stöðugt að því að verða
fullorðnir. En því eldra sem fólk
verður metur það æskuárin meir.
Gamla fólkið ætti því að fá að
njóta þeirra dýrðardaga.
Maður hlýtur að öfunda þá
sem eru svo næmir á einföldustu
sannindi er vefjast lengst fyrir
öðrum mönnum. Margar upp-
finningar byggjast t.d. á þessu,
s.s. gangandi bíll og sjálfvirkur
sleppibúnaður björgunarbáta.
Má ég vekja athygli á uppgötvun
er danska skáldið Piet Hein gerði
og Helgi Hálfdánarson endur-
sagði á íslensku. Uppgötvunin er
til að hugga sjálfan sig og aðra ef
pósturinn fer framhjá bréfalúg-
unni dag eftir dag: „Ef ekki berst
oss/bréf í vetur/er bót í máli/að
verið getur/að þarna verði/því
um kennt/að það hafi aldrei/verið
sent.“
Og þá erum við aftur komin að
upphafi þessa pistils: Orðaleikir,
skáldskapur, snjöll vísa. Mikil
blessun getur verið að eiga sér
slíka fylginauta að leita til ef
ábjátar í hugarhreysinu. Það er
eins og fyrir litla manninn að vita
sig eiga vin í ríkisstjórn.
Blindur er bóklaus maður og
vesæll án vina.