Dagur - 01.03.1985, Page 10

10 - DAGUR - 1. mars 1985
/
.. Eg á svo svo óskaplega mUdð ógert“
mörgum árum bárust böndin all-
nokkuð að mér í þessu sambandi. En
ég færðist undan því og hef alls ekki
hugsað mér að fara í framboð til Al-
þingis."
- Helgarpósturinn flutti þá frétt
fyrir skömmu, að stjórn Sambands-
ins væri búin að ráða þig sem næsta
forstjóra Sambandsins. Er eitthvað
hæft í því?
„Það er rangt. Að vísu veit ég ekki
hvað aðrir Sambandsstjórnarmenn
ræða sín á milli og reyndar er búið að
ræða ráðningu næsta forstjóra
nokkra hríð. En ég get fullyrt, það,
að það hefur ekki verið tekin nein
ákvörðun um það hver verður næsti
forstjóri Sambandsins og ég er ekki í
framboði til þess embættis, frekar en
til þings. ?að má því segja að fram-
boðið er lítið en eftirspurnin breyti-
leg. Ég er framkvæmdastjóri Kaup-
félags Eyfirðinga og meðan ég gegni
því starfi sinni ég því heils hugar.“
- Þú ert önnum kafinn maður,
áttu einhvern tíma aflögu fyrir fjöl-
skylduna?
„Já, minn vinnudagur er langur,
það er alveg rétt. Ég byrja snemma
á morgnana og er að fram á kvöld.
Flestar helgar er ég líka meira og
minna upptekinn. Ég á því afar fáar
frístundir, sem bitnar eðlilega á fjöl-
skyldunni. Ég skáka í því skjólinu,
að ég á afskaplega góða konu, Sigríði
Ólafsdóttur, sem umber mér þetta
ótrúlega vel. Ef við eigum frístundir
saman förum við gjarnan hingað
heim í Hóla. Hér notum við tímann
til útiveru, til að fara í fjárhúsin eða
grípa í heyskap að sumrinu. Við eig-
um nokkra hesta og börnin bregða
sér gjarnan í reiðtúra, en ég er ekki
hestamaður. Starfinu fylgja mikil
ferðalög, en ég held að við hjónin
höfum ekki farið nema þrisvar eða
fjórum sinnum til útlanda í frí í öll
þessi ár. Það eru einu fríin sem hafa
dugað mér, því þegar ég er hér
heima er hugurinn of bundinn við
störfin og þar að auki er sjaldnast
friður.“
- Þú keyptir Hóla, er mikill bóndi
í þér?
„Ég er fæddur og uppalinn við sjó
og það er mikill sjómaður í mér.
Samt sem áður hef ég sterkar taugar
til landbúnaðar og til bændastéttar-
innar. Að þessu leyti er ég hálfgerður
hugklofi; það eru sem sagt djúpar til-
finningar í mér til sjós og lands. En
ég yrði vafalaust algerlega ónýtur
bóndi og búskussi. Þess vegna búa
Halldór og Fjóla góðvinir okkar hér
á jörðinni og hafa fyrir okkur með
sínum bústofni nokkrar kindur og
hesta.“
- Þú hefur haft afskipti af tónlist-
armálum, er mikil músík í þér?
„Ekki skal ég dæma um það, en ég
eignaðist nikku á mínum yngri árum
og lærði á hana. Það varð til þess að
ég lék stundum fyrir dansi á skemmt-
unum heima á Éskifirði. Ég spilaði
eftir eyranu, en lærði aldrei að lesa
nótur. Þegar við tókum þá ákvörðun
að koma okkur upp þaki yfir höfuð-
ið, byggðum íbúð í fjölbýlishúsi í
Reykjavík, átti ég lítið annað en 20
þúsund krónur og nikkuna. Þá seldi
ég gripinn og hef ekki eignast nikku
síðan. Hins vegar fæ ég nokkra útrás
við að grípa í píanó heima. Mér
finnst gott að ná úr mér streitunni
með því móti, að afloknum eril-
sömum vinnudegi. Ég hef líka yndi
af myndlist, þó ég geti ekki fylgst
með henni eins og ég vildi. Ég hefði
gjarnan viljað fá tækifæri til að læra
að leika á eitthvert hljóðfæri, en á
því var ekki kostur á Eskifirði á mín-
um sokkabandsárum. En ég hef þess
í-stað leitast við að styðja við bakið
á þessum málum og fæ ef til vill ein-
hverja útrás í því. Já, og ég hef líka
sungið talsvert, söng í ein 10 ár með
Fóstbræðrum á meðan við bjuggum
í Reykjavík."
$ Mikið
tilfinningamál
- Þú varst stjórnarformaður Laxár-
virkjunar um tíma, m.a. þegar Lax-
árdeilan stóð. Var það erfitt starf?
„Já, Laxárdeilan var mikið tilfinn-
ingamál. Ég kom inn í stjórn Laxár-
virkjunar 1970 og var í rauninni feng-
inn til þess að koma þar inn til að
koma á friði og brjótast út úr þessari
deilu. Ég var þessum málum lítið
kunnugur, en mér varð það ljóst
fljótlega eftir að ég kom inn í stjórn-
ina, að þessi deila byggðist svo lítið
á rökum, en svo mikið á tilfinning-
um, að það var vonlaust að komast
út úr henni með skynsamlegu móti.
Ég gerði mér því fljótlega Ijóst, að
við yrðum að semja frið, koma Lax-
árvirkjun 3 í gang, gera Laxárvirkjun
fjárhagslega sem sterkasta og láta
síðan tímann um að græða sárin og
skera úr um það, að hversu miklu
leyti yrði hægt að virkja í Laxá.
Mér finnst andstæðingar hóflegrar
virkjunar í Laxá, sem t.d. hefði
byggst á 20 metra stíflu, hafa haft og
hafa enn í dag rangt fyrir sér. Ég
dreg engan dul á það. Hins vegar
verða allir að gera sér ljóst, sem
vinna að svona málum, að það er
óhugsandi að gera svona hluti í and-
stöðu við þorra heimamanna. Skiln-
ingur þeirra verður að vera fyrir
hendi. En því var ekki að heilsa í
þessu tilfelli."
- Fyrir rúmu ári sameinaðist Lax-
árvirkjun Landsvirkjun. Var þar
gengið til góðs?
„Já, það tel ég, þegar til lengri
tíma er litið. Þessi stefna var mörkuð
af hálfu bæjarstjórnar þegar Ijóst var
að grundvöllur var ekki fyrir Norður-
landsvirkjun, eins og stefnt var að á
tímabili. Það má að vísu færa fyrir
því rök, að það hefði verið hagstætt
fyrir okkur að bíða með sameining-
una um eitthvert árabil. Þróun í
taxtamálum varð nefnilega sú, að
vegna þungrar greiðslubyrði þurfti
Landsvirkjun að hækka sína taxta
langt umfram það sem Laxárvirkjun
hefði þurft, enda hafði hún ekki stað-
ið í neinum framkvæmdum. Fyrir
vikið var útkoma Laxárvirkjunar
mjög góð síðustu árin sem hún starf-
aði sjálfstætt."
- Orkumál tengjast óhjákvæmi-
lega orkufrekum iðnaði. Að undan-
förnu hefur verið mikið rætt um þau
mál hér heima í héraði; hver er af-
staða þín til hugsanlegs álvers við
Eyjafjörð?
„Við eigum að skoða þann kost
grannt, sem og alla aðra kosti til at-
vinnuuppbyggingar. Ég hef verið
þessarar skoðunar allt frá því að ég
byrjaði að hafa afskipti af þessum
málum um miðjan áttunda áratug-
inn. Þá var mér kunnugt um fund
forystumanna í Eyjafirði frá 1969,
sem skoraði á stjórnvöld að beita sér
fyrir byggingu álvers við Eyjafjörð.
Þar var satt að segja engin áhersla
lögð á umhverfisrannsóknir, sem
mér fannst varhugavert. Þá skoðaði
ég álver úti í Noregi og ég verð að
viðurkenna það, að ég hafði ekki
áhuga á að fá slíkt álver hingað. Því
fylgdi mikil mengun og ég dró mig í
hlé frá þessum umræðum. En ég hef
fylgst með málum og veit að það hafa
orðið stórstígar framfarir í áliðnaði,
sérstaklega hvað varðar mengunar-
varnir. Mér finnst því ástæða til að
athuga það í fullri alvöru, hvort álver
mætti staðsetja við Eyjafjörð ef það
á annað borð verður byggt á íslandi.
En til þess að hægt sé að taka
skynsamlega ákvörðun í þessu sam-
bandi þurfa að fara hér fram ítarleg-
ar umhverfisrannsóknir, sem nú eru
einmitt í gangi. Ákvörðun í svona
máli má ekki taka á tilfinningagrund-
velli. Hér þarf að byggja upp sterkt
mótvægi gegn ofþenslu á höfuðborg-
arsvæðinu. Það eru tæpast önnur
svæði úti á landi, sem hafa þann
möguleika. Þess vegna verðum við
að skoða alla möguleika opnum
huga. Hins vegar er ekkert vafamál í
mínum huga, ef það kemur í ljós við
rannsóknir að álver verði hættulegt
umhverfinu þá kemur bygging þess
ekki til greina.“
- Hvað finnst þér um þróunina
undanfarið á Eyjafjarðarsvæðinu?
„Ég hef vissar áhyggjur af þeirri
þróun sem hér hefur verið á undan-
förnum árum, ekki síst með tilliti til
þeirrar þenslu sem verið hefur á
Reykjavíkursvæðinu. Þenslan þar
byggist á þjónustu og stjórnsýslu-
starfsemi, sem gengur ekki til lengd-
ar nema á bak við standi öflug grund-
vallaratvinnustarfsemi. Þessari þró-
un þarf að snúa við; það þarf að efla
grundvallaratvinnuvegina að nýju.
Jafnframt þarf að jafna þann að-
stöðumun, sem er á milli höfuðborg-
arinnar og dreifbýlisins.
Þrátt fyrir tímabundinn samdrátt
hef ég mikla trú á framtíðarmögu-
leikum Akureyrar og Eyjafjarðar.
Eyjafjörður er eitt besta landbúnað-
arsvæði þjóðarinnar og þótt sam-
dráttur sé í þeirri grein um sinn, þá
er ljóst að hér verður landbúnaður
um alla framtíð. Hér er löng og rík
hefð í matvælaiðnaði og við höfum
tækifæri til að efla hann og á það ber
að leggja áherslu. Við höfum líka
ríkar hefðir í iðnaði og þótt bjátað
hafi á í þýðingarmestu iðnfyrirtækj-
unum að undanförnu, þá hef ég trú
á því að okkur takist að snúa þeirri
þróun við og efla iðnaðinn að nýju.
Akureyri er og hefur verið skólabær
og hefur öll skilyrði til að gegna því
hlutverki í vaxandi mæli. Hér á að
koma upp aukinni kennslustarfsemi,
í tengslum við Verkmenntaskólann,
Menntaskólann og sjúkrahúsið, og
þá á ég að sjálfsögðu við kennslu á
háskólastigi.
Að sjálfsögðu vil ég hafa myndar-
lega höfuðborg á íslandi, en nú verða
íslendingar að taka af skarið og flytja
eitthvað af stjórnsýslunni í Reyicja-
vík til höfuðkjarnanna í landshlutun-
um, enda hafa ýmsir forystumenn
höfuðborgarsvæðisins bent á, að nú-
verandi þensluástand sé svæðinu
mjög dýrt og óhagkvæmt. Það er t.d.
eðlilegt að flytja Byggðastofnun til
Akureyrar og staðsetja fyrirhugað
þróunarfélag hér. Annað dæmi er að
flytja höfuðstöðvar RARIK til Eg-
ilsstaða. Það þarf að finna þá þætti í
stjórnsýslunni, sem með góðu móti
er hægt að flytja frá Reykjavík og
gegna hlutverki sínu jafn vel á lands-
byggðinni. Þannig er hægt að auka
jafnvægi í byggð landsins, sem hefur
raskast illilega á síðustu árum.“
- Að lokum, Valur, þú sækist ekki
eftir þingmennsku og forstjórastól
hjá Sambandinu. Megum við búast
við þér áfram við stjórnvölinn hjá
KEA?
„Ég verð hér svo lengi sem hentugt
þykir og guð lofar. Þegar ég tók þetta
starf að mér sagðist ég ætla að gegna
því í 5-10 ár, en hér hef ég nú verið
í 14 ár. Og mér finnst ég enn vera til-
tölulega ungur og frískur í starfinu,
en hins vegar er það ekkert vafamál,
að það er hættulegt fyrir einstaklinga
og fyrirtæki, að menn séu allt of lengi
í svona erfiðum og umfangsmiklum
störfum, sem kalla á sífellda endur-
nýjun. Menn í minni stöðu verða að
finna það þegar að því kemur, að
þeir hætta að endurnýja sig innan
frá. Þá er tími til kominn að hætta.
Ég vona að ég átti mig á því sjálfur
þegar að því kemur, en hvenær það
verður skal ég ekki segja um. Ekki
getur þetta varað til eilífðar.“ - GS
Afrnœliskveðja
„Sjá dagar koma,/ ár og aldir líða/ og
enginn stöðvar tímans þunga nið...“
Svo kvað skáldið frá Fagraskógi, er
hann hugleiddi íslandssöguna á 1 000
ára afmæli Alþingis. Þessi tilfinning
fyrir óstöðvandi tímans straumi grípur
oft hugann þó að ekki sé um að ræða
slík stórtímamót í þjóðarsögu, sem
þarna er vitnað til. Ýmsar merkar
stofnanir og félög eiga aldarafmæli um
þessar mundir, skólar og framfara-
stofnanir margs konar, og minna um
leið á þá frjóvu umbrotatíma, sem
gengu yfir þjóðfélag okkar fyrir 100
árum, mitt í allri ótíðinni og þrenging-
unum, sem þá steðjuðu að landi og
lýð.
Meðal þessara óskabarna íslenskrar
endurreisnar er t.d. samvinnuhreyfing-
in. Eitt af eldri börnunum í þeirri fjöl-
skyldu, Kaupfélag Eyfirðinga, verður
þannig aldargamalt á næsta ári. í
samanburði við slíka hátíðarviðburði
eru 50 ára afmæli einstaklinga máske
ekki stóratburðir, en minna þó að sínu
leyti á strauminn þunga, sem við öll
stöndum í og erum sjálf hluti af.
Einn af sterkustu liðsmönnum ís-
lenskrar samvinnuhreyfingar, Valur
Arnþórsson kaupfélagsstjóri, hefur
orðið tilefni þessara hugleiðinga með
því að verða fimmtugur um þessar
mundir, nánar tiltekið 1. mars 1985.
Þessar línur eru ritaðar til að flytja
honum árnaðaróskir í tilefni dagsins.
Það er almennt vitað og viðurkennt
að Kaupfélag Eyfirðinga hefur átt að
fagna alveg sérstakri mannheill í starfs-
liði sínu alla þessa öld og reyndar lík-
lega frá upphafi vega. Hver kaupfé-
lagsstjórinn af öðrum hefur reynst yfir-
burðamaður og leitt félagið á sam-
felldri farsældargöngu „götuna fram
eftir veg“ svo notað sé líkingamál ann-
ars af höfuðljóðsnillingum Eyjafjarð-
ar, skáldsins frá Hrauni. Húsbændur,
sem áttu slíku láni að fagna, voru í
gamla daga kallaðir hjúasælir og þótti
sérstakt gæfumerki. Ætli það gildi ekki
enn í dag og eins þó að „húsbóndinn“
sé samvinnufélag og „hjúið“ fram-
kvæmdastjóri þess.
Þegar kom fram á 7. tug aldarinnar
fóru forráðamenn KEA að huga að
því, hver mundi vera líklegur til að
taka við starfi kaupfélagsstjóra af
Jakobi Frímannssyni, sem þá tók að
nálgast aldursmörkin. Líklega voru
menn ofurlítið áhyggjufullir af því, að
sá maður kynni að vera vandfundinn,
sem gæti axlað þá byrði, sem Jakob
hafði borið af fádæma þreki og skör-
ungsskap um margra áratuga skeið.
Þá var það sem stjórnin réð til félagsins
ungan Austfirðing, Val Arnþórsson,
sem fulltrúa kaupfélagsstjórans. Hann
hafði verið í starfi hjá Samvinnutrygg-
ingum í Reykjavík í meira en áratug
og getið sér orð sem frábærlega kraft-
mikill starfsmaður.
Þessi ráðning varð örlagarík bæði
fyrir Val sjálfan og fyrir Kaupfélag
Éyfirðinga, því að framhaldið varð
saml'ellt starf, sem nú hefur staðið í tvo
áratugi. Það kom svo sem af sjálfu sér,
að eftir nokkur ár var hann ráðinn að-
stoðarkaupfélagsstjóri og síðan kaup-
félagsstjóri, þegar Jakob lét af starfinu
í fyllingu tímans á því herrans ári 1971.
Það sýndi sig brátt, að hjúasældin
hafði ekki brugðist KEA frekar en
fyrri daginn. Hafi einhverjum einhvern
tímann dottið í hug að forráðamenn
félagsins hefðu átt að geta fundið ein-
hvern kjörinn arftaka Jakobs Frí-
mannssonar nær sjálfu fyrirtækinu
heldur en þennan unga mann af Aust-
urlandi, kominn úr Reykjavík, þá hef-
ur sú tilfinning horfið fljótt, þegar Val-
ur kom til starfs og tók að sýna í verki,
hvað hann hafði til brunns að bera sem
stjórnandi og framkvæmdamaður.
Hér er ekki staður eða stund til að
rifja upp að neinu ráði verkefnaskrá
KÉA þessi síðustu 20 árin undir for-
ystu Vals Arnþórssonar, en hún er
bæði löng og stórbrotin með köflum.
Ég vil samt drepa á nokkur atriði.
Bygging mjólkurstöðvar KEA, þeirrar
þriðju frá 1928, var í biðstöðu á þess-
um árum, aðeins kjallarinn steyptur.
Það varð eitt af fyrstu stórátökum nýja
kaupfélagsstjórans að koma hreyfingu
á þetta mikla sameiginlega hagsmuna-
mál bænda og bæjarbúa og sigla því
heilu í höfn.
í framhaldi af því og að nokkru leyti
samtímis var hafin ný uppbygging
verslunarhúsnæðis félagsins bæði á
Akureyri og öðrum verslunarstöðvum
við fjörðinn, og stendur hún raunar
enn yfir. Og í þriðja lagi vil ég nefna
eflingu fiskveiða og ekki síður fisk-
vinnslu, sem félagið á hlut að í ver-
stöðvum út með firðinum. Þetta eru
ekki einkaverk kaupfélagsstjórans, þó
það nú væri, en samt hefur það og allt
annað ótalið hvílt á honum öðrum
mönnum fremur. Það vill til að maður-
inn er kjarkmikill og kann vel til verka
að undirbúa og skipuleggja mál, svo að
engan þekki ég a.m.k. sem stendur
honum á sporði.
Ég hef kennt Val við Austurlandið,
enda er hann fæddur á Eskifirði 1.
mars 1935. Mér virðist hann vera
tengdur mjög sterkum böndum við
fæðingarbæ sinn og æskustöðvarnar
fyrir austan. Það er vissulega góðs
manns merki og kemur ekkert í bág
við það að 20 ára dvöl hans hér í Eyja-
firði hefur gert hann að Eyfirðing
a.m.k. að hálfu. Hér hefur hann búið
með sinni ágætu konu, Sigríði Ólafs-
dóttur, ásamt börnunum þeirra 5, sem
sum eru fædd hér á Akureyri. Hér hef-
ur hann starfað af geysilegum áhuga og
árvekni að atvinnu- og framfaramálum
Eyfirðinga í víðustu merkingu bæði
sem kaupfélagsstjóri, bæjarstjórnar-
maður o.m.fl. sem ekki verður tíundað
hér. Hér hefur hann séð þetta mikla al-
menningsfyrirtæki, sem KEA er og á
að vera, dafna og styrkjast undir sinni
handleiðslu og raunar allar byggðir
Eyjafjarðar í sveit og við sjó blómgast
vel á þessum árum. Hér hefur hann
síðast en ekki síst eignast marga ágæta
vini í byggð og bæ og allt þetta stuðlar
að því að hann hefur skotið traustum
rótum í eyfirska mold, ef manni leyfist
að nota svo skáldlegt líkingamál.
Mér finnst sérstök ástæða til að geta
þess, hve Valur hefur jafnan sýnt mik-
inn og einlægan áhuga á málum bænda
í félaginu og séð til þess að þeirra
hlutur væri ekki fyrir borð borinn
hvort heldur um er að ræða hið sögu-
lega hlutverk þeirra í félaginu eða
meðferð lífshagsmunamála þeirra í
rekstri dagsins í dag.
En þó að ég nefni landbúnaðinn sér-
staklega, vil ég um leið undirstrika, að
ég lít á Val sem ágætan fulltrúa fyrir
þá víðsýnu afstöðu, sem lítur á hag
heildarinnar fyrst og fremst og vill
vinna að alhliða framförum og eflingu
byggðar á öllu eyfirska svæðinu.
Ég hafði reynar ekki hugsað mér að
ræða um afmælisbarnið öðruvísi en
sem kaupfélagsstjóra KEA og hlutverk
hans hér í Eyjafirði. En auðvitað fór
það svo, eins og áður hefur gerst um
kaupfélagsstjóra okkar, að hann var
kallaður til verka á víðari vettvangi
samvinnuhreyfingarinnar og er nú
stjórnarformaður Sambandsins. Og
þá er aftur komið að byggðamálum í
víðustu merkingu, því samvinnuhreyf-
ingin er samtvinnuð lífsbaráttu byggð-
anna nálega allt í kringum landið. í
þeirri baráttu er Valur Arnþórsson
liðsmaður af heilum hug, hlutverk sem
er ekki alkaf létt eða vel metið af
öllum á þessum síðustu og verstu
tímum, þegar byggðastefna og sam-
vinnustarf á í tvísýnni varnarbaráttu.
Ég vil í lokin færa Val Arnþórssyni
innilegustu afmæliskveðjur fyrir hönd
félagsfólksins í Kaupfélagi Eyfirðinga
og láta í ljós þá ósk, að honum endist
lengi heilsa og líf til að vinna að vel-
ferðarmálum Eyfirðinga og annarra
samvinnumanna á þessu blessaða
landi.
Fyrir hönd stjórnar KEA sendi ég
honum og fjölskyldu hans hugheilar
árnaðaróskir og þakkir fyrir gott sam-
starf og góð kynni fyrr og síð.
Hjörtur E. Þórarinsson.