Dagur - 10.01.1986, Blaðsíða 12

12 - DAGUR - 10. janúar 1986
Liggðu nú þama najni
- Greinarkom um fæðingar, keisaraskurði, keisara og annað í þeim
„Við höfum ekki þurft að
kvarta það sem af er árinu,
því það hafa þegar fœðst hjá
okkur 10 börn, “ sagði Inga
Magnúsdóttir, Ijósmóðir á
Fœðingardeild Fjórðungs-
sjúkrahússins á Akureyri, í
samtali við Dag.
Á síðasta ári fæddust 303 börn
á Akureyri, en árið áður 305
börn. Það er sem sé örlítil fækk-
un og það hefur verið þróunin
undanfarin ár, að fæðingum hef-
ur fækkað verulega. „Þetta virð-
ist vera að fara upp á við aftur, í
það minnsta lofar byrjunin á ár-
inu góðu,“ sagði Inga. Við von-
um að frjósemi Akureyringa fari
að aukast á ný, þannig að það
ágæta fólk sem starfar á nýendur-
bættri Fæðingardeild F.S.A.
þurfi ekki að kvarta yfir aðgerða-
leysi. Hins vegar má ef til vill
rekja þessar öru fæðingar til þess,
að fyrir réttum 9-10 mánuðum
voru árshátíðir í hámarki!
Á árinu fæddust þríburar á
Fæðingardeildinni á Akureyri,
eins og Dagur hefur rækilega
greint frá. Það er ekki á hverju
ári sem slíkt gerist, en tvíbura-
fæðingar hafa verið algengari,
t.d. voru óvenju margar tvíbura-
fæðingar á Akureyri árið 1984.
Inga mundi hins vegar aðeins eft-
ir einni tvíburafæðingu á síðasta
ári.
Þriðjungur þeirra barna, sem
fæðst hafa það sem af er árinu,
hefur verið tekinn með keisara-
skurði. Inga vildi meina, að það
færi í vöxt, en hún hefði ekki á
hraðbergi eina ákveðna skýringu.
Sömu sögu var að segja um
Bjarna Rafnar, yfirlækni Fæðing-
ardeildarinnar. Þeirri stöðu hefur
hann gegnt í um 30 ár og einum 7
árum betur hefur hann fylgst með
þessum málum.
Einhverju sinni heyrðist sú
saga, að þröngar gallabuxur ættu
sök á aukningu í keisaraskurð-
um! Þær yrðu nefnilega til þess
að þrengja mjaðmagrind kvenn-
anna smátt og smátt, þannig að
konurnar ættu erfiðara með að
fæða börn! Bjarni hafði heyrt
þessa sögu, en sagði kenninguna
ekki á rökum reista. Hins vegar
væri það rétt, að ástæðan fyrir
keisaraskurði væri oft of þröng
mjaðmagrind, miðað við stærð
barnsins. Aðrar ástæður fyrir
keisaraskurði væru meðgöngu-
eitrun eða einhver sjúkdómur,
eða þá óeðlileg lega fylgjunnar,
svo dæmi séu tekin. Fleiri ástæð-
ur geta legið til þess, að börn eru
tekin með keisaraskurði, oft í ör-
yggisskyni.
Það kom fram í samtalinu við
Bjarna, að það hefur verið auk-
inn þrýstingur á lækna til að
framkvæma keisaraskurði á
undanförnum árum, vegna þess
að margir hafa talið þetta örugg-
ari leið fyrir börnin inn í heim-
inn, ef einhver teikn hafa verið á
lofti um hugsanlega erfiðleika í
fæðingu. Bjarni sagði, að nú væri
tilhneiging til þess að sporna
gegn þessari þróun, því margir
teldu eðlilega fæðingu sjálfsagð-
ari og jafn örugga, ef ekki örugg-
ari heldur en keisaraskurðinn.
Þetta væri t.d. stefnan í Banda-
ríkjunum, þar sem talað væri um
að eðlilegt væri að keisaraskurði
væri bejtt í 10-11% fæðinga, eða
þar um bil.
En fyrst við erum að tala um
keisaraskurði; hvernig skyldi
þetta orð vera til komið? Ég
spurði marga, en fæstir höfðu
svar á reiðum höndum, sem þeir
vildu ábyrgjast að væri rétt. Én í
bók Halldórs Halldórssonar,
„Örlög orðanna" er að finna ítar-
lega grein um þetta orð. Þar
kemur fram, að það kemur úr
latnesku; sectio caesarea. En
hvernig það myndast svo í latn-
esku er ekki fullljóst. Margir
hallast þó að því, að nafngiftin
eigi rætur að rekja til þess, að
rómverski einvaldurinn, Júlíus
Caesar, var skorinn úr móður-
kviði. Nafn hans mun á sínum
tíma hafa verið borið fram
“Kæsar“. Síðar komst á sú venja,
að eftirmenn Caesars tóku upp
nafn hans, hvort heldur sem þeir
voru af ætt Caesars eða ekki. Það
varð til þess að menn fóru að líta
á nafnið sem titil þjóðhöfðingj-
ans og er talið að orðið berist inn
í germönsk mál um Kristsburð.
Þaðan mun það hafa borist til
slavneskra þjóða. Norrænar
þjóðir munu hafa lært orðið af
Þjóðverjum.
Um þetta orð segir Halldór
Halldórsson: „Um uppruna orðs-
ins keisaraskurður eða öllu held-
ur upprunalegrar fyrirmyndar
þess, sectio caesarea, er ýmislegt
á huldu. Ýmsir hallast að því, að
nafngiftin sé til komin á þann
hátt, að komu Caesars í þennan
heim hafi borið að með þeim
hætti, að hann hafi verið tekinn
með keisaraskurði. Heimildar-
maður að því, að þessu hafi verið
þann veg háttað, er rómverski
rithöfundurinn Plinius. Plinius
fæddist árið 23 e.Kr. og dó árið
79. Eftir hann liggur mikið
ritverk, Naturalis historia, sem er
37 bækur alls. í þessu riti skýrir
Plinius frá því, að Caesar hafi
verið tekinn með keisaraskurði.
Honum segist svo frá:
Það er betra teikn, þegar menn
eru fæddir af dauðri móður;
þannig fæddist Scipio Africanus
eldri og hinn fyrsti Caesaranna,
sem ber nafn af því, að hann var
skorinn úr móðurkviði, af sömu
sökum draga Caesoarnir nafn.
Á sama hátt fæddist Manilius,
sem fór inn í Karþagó með her
sinn.
Þess ber vel að gæta, að þessi
heimild er engan veginn örugg,
með því að alllangur tími er milli
þeirra Caesars og Pliniusar, því
að Caesar fæddist 12. júlí árið
100 f.Kr. og dó 15. marz 44 f.Kr.
Hins vegar ber einnig á það að
líta, að talið er, að aðgerð þessi
hafi verið framkvæmd á dauðum
konum frá fornu fari.“
Menn telja sem sé, að Sesar
(Caesar) hafi fengið nafn sitt af
latneska orðinu caesus, sem
merkir „skorinn". Þetta orð fær
síðan merkinguna „keisari" í
okkar munni, viðhaft um ein-
hverja ofsalega fína karla!
Upphaflega voru keisaraskurð-
ir eingöngu framkvæmdir til að
bjarga lifandi börnum úr dauðum
mæðrum. Elsta frásögn um slíkt
mun vera frá því árið 500 f.Kr.
Hins vegar eru mjög lítil líkindi,
að tekist hafi að bjarga lífi barn-
anna, nema í fáum tilvikum, að
því er segir í áðurnefndri grein
Halldórs.
Fyrsti keisaraskurðurinn, sem
vitað er að hafi verið fram-
kvæmdur á íslandi, var gerður
24. júní 1865. Það gerði Jón
Hjaltalín, landlæknir, með að-
stoð Gísla Hjálmarssonar og
tveggja franskra lækna. Konan
hét Margrét Arnljótsdóttir
„dvergr að öllum skapnaði“,
þannig að hún gat ekki fætt barn
með eðlilegum hætti. Hún dó af
afleiðingum aðgerðarinnar, en
Það var farið að hægjast um á Fæðingardeild Fjórðungssjúkrahússins í gær, því þá voru þar aðeins tvær konur með
börn sín. T.v. er Anna Kristín Ragnarsdóttir frá Dalvík með son sinn, sem fæddist 7. janúar. Hann var 3.805 g að
þyngd og 50 cm að lengd við fæðingu. Faðir hans er Guðmundur Sigurðsson. T.h. er Ásdís Björk Ásmundsdóttir
með son sinn, sem fæddist 6. janúar. Hann var 3.925 g að þyngd og 52 cm að lengd við fæðingu. Faðir hans er Oddur
Ævar Guðmundsson. Fjölskyldan býr að Hrafnagili. Dagur býður þessa nýfæddu Eyfirðinga velkomna í heiminn og
óskar þeim og fjölskyldum þeirra velfarnaðar. Mynd: KGA.
minn
dúr
barnið dó misserisgamalt, en
ekki verður skurðinum um það
kennt. Hér er enn vitnað í grein
Halldórs og hann vitnar þar í
Vilmund Jónsson, landlækni.
í grein Halldórs er einnig sagt
frá næstu keisaraskurðum á ís-
landi og enn hefur hann heimildir
sínar frá Vilmundi. Þar kemur
fram, að langt var í næsta keis-
araskurð. 29. ágúst árið 1910
gerði Matthías Einarsson,
læknir, fyrsta uppskurðinn sem
tókst fyllilega, þannig að bæði
móðir og barn lifðu. Hann var
framkvæmdur á St. Jósefsspítala
í Reykjavík. Móðirin hét Sigríð-
ur Éiríksdóttir, en barnið sem
fæddist var Júlíus Steingrímsson,
síðar rafveitustjóri í Keflavík.
Næsti uppskurður er fram-
kvæmdur á Akureyri af Stein-
grími Matthíassyni 2. júlí 1911.
Hann var framkvæmdur á heimili
móðurinnar, Laufeyjar Pálsdótt-
ur. Laufey var þá gift Jóhannesi
Þorsteinssyni og bjó í miðbæ Ak-
ureyrar, í húsi sem gekk og geng-
ur undir nafninu Hamborg. Lauf-
ey var því oft nefnd „Laufey í
Hamborg“ eða „frúin í Ham-
borg“. Laufey lést fyrir um það
bil 15 árum.
Helga Halldórsdóttir var heim-
ilisvinur hjá Laufeyju og hún
sagði mér, að Laufey hefði sagt
sér frá þessum sögufræga keisara-
skurði. Hann gekk vel að öllu
leyti, en þegar Steingrímur lækn-
ir hafði náð barninu, sem reynd-
ist drengur, lagði hann það frá
sér um leið og hann sagði: -
Liggðu nú þarna nafni minn. Það
varð til þess að barnið var skfrt
eftir lækninum. Þar var kominn
Steingrímur J. Þorsteinsson, síð-
ar prófessor við Háskóla íslands.
Hann giftist inn í fjölskyldu
Steingríms læknis. Steingrímur J.
Þorsteinsson er látinn fyrir mörg-
um árum. Laufey missti Jóhann-
es mann sinn 1920, en síðar giftist
hún Jóni E. Sigurðssyni, sem
lengi rak smjörlíkis- og sælgætis-
gerðina Akra á þeim stað sem rit-
stjórn Dags stendur nú.
Frá þessum fyrsta keisara-
skurði á Akureyri var að sjálf-
sögðu sagt í bæjarblöðunum og
það er best að slá botninn í þessa
grein með tilvitnun í frétt Gjall-
arhornsins:
Keisaraskurð gerði héraðs-
læknir Steingr. Matthíasson á
konu í barnsnauð um næstsíðustu
helgi, og þrátt fyrir þó konan
væri mjög aðfram komin, gekk
„operationen" prýðilega; barnið
náðist lifandi og dafnar vel, og
nú virðist konan úr allri hættu.
Þetta er í þriðja sinn, að keis-
araskurður er gerður á íslandi,
svo sögur fari af. I fyrsta skipti,
er það var gert, dó bæði móðirin
og barnið. Gjallarhorn 12. júlí
1911.
Blaðinu Norðurlandi farast
hins vegar orð á þessa leið:
Keisaraskurður. Steingrímur
Matthíasson læknir gerði keisara-
skurð á konu hér í bænum fyrir
nokkrum vikum. Bæði konunni
og barninu hefur heilsazt ágæt-
lega, og konan er nú úr allri
hættu af völdum skurðarins.
Keisaraskurður hefir ekki ver-
ið gerður hér á landi nema þrem
sinnum áður. Steingrímur mun
vera með beztu skurðlæknum
landsins. Norðurland 29. júlí
1911. - GS