Dagur - 24.01.1986, Blaðsíða 9

8 - DAGUR - 24. janúar 1986
24. janúar 1986 - DAGUR - 9
„Það hefur verið gaman að
vera á Akureyri; ég sé ekki
eftir því að hafa komið
hingað, því hér er gott að
vera. Sú ákvörðun að koma
hingað er einhver sú besta
ákvörðun sem ég hef tekið
fyrir manneskjuna í sjálfri
mér í mörg ár. Þetta er eins
og að koma til annars lands.
Hér er ekki eins mikill hraði
og í Reykjavík. Þar er hrað-
inn í rauninni miklu meiri
heldur en stærð borgarinnar
gefur tilefni til; rétt eins og í
stóru borgunum úti í heimi. “
Það er Vilborg Halldórs-
dóttir, leikari, sem er komin í
viðtal til okkar. Hún verður í
eldlínunni í kvöld á $viði
gamla Samkomuhússins und-
ir brekkunni á Akureyri. Það
er verið að frumsýna Silfur-
túnglið hans Halldórs í
Gljúfrasteini. Vilborg leikur
Lóu; konuna, móðurina,
semfór út í heim til að verða
fræg. En hvers virði er
frægðin, „ef engin jurt vex í
þinni krús“, svo ég vitni í
hendingu Nóbelsskáldsins.
Vilborg býr í gömlu timb-
urhúsi undir brekkunni. Ég
heimsótti hana í norðannæð-
ingnum í vikunni. Hún bar
mér uppáhelling á ítalska
vísu og kexkökur. Að því
fengnu spurði ég nánar um
norðurför.
0 Skipti um
skoðun
„Signý hringdi til mín í fyrrasum-
ar og bað mig að koma norður til
að leika Bellu í Jólaævintýrinu.
Ég tók mér umhugsunarfrest. Og
ég hugsaði og hugsaði. Loks
ákvað ég að afþakka gott boð,
því mér fannst norðurferð full-
mikið umstang fyrir ekki stærra
verkefni. Það er nefniiega meira
en bara að segja það, fyrir konu
með heimili, mann og tvö börn,
að taka sig upp. Svo talaði ég við
Signýju og Maríu Kristjánsdótt-
ur, sagði nei, og taldi upp allar
ástæðurnar. Þær sögðust skilja
mig ósköp vel, þetta væri erfitt
fyrir tveggja barna móður og allt
það. Þegar ég heyrði þær telja
upp allar mínar ástæður fyrir að
koma ekki og leika þá söðlaði ég
um á augabragði og sagði: Ég
kem. Og ekki sé ég eftir þeirri
ákvörðun.
Ég lét þetta eftir manneskjunni
í mér, því ég er fyrst og fremst
manneskja; ég sjálf. Og ég held
að mæður mættu oftar láta það
eftir sér, að leyfa manneskjunni í
sjálfri sér að blómstra, jafnvel þó
það sé á kostnað barnanna. Ég
held að þær verði betri mæður á
eftir.“
- Borgarbarn?
„Já, ég er fædd og uppalin fyrir
sunnan; í Kópavoginum. En ég
flutti mig inn að hjarta borgar-
innar þegar ég var 17 ára. Og mín
skólaganga var ekki löng í land-
fræðilegum skilningi, því ég fór í
Kvennaskólann, Menntaskólann
í Reykjavík og síðan Leiklistar-
skólann, en allir þessir ágætu
skólar eru ekki nema steinsnar
hver frá öðrum, við Tjörnina í
Reykjavík.“
- Af hverju Leiklisatarskólinn
og síðan leikkona?
„Það er eitthvað í mér, eitt-
hvað skrýtið, sem ég skil ekki
fullkomlega; einhver þörf fyrir að
skapa. Mannleg samskipti full-
nægja ekki þeirri þörf. Ég þarf að
ná dýpra. Ég þarf að geta sýnt
heiminum, að ég geti verið öðru-
vísi en hann ætlast til. Ég vil ekki
lokast inni í einhverjum rammá,
sem umhverfið vill setja mig í.
Á tímabili skrifaði ég ljóð. Það
var ekki nóg. Ég dansaði líka.
Það dugði ekki heldur. En þarna
var kominn texti og hreyfing og
þá er ekki langt í leiklistina. Það
er ekki þar með sagt að ég ætli að
vera leikkona allt mitt líf. Lífið
er eins og hvert annað ferðalag;
eins og sigling eftir á. Þú veist
aldrei hvenær þú steytir á
skerjum, hvenær þú lendir í
straumkasti, eða hvenær þú siglir
lygnan sjó. Þú veist aldrei hvað
bíður þín á bak við næsta leiti
- Löngu útskrifuð?
„Nei, það var 1983. Fyrsta
stóra hlutverkið mitt var að
ganga með og eiga barn. Það var
drengur og þegar hann var sjö
vikna tók ég til við að leika í
sjónvarpsgerðinni af „Stalín er
ekki hér“. Þar lék ég Svandísi,
þá ófrísku, en gaf drengnum
mínum brjóst í pásum. Síðan var
ég með hlutverk í „Petru Von
Kant“ hjá Alþýðuleikhúsinu í
fyrra. Sýningar voru á Kjarvals-
stöðum og við lékum alveg ofan í
áhorfendum. Það var erfitt, en
dýrmæt reynsla."
0 Lóa kemur
til skjalanna
- Svo kom Lóa í Silfurtúnglinu?
„Já, Lóa hefur breytt miklu
varðandi veru mína hér. Ég hafði
ekki lesið leikritið áður, en við
fyrstu kynni virkaði hún á mig
sem opin og tær persóna. Hún er
sakleysið í manni og sem slík
höfðar hún ekki síst til mín sem
leikara. Leikaralífið er ekki alltaf
dans á rósum; stundum gengur
vel, en stundum gengur illa. Þá
kemur sér vel að vera brynjaður
harðri skel, til að geta borið von-
brigðin. Þetta á við um alla, en
samt sem áður má maður ekki
byrgja sakleysið svo gersamlega
inni í sér, að það rykfalli og
týnist. Slíkt kemur fyrir allt of
marga.
En Lóa er alltaf ærleg og hún
er ekki einföld. Hún er sakleysið
og kann því ekki að brynja sig.
Og hún átti sér draum, því hún
segir á einum stað; - Ó, hvað ég
held að það sé yndislegt að vera
svona frægur, fara land úr landi
og syngja fyrir allan heiminn. En
Lóa gerði sér ekki grein fyrir
hvað fylgir slíku. Enda þekkti
hún ekki orð Steins Steinars: - í
draumi sérhvers manns, er fall
hans falið.
Lóa fór frá eiginmanni, heimili
og barni í vöggu, til að sigra
heiminn. Ég á líka fjölskyldu,
sem ég veit að saknar mín og ég
sakna hennar. Ég veit að aðskiln-
aðurinn grætir strákana mína
stundum. Þessi reynsla gerir mér
auðveldara að skilja Lóu. Allir
leikarar hljóta að nýta eigin
reynsluheim. Mínar móðurtil-
finningar hafa hjálpað mér mikið
við að skapa mína Lóu og ég held
að það yrði erfitt fyrir barnlausa
leikkonu, að glíma við þessa
persónu."
9 Skrifar vel
um konur
- Heillandi verk?
„Já, svo sannarlega, enda er
það sérstaklega vel skrifað.
Kvenlýsing Halldórs á Lóu er
skrifuð af næmni og ég tek undir
það, að enginn hefur skrifað bet-
ur um konur heldur en Laxness.
En þetta er krefjandi verk. Á
meðan það hefur verið að brjót-
ast í mér hef ég notið þess að
vera í þessu gamla húsi, hérna
/
undir brekkunni, með sjóinn fyr-
ir framan gluggann....
Er hægt að hugsa sér meirí sælu
en eiga góðan mann,
í lágu húsi
við lygnan fjörð,
ískjóli bak við heiminn....“
- Nú gerist Silfurtúnglið árið
1954; hvernig gekk að vinna sig
svona aftur á bak í tímanum?
„Það var svolítil yfirlega, en
það gekk vel. Ég er fædd 1957 og
man fyrst eftir mér um 1960. Þá
bjó ég í stóru húsi í Kópavogin-
um og allar konurnar unnu
heima. Ég man þær á töfflum, í
Hagkaupsslopp og með skýluklút
á höfði, jafnvel við að skúra.
Þannig hef ég reynt að hugsa aft-
ur á bak til að skapa mér þá
lífsmynd, sem var hér þegar Silf-
urtúnglið gerist. Fatnaður frá
þessum tíma hefur líka komið að
góðum notum, því klæðnaður-
inn, ekki síst undirfötin, hefur sitt
að segja í allri framgöngu. Ég hef
líka lesið mikið af blöðum frá
þessum tíma. Þá höfðuðu auglýs-
ingar mikið til kvenna og allar
gengu þær út á að ná sér í góðan
mann. Og það sem skrifað var
um stjörnurnar var stórkostlegt.
Það er hægt að finna heilu lyga-
greinarnar um kvikmyndadísirn-
ar, sem hlupu frá kvikmyndavél-
unum til að gefa börnum sínum
og eiginmönnum að borða. Allt
var þetta gert til að skapa þeim fal-
legri ímynd meðal fólksins. Það
sem stingur mann mest, er að
þetta er ekki óáþekkt í dag. Um-
búðirnar eru að vísu aðrar. Og
það má mikið vera, ef við erum
ekki á hraðri leið inn í þennan
tíma aftur.
En Lóa las ekki svona blöð;
hún las ekki einu sinni dagblöðin.
Hún var eðlisgreind, enda verður
enginn greindari á þvf einu að
ganga í marga skóla. En hún læt-
ur greindina ekki stjórna gerðum
sínum; hún lætur eðlið ráða
þeim. Hún er íslenski draumur-
inn.“
0 Þá myndi ég
deyja
- Þú minntist áðan á heimavinn-
andi konur í þinni bernsku, en
síðan hefur mikið vatn runnið til
sjávar og margar konur yfirgefið
heimili til að „vinna úti“. Er sú
þróun þér að skapi?
„Já, að flestu leyti. Ég myndi
deyja ef ég ætti að vera heima-
vinnandi húsmóðir. Ég hef reynt
það, með tvö börn í lítilli íbúð á
annað ár. Ég var að kafna. Hitt
er svo annað mál, að allt of marg-
ir foreldrar vinna ógeðslega
mikið. Fyrir vikið hefur enginn
tíma til að sinna börnunum. Ég
held að feðurnir mættu gera
meira af því að fylla að einhverju
leyti upp í það tómarúm, sem
konur skildu eftir sig á heimilun-
um. Þeir geta bakað með börn-
unum, teiknað með þeim og sagt
þeim sögur. Það er reynsluheim-
ur út af fyrir sig. Og það þarf að
segja börnunum betri sögur en af
stjörnum og stríði. Ég segi mín-
um börnum gjarnan sögur af
trítlum, sem eru rólyndir, reykja
gjarnan pípu, baka, eru góðir og
hafa alltaf tíma til að sinna
náunganum.“
- Hver er þinn maður?
„Hann heitir Helgi Björnsson
og hann er líka leikari. Við eig-
um tvo stráka. Sá yngri hefur ver-
ið hér hjá mér, en þegar loka-
spretturinn fyrir frumsýninguna
hófst fór hann suður til pabba
síns. Hann kemur aftur þegar
hægist um.“
- Engir hagsmunaárekstrar á
milli ykkar Helga í leiklistinni?
„Jú, vissulega kemur það fyrir,
en við leysum það. Við erum
ekki bara par; við erum einnig
kollegar, félagar og vinir í list-
inni. Það er okkur dýrmætt, því
það gefur okkur betri skilning á
þörfum hvors annars.
Við höfum líka notið dyggrar
aðstoðar foreldra okkar beggja,
enda hefði þetta varla verið ger-
legt án þeirra. Og ég held að það
hafi gefið strákunum mikið að
umgangast afa og ömmu í ríkum
mæli. Hjá þeim læra þeir margt,
sem við Helgi hefðum aldrei get-
að kennt þeim. Verða ekki börn
barna hamingjusömust?"
0 Tekið
opnum örmum
- Þú kannt vel við þig á Akur-
eyri, en hvernig líkar þér að
vinna í leikhúsinu okkar?
„Ofsalega vel. Mér var tekið
opnum örmum og hér er gott að
vinna; með fólki sem hefur barist
fyrir tilveru þessa leikhúss. Og
hér er enginn stofnanabragur.
Þessi vera mín hér hefur einnig
orðið til þess að opna augu mín
fyrir þeirri nauðsyn fyrir leiklist í
landinu, að atvinnuleikhús sé
starfandi utan Reykjavíkur-
svæðisins. Okkur Reykvíkingum
er gjarnt að hugsa sem svo, að
Reykjavík sé ísland. Vonandi á
það ekki eftir að koma fyrir
mig.“
- Senn líður að frumsýningu;
hvernig er heilsan?
„Hún er góð í dag, en hún hef-
ur verið ansi slæm að undan-
förnu. Ég vona bara að góða
heilsan haidist, enda er ég í því
að siaka á - minnug tilbúins spak-
mælis úr leikhúsinu: Slakur leik-
ari er góður leikari!!“
Þar með var kaffið búið og
kexið líka. Er það ekki klassískur
endir á viðtölum sem þessum?!
Ég þakkaði Vilborgu fyrir spjall-
ið og kvaddi. Ef hún skyldi lesa
þessar línur fyrir frumsýninguna í
kvöld, þá óska ég henni og
kollegum hennar í leikhúsinu vel-
gengni. - GS