Dagur - 04.06.1986, Blaðsíða 8

8 - DÁGÚR - 4: )úrtí 1986
Ingvar Guðjónsson:
Landsbyggðarstefna
- landauðn
Á sínum tíma setti Halldór Guðjóns-
son Laxness fram þá kenningu, að
þjóðhagslega væri hagkvæmara að
„mata bændur á sjúkrahúsum" en
láta þá vera að framleiða landbúnað-
arvörur. Gylfi Þ. Gísla^on flutti um
árabil fyrirlestra á veguqi Verslunar-
ráðs íslands um landbúnaðarmál,
sem áttu að sanna að landbúnaður-
inn væri óþolandi dragbítur á hag-
vöxt þjóðarinnar. Á þá strengi hetur
Alþýðuflokkurinn síðan slegið í sam-
stilltum kór með ritstjóra Vísis og
Dagblaðsins, Jónasi Kristjánssyni.
Opinberlega hafa fáir fekið undir
þessar kenningar, en ótrúlega margir
þagað við þeim, og fáir tekið þær fyr-
ir til mótmæla, enda þótt svigurmæl-
in væru oft slík að telja verður hrein-
an atvinnuróg og nálgast landráð.
Á kosningafundum í landsbyggð-
arkjördæmum hafa frambjóðendur
þó oft haldið hástemmdar ræður um
nauðsyn þess að allt landið haldist í
byggð, svo gæði þess nýtist þjóðinni í
heild til öryggis og hagsbóta, en ein-
mitt það byggist á tilvist landbúnað-
arframleiðslu í hinum dreifðu byggð-
um landsins. Jafnvel á þeim vett-
vangi hafa frambjóðendur Alþýðu-
flokksins dregið mjög inn klærnar.
En þegar litið er um öxl - út frá þess-
um sjónarhóli - yfir meðferð og gang
landbúnaðarmálanna um langt skeið,
vekur það furðu hvernig á þeim hef-
ur verið haldið af hálfu stjórnvalda -
æðri sem lægri. Skal nú vikið að því
nokkru nánar.
Það mun hafa verið árið 1943 sem
samkomulag varð með Búnaðarfé-
lagi íslands og Alþýðusambandi
Íslands um svokallað „vísitölubú" -
sem næst landsmeðaltali að stærð -
og hafa skyldi sem mælistiku á verð-
lagningu landbúnaðarvara, þ.e.
framleiðslueiningar þess skyldu verð-
leggjast á þann veg, að heildartekjur
þess samsvöruðu meðaltekjum
verkamanna, sjómanna og iðnað-
armanna. Þetta samkomulag skyldi
endurskoðað, og breytast samkvæmt
kaupgjaldsvísitölu. Við endurskoðun
þessa 1944, kom í ljós, að verðlag
landbúnaðarvaranna skyldi hækka
um 9,4%.
Af því tilefni kvaddi stjórn Bf. fsl.
fulltrúa til aukaþings, og var á því
samþykkt - gegn tveim mótatkvæð-
um - að falla frá þessari hækkun. í
tíð nýsköpunarstjórnarinnar - 1945
og 1946 - voru landbúnaðarvörur
verðlagðar af 15 manna stjórnskip-
aðri nefnd - Búnaðarráði.
Verðið var hækkað samkvæmt
hækkun vísitölunnar, en áður eftir-
gefnum 9,4% enn sleppt. Þessar
eftirgjafir vöktu almenna reiði meðal
bænda og urðu kveikjan að stofnun
Stéttarsambands bænda 1945.
Grunnforsenda framleiðsluráðs-
laganna - sem samþykkt voru á
Alþingi 1947 - varðandi verðlagn-
ingu til framleiðenda - var í megin-
atriðum sú sama og í samkomulaginu
á milli Bf. ísl. og ASÍ, þ.e. sam-
komulag á milli fulltrúa Stéttarsamb.
bænda og fulltrúa neytenda - þremur
frá hvorum aðila í svonefndri sex-
mannanefnd - um „vísitölubú" og
afurðir þess.
Yrði ágreiningur í sexmanna-
nefndinni, svo ekki næðist samkomu-
lag, gat hvor aðilinn sem var skotið
honum til yfirnefndar, sem skipuð
var þrem mönnum, einum tilnefnd-
um af hvorum aðila, en sá þriðji
skyldi tilnefndur af Hæstarétti, og
var úrskurður yfirnefndar bindandi
fyrir báða aðila. í þessum samning-
um var jafnan áberandi undanláts-
semi fulltrúa bændasamtakanna, sem
staðfestist þá sjaldan þeir vísuðu
ágreiningi til yfirnefndar, að úr-
skurður hennar var ávallt bændum í
hag. „Vísitölubúið" var stórgallað í
uppsetningu. Afurðamagn ofreikn-
að, en tilkostnaður vantalinn. Auk
þessa var mikið ósamræmi á milli
tekna af „ærgildi“ búgreinanna sauð-
fjárbændum í óhag. - Samkvæmt
framleiðsluráðslögunum áttu bændur
óskoraðan rétt til þess að umsamið
verð fyrir framleiðsluna fengist að
fullu. Því skyldi það sem á kynni að
vanta að umframframleíðslan, þ.e.
útflutningurinn, skilaði því verði,
leggjast aukalega á innanlandsverð-
ið. Ut af því reis hatrammur ágrein-
ingur sem leystur var á þann hátt -
1959 - að ríkissjóður skyldi leggja
fram tjármagn í þessu skyni, að
hámarki 10% af ársverðmæti land-
búnaðarvara í hvert sinn er þörf
krefði. Þessi útflutningsuppbót var
þó aðeins það sem ætla mátti að til
þyrfti til að mæta misæri varðandi
búvöruframleiðsluna, svo ávallt væri
til nægilegt magn búvöru til innan-
landsneyslu.
En framlei'ibian fór vaxandi, enda
hvöttu fræðingar og aðrir ráðamenn
mjög til aukinnar framleiðslu. Eink-
um var lögð áhersla á hámarksaf-
urðastefnuna, og bændur gripu í það
hálmstrá - margir í nauðvörn. 1 ýms-
um tilvikum varð þó þessi tiltekt fjár-
hagslega óhagstæð vegna stóraukins
tilkostnaðar og áfalla af þeim toga.
Til eru dæmi þess, að „ærnar átu
undan sér“ og króknuðu síðan í vor-
hreti - vetrarrúnar. Og kýrnar urðu í
vaxandi mæli „spítalamatur“ með til-
heyrandi kostnaðarauka. Þar kom
þó, að afurðamagnið óx svo, að
útflutningsbæturnar nægðu ekki til
að fullt verð fengist. Þar kom og einn-
;ig til hlutfallslega minnkandi neysla
innanlands, m.a. vegna kenninga
sumra fræðinga um heilsuspillandi
áhrif þessarar fæðu. Þar kom því, að
grípa varð til verðskerðingar til
bænda í formi svonefnds innvigtun-
argjalds.
Þessu næst var gripið til þess ráðs
að leggja sérstakan skatt á innflutt
fóðurkorn - allt að 200% á tollverð.
Þessi skattur átti að verka sem hemill
á framleiðsluna, spara ríkinu gjald-
eyri og kenna bændum að nýta inn-
lend aðföng við framleiðsluna. En
búpeningurinn - einkum þó kýrnar -
þoldi ekki þessa mótsetningu vegna
einhliða ræktunar og meðferðar um
langt skeið. Árangurinn því að mestu
dýrari framleiðsla.
Heildarframleiðslan hélt enn
áfram að vaxa, einkum með stækkun
einstakra búa, allt upp í það að kalla
má verksmiðjubú. Enn varð því að
leita nýrra leiða. 1979 var „kvóta-
kerfið“ tekið til meðferðar og útfært
1980. Ekkert tillit tók það til sjálfgef-
inna tekjumöguleika hinna einstöku
jarða, svo sem hlunninda, heldur
aðeins þriggja ára meðaltal búvara
lagt til grundvallar, þó aðeins afkjöti
og mjólk. Stærstu búin sluppu því
hlutfallslega best og ríkisbúin alveg.
Þorri bænda hlýddi þessum ákvæð-
um, en aðrir miður - einkum stór-
bændurnir - og enn bættust nýir í
þann hóp með ríflegan framleiðslu-
kvóta frá Framleiðsluráði upp á
vasann, sent í sumum tilvikum mun
hafa verið byggður á hæpnum for-
sendum. - Nú var svo komið að
lausnin var aðeins sú, að skera fram-
leiðsluna það niður, að hún fullnægði
aðeins innanlandsþörf.
Sú lausn að leita að og finna viðun-
andi markað erlendis fyrir vöruna -
og einkum þá dilkakjötið, sem eðli
sínu samkvæmt er lúxusvara á heims-
Ingvar Guðjónsson.
mælikvarða - hefur jafnan verið af-
skrifuð hjá ráðamönnum.
Hið rétta er, að þær aðgerðir sem
reyndar hafa verið í þá átt, eru og
verður að telja einskis virði.
Já, innanlandsneyslan. Lítum
nokkuð nánar á aðgerðir stjórnvalda
í því efni. Þegar við valdatöku núver-
andi ríkisstjórnar -1983 - gaf hún út
bráðabirgðalög sem afnámu vísitölu-
tryggingu á laun, og kauptaxtar
frystir. (Alþingismenn fengu hins
vegar 37% launahækkun!) Þá voru
niðurgreiðslur á landbúnaðarvörum
lækkaðar um helming og álagning á
þeim gefin frjáls í smásölu. Það frelsi
hefur þýtt það, að í vissum tilvikum
hafa reynst áhöld um hvor hefði
drýgri hlut af endanlegu verði dilks-
skrokksins, smásalinn eða fram-
leiðandinn. Prýðilegt framlag til
örvunar innanlandsneyslunnar!!!
Eitt af þeiin boðoiðum sem núvei-
andi ríki. ' /ji1 tuk inrí í stjórnarsát'-
mála sinu var að scmja skyldi ný
framleiðsluráðslög og skipaði nefnd
til að vinna verkið. Nefndin tók rögg-
samlega til starfa og lauk frumvarps-
gerð, án þess að telja sig í nokkru
þurfa að hafa samráð við bænda-
samtökin. Frumvarpið síðan lagt
fram á Alþingi og keyrt þar í gegn
sem lög - 1985 - með því offorsi að
til einsdæma má telja. - Samkvæmt
þessum lögum skulu útflutningsbæt-
ur á landbúnaðarvörur þegar lækka
um 30%, og síðar afnemast með
öllu. Bændasamtökin skulu semja
við landbúnaðarráðherra um fram-
leiðslumagn mjólkur og kindakjöts
fyrir hvert ár, og skal ríkissjóður
ábyrgjast fullt verð fyrir það magn
sem um semst, á framleiðslukostnað-
arverði samkvæmt verðlagsgrund-
velli ár hvert. Þá skal landbúnaðar-
ráðherra semja reglugerð um út-
færslu laganna, þar á meðal fram-
leiðslumagn hvers bónda eða kvóta-
svæðis, af því heildarmagni sem um
er samið. Á þennan hátt er landbún-
aðarráðherra gefið nær óskorað vald
til að ráða heildarframleiðslumagn-
inu að eigin vild, og hvar á landinu
það skal framleitt.
Samkvæmt forsendum laganna,
hafa mjólkurframleiðendur fengið
sinn framleiðslukvóta innan síns
kvótasvæðis - þó ekki fyrr en u.þ.b.
5 mánuðir voru liðnir af framleiðslu-
árinu. - í meginatriðum vekur sú út-
hlutun furðu. Svo langt er seilst með
skerðingarákvæðið, að nyt úr einni
kú er skert þ.e. í sama hlutfalli og hjá
þeim, sem lengst voru komnir framúr
sínu búmarki. Þá má benda á þau
býsn, að setja skerðingu á einangruð
kvótasvæði, þar sem neysluþörfinni
er engan veginn fullnægt.
Það gefur nokkra vísbendingu um
þá stefnumörkun sem að baki máls-
ins býr. Enn er allt á huldu með
kvóta sauðfjárbænda. Talað er um
að hann sjái dagsins ljós í júlí. Það er
sama sagan og með mjólkina varð-
andi fyrirvarann. Sauðfjárbændur
skulu renna blint í sjóinn varðandi
áburðarkaup og annað varðandi fóð-
uröflun og fleira. Öruggt má telja, að
landbúnaðarráðherra - með aðstoð
sinna hjálparkokka - muni óspart
beita þar hnífnum, og að lítt verði
hirt um byggðaröryggi hinna ein-
stöku landshluta. Þá fer að skýrast
nánar hvert markmiðið er - hvort
fagurgalinn um nauðsyn þess að allt
landið haldist í byggð, snúist upp í
andhverfu sína og kyrjað verði í alls
herjar „þjóðarkór“: „Leggjum meg-
inhluta landsins í auðn.“
Ingvar Guðjónsson, Dölum.