Dagur - 31.07.1986, Page 8

8 - DAGUR - 31. júíí 1986
Bjarni Einarsson:
Um Byggðastofnun
Þegar ég lít yfir veginn allan
frá 1963 til 1975 kemst ég aö
þeirri niðurstöðu, að „grasróta-
áætlanirnar", sem unnar voru í
Efnahagsstofnuninni og að hluta
til norður á Akureyri á árunum
1963 til 1970, í nánu samráði við
viðkomandi ríkisstofnanir og
studdar af Atvinnujöfnunarsjóði,
voru árangursríkari en sumar
áætlanir Framkvæmdastofnunar-
innar. Árangursríkasta fram-
kvæmdaáætlun þeirrar stofnunar
var frystihúsaáætlunin, sem
byggði á mjög nánu samstarfi við
heimaaðila og stofnlánasjóði,
sem Framkvæmdastofnunin hafði
sérstakt samband við vegna
Framkvæmdasjóðs. Það sem háði
Framkvæmdastofnun voru slæm
tengsl við ríkiskerfið. Tengsl
hennar við landsbyggðina voru
ávallt góð.
Reynslan segir tvímæialaust að
það sé algjört grundvallarskilyrði
árangurs að Byggðastofnun nái
mjög góðum tengslum við mið-
stjórnarkerfi ríkisins og við
helstu ríkisstofnanir. Þetta er
þeim mun brýnna vegna þess að
byggðaþróun snertir alla þætti
opinberra framkvæmda og
stjórnsýslu og er því flóknasta
stjórnsýslugrein sem fyrir finnst.
Takist þetta ekki hefur stofnunin
ekki annað verkefni en að dúlla
við uppbyggingu einstakra fyrir-
tækja hér og þar um landið og að
vera lánasjóður landsbyggðarinn-
ar. Heildartökum nær hún ekki á
verkefninu og árangur verður lít-
ill sem enginn. Þessi tengsl við
ríkiskerfið verða að vera eins góð
og best gerist og þau verða að
byggjast á gagnkvæmum skilningi
á nauðsyn tengslanna, og eins og
öll tengsl hér á landi, á því að
menn þekkist persónulega og líki
vel hvorum við annan. Byggða-
stofnun verður einnig að geta
sýnt fram á að hún geti þjónað
öðrum ríkisstofnunum svo þær
hafi áhuga á samskiptum við
hana. Dæmi um slíka þjónustu er
vinna Byggðastofnunar að athug-
unum á skipulagi loðdýraræktar,
sem landbúnaðarráðuneytið ósk-
aði eftir og unnin er í „starfs-
hópssamstarfi" með ýmsum aðil-
um sem málið varðar. Munurinn
á slíku samstarfi og á nefndar-
starfi er, að starfshópurinn er
hópur hliðstæðra starfsmanna
ákveðins fjölda stofnana þar sem
menn vinna á vinnustöðum sín-
um og saman að lausn ákveðins
vandamáls. Þá leggja stofnanir
saman þekkingu sína, hver á sínu
sviði, og starfsorku. Þetta sam-
starfsform fann forsætisráðherr-
ann okkar upp á sínum tíma þeg-
ar hann var framkvæmdastjóri
Rannsóknaráðs ríkisins og það
hæfir hinu fámenna stjórnkerfi
okkar mjög vel. Annað dæmi um
slíkt starfshópasamstarf er sam-
starf fyrirtækjadeildar stofnunar-
Síðari hluti
innar við hagdeildir stofnlána-
sjóða og viðskiptabanka við
athuganir á rekstri og stöðu fyrir-
tækja sem leita eftir fyrirgreiðslu.
í formlegu nefndarstarfi vinnur
venjulega einn vinnuhestur, ritari
nefndarinnar, öll verkin en
nefndarmennirnir tróna yfir hon-
um sem spekingar.
Hvað sem nútímasamgöngum
líður, símasambandi og öðru
slíku, er fjarlægð á milli aðila
mikil hindrun þegar um náið
starfshópasamstarf er að ræða.
Mjög líklegt er að ríkisstofnun í
öðrum landshluta yrði sniðgengin
við þær aðstæður. Alveg víst er
að hún ætti mjög erfitt með að fá
aðrar stofnanir til þess samstarfs
við sig sem hún ætti frumkvæði
að. Eigi einhver virkni að nást
við þessar aðstæður, þegar
aðgangur að þekkingu annarra
stofnana er takmarkaður, verður
stofnunin að byggja upp miklu
víðtækara þekkingarsvið innan
eigin veggja, sem þýðir að hún
verður að vera mun fjölmennari.
Það sem ég hef hér sett fram,
hefur sannfært mig gjörsamlega
um að fyrir landsbyggðina sé það
mjög þýðingarmikið að höfuð-
stöðvar Byggðastofnunar verði í
höfuðborginni. Öðrum kosti geti
stofnunin ekki sinnt veigamiklu
hlutverki sínu innan ríkiskerfis-
ins. Mín eigin reynsla segir mér
að unnt sé, þótt erfitt sé, aö
stunda reglubundið nefndarstarf
í Reykjavík þótt maður gegni
annasömu embætti á Akurgyj..
Nefndir og stjórnir hafa vissa
fyrirframákveðna fundadaga og
starfsmenn vinna verkin á milli
funda. Því er oftast hægt að
ákveða höfuðborgarferðir með
nokkrum fyrirvara og miða öi.n-
ur störf við þær. En starfshópa-
samstarfið er allt annars eðlis og
þannig samstarf verður Byggða-
stofnun að geta treyst á.
Þetta var annar hluti starfsins,
sá sem snýr að stjórnsýslunni og
að ríkiskerfinu almennt. Hinn
hlutinn er það sem snýr að þró-
unarstörfum úti á landi. Að sjálf-
sögðu er mikil og góð staðar-
þekking nauðsynleg fyrir
Byggðastofnun. Þessi staðar-
þekking þarf að ná til allra
landshluta. í landshlutunum þarf
að vinna mikið starf með sveita-
stjórnunum, með fyrirtækjunum
og með einstaklingum o.s.frv.
Þetta starf getur falist í ýmiss
konar áætlanagerð, upplýsinga-
starfsemi, fræðslustarfsemi, und-
irbúningi mála o.s.frv. Æskilegt
er að starfsemi af þessu tagi verði
að sem mestu leyti í höndum
heimaaðila. Nálægð sérfræði-
stofnana ríkisins er þó æskileg
fyrir heimaaðilana og getur verið
nauðsynleg fyrir ríkisstofnunina.
Starfsmenn Efnahagsstofnunar-
innar, Framkvæmdastofnunar og
Byggðastofnunar hafa ferðast
mikið um landið. En ferðalög
starfsmanna frá Reykjavík nægja
tkki. Efling starfseminnar hlýtur
að fela í sér aukið starf úti á
Hndi, sem annað hvort leiðir til
meiri ferðalaga en leggjandi eru á
fjölskyldumenn auk þess sem
ferðalög eru dýr, eða til staðsetn-
ingar starfsmanna úti á landi. Ég
er þeirrar skoðunar, að jafnvel
þótt unnt verði að auka starfsem-
ina heimafyrir, t.d. með eflingu
landshlutasamtaka sveitarfélaga,
staðbundinna þróunarfélaga,
ferðamálasamtaka landshlutanna
o.s.frv., verði á næstu árum þörf
fyrir vinnuframlag Byggðastofn-
unar í hverjum landshluta sem
svari til a.m.k. eins ársverks.
Getur þá verið hagkvæmt að ráða
menn til starfa á vegum stofnun-
arinnar í landshlutunum eftir því
sem starfið byggist upp. Hins
vegar er afar dýrt að setja upp
útibú með einum starfsmanni og
hlaða í kringum hann þeirri skrif-
stofuþjónustu, sem nauðsynleg
er, auk þess sem hætt er við að
starfsmaðurinn verði frekar
einmana og lendi jafnvel í erfið-
leikum með að byggja upp stað-
bundin tengsl.
Ráðið við þessu getur verið að
fleiri ríkisstofnanir en ein sam-
einist um að koma upp nokkurs
konar stjórnsýslumiðstöðvum á
ákveðnum stöðum úti á landi og
einnig kemur til greina samstarf
við heimaaðila eins og lands-
hlutasamtökin, þróunarfélög og
aðra um að koma á fót nokkurs
konar þróunarstofum landshlut-
anna. Éf slíkt tekst getur skapast
grundvöllur til að staðsetja
Byggðastofnun í hverjum lands-
hluta og er stofnunin þá fyrst rétt
staðsett og í fullu samræmi við
hlutverk sitt og verkefni, annars
vegar innan miðstjórnarkerfisins
og hins vegar á vettvangi. Það var
þessi stefna sem varð ofan á í
stjórn Byggðastofnunar á ísa-
fjarðarfundinum og strax eru
komin fram fyrstu viðbrögð frá
stjórnvöldum, þ.e.a.s. frá félags-
málaráðherra, sem tekur undir
hugmynd stjórnar Byggðastofn-
unar með útibú frá Húsnæðis-
stofnun í huga.
Svik vid Byggðastefnuna!
í blöðum hafa birst harðorðar
greinar um niðurstöðu meirihluta
stjórnar Byggðastofnunar. í
Reykjavík hafa slíkar greinar
birst í Þjóðviljanum, í DV og í
Helgarpóstinum. Ritstjóri DV
telur að með samþykkt sinni sé
Byggðastofnun snúin frá byggða-
stefnunni og hlakkar að sjálf-
sögðu í einum höfuðandstæðingi
þessarar stefnu. Helgarpósturinn
afskrifar byggðaþróunarstarfið
sem tapað stríð og þar og í Þjóð-
viljanum var tæpt á svikum við
málstað. Framkvæmdastjóri
Fjórðungssambands Norðlend-
inga segir í Degi þann 14. júlí sl.
að flutningur Byggðastofnunar
hafi verið prófsteinn á hvort
ríkisstofnanir fengjust fluttar út á
land.
Ég undirritaður sat á sínum
tíma í nefnd, sem fjallaði um
flutning ríkisstofnana út á land.
Sú nefnd gerði margar tillögur
um flutning stofnana þótt hún
gerði ekki tillögur um að flytja
stofnanir sem töldust til mið-
stjórnarkerfisins nema þá til
staða í nágrenni Reykjavíkur.
Meðal tillagna þessarar nefndar
var að setja upp stjórnsýslumið-
stöðvar ríkisins í líkingu við það,
sem stjórn Byggðastofnunar
leggur nú til. Þá var Áskell Ein-
arsson innilega sammála mér um
að þarna væri merkilegt mál á
ferðinni og Fjórðungssamband
Norðlendinga beitti sér fyrir
athugunum á því máli. Nú er svo
komið að þessi, einn helsti mál-
svari byggðastefnu um langan
aldur, telur slíkt einskis vert. Sá
misskilningur kemur að vísu fram
hjá spyrjanda Dags og Áskatli að
til standi að brjóta Byggðastofn-
un upp þegar „lítil“ útibú verði
sett upp á hverjum stað. Hvergi
hefur komið fram að tvístra eigi
núverandi starfsmönnum stofn-
unarinnar um landið enda eru
þeir ekki fleiri en svo að þeir
mynda einungis lítinn kjarna
starfsmanna. Það sem við er átt
er, að efling stofnunarinnar fari
þannig fram að hún verði fyrst og
fremst úti á landi en „kerfisstofn-
unin“ verði áfram lítil stofnun.
Með þessu er Byggðastofnun að
taka frumkvæði innan ríkiskerfis-
ins í að færa starfsemi stofnana,
sem nú starfa fyrst og fremst í
Reykjavík, þótt þær þjóni öllu
landinu, út í landshlutana. í stað
þess að flytja u.þ.b. 20 ársverk til
Akureyrar einnar er lögð fram
hugmynd sem leitt gæti til þess að
úti á landsbyggðinni verði til
margfaldur sá ársverkafjöldi í
mjög mikilvægri opinberri þjón-
ustustarfsemi sem spari íbúum
landsbyggðarinnar fé og fyrir-
höfn og treysti byggð verulega.
Þetta getur orðið miklu stórfelld-
ari flutningur þjónustustarfsemi
út á land heldur en fælist í flutn-
ingi Byggðastofnunar til Akur-
eyrar. M.a. getur þetta leitt til
raunhæfs stofnanaflutnings til
staða þar sem mun erfiðara er að
byggja upp opinbera þjónustu en
á Akureyri svo sem til ísafjarðar
og Egilsstaða. Hagstæð áhrif á
byggðaþróun verða margföld. Ef
þetta eru svik við Byggðastefnu
vil ég gjarna láta telja mig með í
þeim svikaraflokki.
í þessu viðtali við Dag slær
Áskell fram ýmsum dylgjum um
Byggðastofnun sem hér verður
ekki svarað nema að litlu leyti og
að meginhluta til er viðtalið
furðulegt svartsýnisraus. Áskell
segist hafa orðið fyrir miklum
vonbrigðum með Byggðastofn-
un, því þar hafi áætlanagerð þok-
að fyrir fjármálalegri umsýslu og
bráðabirgðalausnum. Byggða-
stofnun hafi hreinlega komið
óorði á byggastefnuna!
Um næstu mánaðamót verður
Byggðastofnun tíu mánaða
gömul. Þessir tíu mánuðir hafa
verið notaðir til þess að skipu-
leggja stofnunina og starfsemina
eftir nýjum lögum og auk þess til
að ljúka fjölda mála sem ekki
tókst að ljúka í Framkvæmda-
stofnuninni áður en hún var lögð
niður. Allan þennan tíma hefur
flutningsmálið vofað yfir starfs-
mönnum stofnunarinnar, sem
langflestir eru fjölskyldumenn
næsta rótgrónir í sinni búsetu.
Við skoðanakönnun í stofnun-
inni kom í ljós að einungis einn
starfsmaður tók í mál að fylgja
stofnuninni norður ef í það færi.
Stofnun er ekki húsið sem hún
starfar í eða skrifstofutækin,
stofnun er fyrst og fremst starfs-
fólkið sem í stofnuninni starfar.
Allir voru starfsmennirnir að
svipast um eftir nýju starfi og
fáeinir hafa þegar sagt upp. Þetta
eru ekki réttu aðstæðurnar til
átaka í starfi og því er furðulegt
hve mikið hefur áunnist á ekki
lengri tíma því markmið þau sem
sett voru við upphaf starfsins
hafa að mestu leyti náðst.
Byggðastofnun er nú að verða
þróttmikil ung stofnun reiðubúin
til að takast á við þau vandamál,
sem henni hefur verið trúað fyrir
að leysa. Það ætti að vera flestum
mönnum skiljanlegt að ný stofn-
un verður að byrja starfsemi sína
með því að átta sig á sjálfri sér og
verkefnum sínum. Að því loknu
er fyrst tímabært að fara að birta
stefnu sína og fyrirætlanir. Því
skil ég ekki vel hvað Áskell á við
þegar hann segist ekki sáttur við
stefnu stofnunarinnar, sem hann
og FSN hafi gagnrýnt harðlega.
Þessi stefna er ekki til enn nema
að því leyti sem kalla má fyrstu
starfsáætlun stofnunarinnar
stefnumótun. Þar er að vísu
bryddað upp á nýjungum því þar
er lögð áhersla á tengsl starfa
deilda stofnunarinnar, m.a. á
tengsl áætlanagerðar og þróunar-
starfs við fjármagnið. Það er
mikil breyting frá því sem var.
Samþykkt stjórnarfundarins á
ísafirði felur einnig í sér stefnu-
mótun. Ekki er að vænta frekari
yfirlýsinga um stefnu fyrr en áætl-
anir stofnunarinnar fyrir árið
1987 verða lagðar fram. Það sem
kannski ræður mestu um hvernig
sú stefna verður verða fjárlög
ársins.
Samþykkt stjórnar
Þetta er orðin löng grein en
málefnið er þess virði. í niður-
lagskaflanum ætla ég að birta