Dagur - 04.02.1987, Blaðsíða 11

4. febrúar 1987 - DAGUR - 11
Að stytta skammdegið
Skammdegið hér á norðurslóðum
hefur alla tíð verið mikill ógn-
valdur, þótt nokkuð hafi dregið
úr áhrifum þess með tilkomu raf-
ljósanna. Fyrrum var ekki ótítt,
að yfir menn kæmi eins konar
sinnisveiki á þessum árstíma, svo
jafnvel fullhraustir menn áttu
það til að leggjast í rúmið í svart-
asta skammdeginu.
Nú mun það orðið fáheyrt,
enda hafa fáir tækifæri til þess,
fyrir hvers konar önnum. í stað-
inn reyna menn að manna sig upp
með brennivínsdrykkju eða pillu-
áti, eða einhverju þaðan af verra.
Umferðarslys eru óvenju tíð á
þessum tíma og hvers konar ill-
virki færast í vöxt, eins og heyra
má í fréttum.
Þetta á sínar eðlilegu skýring-
ar. Mannskepnan er upprunnin á
miklu suðlægari breiddargráðum
og hefur enn ekki aðlagast hinum
breyttu skilyrðum ljóss og
myrkurs, þrátt fyrir árþúsunda
langa búsetu. A.m.k. virðist það
eiga við um norræna kynstofn-
inn. Það er sjálfsagt engin tilvilj-
un, að kynstofn þessi hefur, allt
frá grárri forneskju, haft hátíðar-
höld mikil á vetrarsólstöðum, er
menn kölluðu „jól“ og af ein-
hverri tilviljun féll saman við
fæðingarhátíð kristninnar og gaf
henni það heiti, sem hún ber á
Norðurlöndum og í Frakklandi
(jol, jul, noel).
Við getum rétt hugsað okkur,
hvernig ástandið væri hér á ís-
landi á myrkasta tímanum, ef jól-
in væru ekki til að lýsa hann upp
og draga úr sárasta skammdegis-
kvíðanum, enda eru jólin raunar
eina trúarhátíðin sem almenning-
ur virðir hérlendis. Þannig má
því segja, að jólahaldið stytti
skammdegið í hugum okkar og
tilfinningu, þótt það breyti ekki
gangi himintunglanna.
Tíminn er afstætt hugtak í
mörgum skilningi, enda eitt
þeirra fyrirbæra, sem enn hafa
naumast verið skýrð eða skilin, af
hálfu vísindanna. Eitt er víst, að
tíminn mældur í stundum og
mínútum, er ákaflega mismun-
andi langur í tilfinningu okkar,
og munu víst allir hafa reynt það
á sjálfum sér. (Samkvæmt Ein-
steins-kenningum breytist tíminn
með hraðanum).
Við getum því slegið því föstu,
að það er hægt að stytta skamm-
degið, þ.e.a.s. það skammdegi
sem hver maður upplifir í sjálfum
sér, án þess að grípa til stjörnu-
fræðilegra aðgerða, sem ekki er í
mannlegum mætti að fram-
kvæma. Þar á ég ekki við leng-
ingu hátíðanna, því mörgum
finnst þær víst nógu langar,
heldur breytingu á viðmiðun
tímatalsins, eða „klukkunni" eins
og það er vanalega orðað.
Líklega gera fáir sér grein fyrir
því, að hér á íslandi er nú löggilt-
ur svonefndur „íslenskur staðal-
tími“, sem er hinn sami og „mið-
tími Greenwich“, þ.e. miðaður
við þann „stjörnu- eða sóltíma“
sem gildir í þorpinu Greenwich í
útjaðri Lundúnaborgar í Eng-
landi, en sá tími er einnig notað-
ur um allt Bretland.
Þetta þýðir raunar, að þegar
klukkan er tólf „á hádegi“ hér á
íslandi, er sólin f hádegisstað í
London. Það er svo ekki fyrr en
einni klukkustund síðar, eða um
kl. 13 að sól kemst í hádegisstað
á Egilsstöðum og um korteri síð-
ar (um 13.15) á Akureyri. Loks
um hálf-tvö er raunverulegt
hádegi komið í Reykjavík og um
10 mínútum síðar (13.40) á Pat-
reksfirði. Þessi tímaviðmiðun er
því greinilega um 1-1,5 klst. of
sein, miðað við legu íslands á
hnettinum. Með öðrum orðum er
BTUTT RABB UM BK4MMÐE6II
cj
0
'í
n ueisi nittúrUga.
f>ucn.vr skammdeciii)
bjjjýar og í>ucn*c )Ja5
cndar? Ætú JjaJ> byirji ckklá
fófuödag? - þctta uar uoðaUgt
suat.t&i þú akyidiu ckki scgja
á")ónsmi23sui ökaimmlcgíð
<i% Uyrjat eftiz minumamekk þ<y--
' <s se eól it á bjri iáþarf af þvý
, l san J>ún er Lngatáíajttm.ó.a.
) j 7 Ulukkuxíma. öamkujMnt þvi
\ bgrjar skaminckgið í Kn/kj.uiík
2J tfnóuonbctojcniiar 3-Jebniac
. J dag et’ siSaaíi dagucskaranu
X degiains. þcgar skammdcjinu
^ týlítir,btjýavjafndeni á iwrog srrnJnr
til 7.aprit,en langdcgí bytjiEi
þegar sól cr ckki skcmur ctx 14
fíma álojhi, það er T.april ög
stcmlur fil ó.scpfcniiw.há.
bijrjarjafnilcgi á fiausti' og
ðtcmlur íil skammdepis.-ís
^þctta )ann íg út ciuu sinný
þcgar ég uar á góngu meó lag-,
íegri stúllut i uoltkri Jtam á
Scltjarnarnosi.'fiunuai; að stgja
óðru-bucrju:-Af puccju ertu,
sona?- Son.t Buernig ? 0.30
Af fiuciju seflirðu ckkert?*«.
Cfg craó fmgsa um íivenxTitmiiv
dcgió byyi?
Jur/ mt eridilega aS uctj aíjiuflM
um þaii núna? raasaesíSiWKass
Suovfóc cg ati tala og sagííi uiS
Stúlkuna: Skammdcgií fkfut
víst byrjaSJyi-ic nokkcum cíój=
um. (tigum uió að skoiu í xlniu
nakió, þojar uiá komum fieiœ,
fiuenxc sóimuar fumxí loffi?
Q^kamtnJcgi er þá 12 uikuy
'jafndegi töuikuc og lartgdegi
22 uiku.tr,. af áci Sjuerjitt-ews
fiompaníiuiJ aUífió^ðamialsbók*
-------efíir —:-------
j Maíí1ivJul?aimcs3ctng)i£iríi.))órijœ,
þriójudagttm 3.?c|iniar kl.s.l7ó.-,
C\Guóbrandur Magnússcm,
„klukkan“ okkar því a.m.k. einni
klst. „á undan tímanum", eða of
fljót.
Allt frá því að samræmd tíma-
skráning var upp tekin hér á
landi, um aldamótin síðustu, og
fram um 1970, gilti hér „íslenskur
miðtími", sem var einni klst. á
eftir miðtíma Greenwich, sem
eðlilegt er. Á árunum 1939 til
1967 var einnig í gildi heimild til
breytinga á klukkunni yfir sumar-
ið, svonefndur „sumartími", sem
var einni klst. á undan miðtíman-
um þ.e. sama sem miðtími
Greenwich. Var klukkunni þá
flýtt um 1 stund á vorin og seink-
að aftur jafnmikið á haustin.
Tilgangurinn með „sumartím-
anum“ mun hafa verið sá, að fá
menn til að fara fyrr á fætur yfir
sumarið, svo hinar björtu stundir
dagsins notuðust betur til vinnu,
sem kallast má skynsamleg ráð-
stöfun. Þessi háttur er enn hafður
á í flestum Evrópuríkjum og í
Bandaríkjum Norður-Ameríku.
Með sérstökum lögum frá 7.
apríl 1968 var tímatali okkar
íslendinga breytt þannig, að það-
an í frá skyldi „miðtími Green-
wich“ gilda allt árið, þ.e. „sumar-
tíminn", sem áður kallaðist svo,
en kallast nú „íslenskur staðal-
tími“.
Ef ég man rétt, voru þær rök-
semdir helstar fyrir breytingunni,
að auðveldara yrði fyrir flugfélög
og skipafélög að gera sínar tíma-
töflur. Einnig mun sumartíminn
um þetta leyti víða hafa verið
lagður niður, þótt upp væri tek-
inn að nýju, og hefur það vænt-
anlega valdið einhverju um þessa
ákvörðun. Hvers vegna „sumar-
tíminn" var tekinn upp sem stað-
altími en ekki „miðtíminn“ er
hins vegar ekki vel ljóst. (Voru
það kannski fyrirmæli frá
Alþjóðabankanum?) Landsfeðr-
um vorum hefur eflaust fundist
þessi tímatalsbreyting skynsam-
leg, enda víst tekin að „bestu
manna ráði“, eins og sumarauk-
inn forðum. Þeir virðast samt
ekki hafa gert sér grein fyrir því,
að með þessari breytingu voru
þeir að „lengja“ skammdegið fyr-
ir þjóð sína, um hvort meira né
minna en einar 5-6 vikur. Þetta
skal nú skýrt nánar.
Ég hygg það óumdeilanlegt, að
flestir miða skammdegið við það
tímabil ársins, sem þeir þurfa að
fara á fætur og hefja vinnu í
myrkri. Seinni hluti dagsins
skiptir hér miklu minna máli, því
flestir vinna fram í myrkur hvort
eð er, mest allan veturinn.
Við núgildandi staðaltíma þarf
meginþorri þjóðarinnar að fara á
fætur í myrkri á tímabilinu
nóvember-febrúar eða um 4
mánuði, sem er um þriðjungur
ársins. Til nánari skýringar skulu
hér teknar tölur um birtingu í
Reykjavík úr Almanaki Þjóð-
vinafélagsins 1986 og 1987. Ef
miðað er við að bjart sé orðið um
kl. 8 að morgni, er það síðast 26.
okt. að haustinu og svo ekki fyrr
en 25. febrúar á útmánuðum, en
þar á milli eru 123 dagar, eða
réttir fjórir mánuðir.
Ef hins vegar, að „íslenskur
miðtími“ væri í gildi, eins og var
áður að vetrinum fram til 1968,
er samsvarandi myrkurtími í
Reykjavík aðeins frá 17. nóv. til
5. febrúar, eða 81 dagur. Mis-
munurinn er 42 dagar, eða 1
mánuður og 12 dagar. Skamm-
degið myndi því styttast um heil-
ar 6 vikur við tímabreytinguna.
Það munar um minna þegar hinir
dimmu og drungalegu morgnar
eru annars vegar. (Eins og áður
var getið er mismunur á staðar-
tíma og staðaltíma um korteri
minni á Akureyri og um hálftíma
minni á Egilsstöðum, og ætti að
birta þar að sama skapi fyrr á
morgnana, en þess er þó að gæta,
að þeir staðir eru norðar og auk
þess skyggja fjöll þar meira en í
Reykjavík. Skv. töflu er skamm-
degið hér á Akureyri frá 29. okt.
til 22. febr., miðað við birtingu
kl. 8 að morgni).
Nú eru kosningar framundan
og stjórnmálamenn á höttunum
eftir baráttumálum og kosninga-
loforðum, sem helst þurfa að
vera svo einföld, að hægt sé að
framkvæma þau að slagnum
loknum. Hér er einmitt drepið á
eitt slíkt málefni. Þessum vit-
lausu lögum frá 7. apríl 1968, um
íslenskan staðaltíma, ætti að
breyta sem fyrst og taka aftur
upp íslenska miðtímann, sem er
þó nær hinu rétta. Þetta er auð-
velt mál, og hægt að gera nánast
með einu pennastriki.
Ég efast stórlega um, að nokk-
ur stjórnmálamaður geti gert
þjóð sinni meiri greiða en að
stytta henni skammdegið um
heilar 6 vikur, og lofa henni að
sofa klukkustund lengur fram á
morguninn allan veturinn. Ekki
síst myndu skólabörnin verða
þakklát, sem nú þurfa að gauf-
ast í skólana í misjöfnun veðrum
og kolniðamyrkri, allt niður í 6-7
ára aldur. Hvað skyldu margar
sálir vera skemmdar á þeim
„myrkraverkum“?
Varðandi „sumartímann“, þá
finnst mér vel koma til greina að
taka hann upp aftur yfir sumarið,
eins og flestar grannþjóðir okkar
virðast hafa gert. Það myndi auð-
velda útivinnu vor og haust, og
auka fjölbreytni í þjóðlífinu. Ég
minnist enn þeirrar tilhlökkunar
sem fylgdi tímabreytingunni
haust og vor. Manni fannst vorið
í rauninni komið, þegar klukk-
unni var flýtt snemma í apríl, og
ekki var seinkun hennar á vetur-
nóttum síður kærkomin.
Þannig er mannskepnan, hún
tekur oft meira mark á einhverj-
um merkjum og táknum en sjálf-
um raunveruleikanum. Ef hún
gerði það ekki væri hún heldur
ekki manneskja.
Akureyri á Pálsmessu.
H.Hg.
Alafosslopi
á útsölu
30%
afsláttur
af flestum gerðum
Sértilboð
65%
afsláttur
ULLARVÖRUDEILDIN
KJœbírarslwi
Siffitbar (híömniuimuirhf.
HAFNARSTRÆTI 96 SÍMI 96*24423 AKUREYRI
Kjötiðnaðarmaður óskast
sem fyrst til að veita kjötvinnslu Kaupfélags Vestur-
Húnvetninga forstöðu. Húsnæði fylgir.
Upplýsingar hjá kaupfélagsstjóra í síma 95-1370.
Kaupfélag Vestur-Húnvetninga.
Vegna forfalla bráðvantar kennara til afleysinga við
Síðuskóla á Akureyri. Kennslutímabil frá febrúarlok-
um til maíloka.
Upplýsingar gefur skólastjóri í síma (96)22588.
Kennara vantar
Hestamenn!
Látum ekki aka á okkur
í skammdeginu - notum
ENDURSKINSMERKI
HESTAMAWNAFÉLAGie LÉTTIR
Slolnað 5 nov 1928 P O Bo> 34« - 602Akui»yr,
LYFTARAR
Eigum til afgreiðslu nú þegar mikið úrval notaðra rafmagns-
og diesellyftara, ennfremur snúninga- og hliðarfærslur.
Tökum lyftara upp í uppgerðan, leigjum lyftara, flytjum lyft-
ara.
Varahluta- og viðgerðaþjónusta.
Líttu inn - við gerum þér tilboð.
Tökum lyftara í umboðssölu.
LYFTARASALAN HF. _________________jj
Vatnagörðum 16. Símar 82770 og 82655.