Dagur - 28.08.1987, Blaðsíða 18

18 - DAGUR - 28. ágúst 1987
.-t T- oo
----------------af erlendum vettvangi—
Aðgangur bannaður
öðrum en indíánum
Cuna-iníánum hefur tekist það, sem fæstum
indíánum í heiminum hefur heppnast, að
halda landi sínu og sérkennum. Stjórnviska
þeirra hefur byggst á vopnaðri baráttu og
afneitun erlendra áhrifa, en jafnframt sam-
starfi við alþjóðasamtök.
Peir lágu hlið við hlið í hengirúm-
um sínum í stóra pálmakofanum
höfðingjar þorpsins, átta að tölu,
og tottuðu langar pípurnar.
Daufur logi í eldstæðinu varpaði
veikum bjarma á þunnar reyksúl-
urnar, sem stigu til lofts og
blönduðust dularfullum merkjum
og myndum, sem héngu niður úr
þakinu.
Æðsti höfðinginn sýndist vöðva-
mikill og stæltur, þrátt fyrir það,
að hann myndi fyrir löngu vera
dauður fyrir elli sakir, ef hann
hefði átt heima þar sem
„menningin" ræður ríkjum. En
sá gamli lifir ennþá, og það gerir
indíánaþjóðflokkurinn hans
einnig. Og hann safnar sér eldi-
viði í regnskóginum, fléttar körf-
ur úr pálmablöðum, býr til falleg-
ar skálar, útskornar styttur og
axasköft úr hörðum viði frum-
skógarins, alveg eins og ættbálk-
urinn hefur alla tíð gert.
Hann stakk strái í pípuna og
leit fránum augum til hinna höfð-
ingjanna. Hann tók að syngja til-
brigðalítilli röddu og á gömlu,
leyndardómsfullu máli höfðingj-
anna, söngva úr goðafræði indí-
ána. Þetta hljómaði eins og það
kærni frá löngu liðinni tíð, og
andrúmsloft kyrrðar og hátíð-
leika ríkti í kofanum.
Það er ekki að ástæðulausu, að
höfðinginn ber með sér virðu-
leika og sjálfsöryggi. Með hern-
aðarlist og dugnaði hefur hann
ásamt þjóðflokki sínum staðið í
því að veita framsókn menningar-
þjóðanna viðnám. Öldum saman
hafa hvítu mennirnir reynt en án
árangurs að ná undir sig landi
þessara indíána. En í þessu eina
tilfelli hafa þeir hvítu orðið að
láta staðar numið.
Cuna-indíánarnir
unnu sigur 1925
Það eru cuna-indíánarnir, sem
hér um ræðir, en þeir eiga heima
t Panama. Giskað er á, að þeir
séu um 40 þúsund, en þar sem
sum þorpa þeirra eru falin langt
inni í frumskóginum meðfram
ófærum fljótum, hafa menn
aðeins mjög ónákvæmar tölur að
byggja á. A sama tíma og mikill
meirihluti af ættflokkum indíána
hefur þurrkast út vegna 500 ára
misþyrmingar, útrýmingarher-
ferða og þrælkunar hefur cuna-
indíánunum bæði tekist að lifa
áfram sem indíánar og öðlast
yfirráðarétt yfir stórum hluta
þeirra landsvæða, sem þeir
byggja.
Cuna-indíánarnir hafa komið
sér upp landamærastöðvum með
vopnuðum varðmönnum, skipu-
lagt alþjóðlegan stuðning við bar-
áttu sína og að auki veitt öðrum
indíánahópum stuðning í samn-
ingum um eignarrétt á landi
þeirra.
Þessi mikla velgengni cuna-
indíánanna er fyrst og fremst því
að þakka, að hernaðarlega séð
hafa þeir aldrei verið sigraðir.
Öldum saman áttu þeir í grimmi-
legri baráttu við Spánverja, sem
sóttu inn á land þeirra. En, eins
og aðrir skæruliðar, voru cuna-
indíánarnir á heimavelli í veg-
lausum frumskóginum.
Stríðsmenn cuna skipulögðu
árásir á spænsk þorp, sem byggð
höfðu verið á yfirráðasvæði
þeirra. Að árás lokinni hurfu
þeir, eins og jörðin hefði gleypt
þá, aftur inn í frumskóginn.
Þrjóskulegur baráttuvilji þeirra
kom því orði á, að þeir væru
mjög herskár þjóðflokkur.
En ófriðurinn hefur kostað
sitt. Hér er um áð ræða fólk, sem
er reiðubúið til að fórna öllu til
að varðveita frelsi sitt fremur en
að glata sjálfu sér undir stjórn
aðkominna valdsmanna.
Árið 1925 skipulögðu æðstu
höfðingjar cunanna hið endan-
lega uppgjör, sem miðaðist við
það, að í eitt skipti fyrir öll skyldi
óæskilegum áhrifum aðkomu-
manna útrýmt af svæðinu. Ráðist
var á allar herstöðvar, allar
stjórnunarstöðvar hvítra manna.
Lögreglumenn, innflytjendur og
Kofarnir eru byggðir ur straum og palmablöðum, og á þeim blaktir fáni cun-
anna sem merki um frelsi þeirra og sjálfstæði. Göturnar eru sandur og aftur
sandur.
trúboðar voru annað tveggja
drepnir eða þeir urðu að flýja
burtu úr öllum norðausturhluta
Panama.
Eftir þennan ótvíræða sigur
fengu cunarnir viðurkennda eins
konar heimastjórn yfir San Blas
svæðinu, þar sem hefðbundin
heimkynni þeirra eru - eða
a.m.k. yfir stórum hluta þess.
Sambandið við Panama er þó
ekki neinn dans á rósum. Að
Frumskógar og kóraleyjar
Flest cunaþorpanna eru við
ströndina á San Blas-svæðinu eða
úti á litlu, flatlendu kóraleyjun-
um, sem eru dreifðar eins og
smáperlur milli kóralrifanna, sem
hlífa þeim. Alls eru eyjarnar 365
talsins - ein fyrir hvern dag í
árinu - og um það bil sjötti hluti
þeirra er byggður. Hinar eru
alvaxnar kókóspálmum og indí-
ánarnir tína saman kókoshnet-
Cunarnir þekkja frumsköginn ekki síður en vasana sína. En það er erfitt að
ryðja skóg til að fá ræktunarjörð. Menn ganga þar í stígvélum til þess m.a.
að verjast eitruðum köngulóm skógarins og öðrum skriðkvikindum. Það er
karlmannsverk að ryðja skóginn, en konurnar taka þátt í ræktunarstarfinu.
Rauðu klútarnir eru merki um að stúlkurnar séu orðnar fullorðnar og hafi
haft á klæðum. Eftir að það gerist í fyrsta skipti eru þær lokaðar inni í kofa
í fjóra daga. Eftir það eru þær máladar svartar með jurtalit, og síða svarta
hárið þeirra er klippt stutt og þannig skal það vera alltaf síðan. Stúlkan
lengst til vinstri er undantekning frá almennu reglunni um klæðaburð. Flest-
ar konur klæðast að hefðbundnum sið þjóðarinnar, þeirra eigin þjóðbún-
ingi.
sumu leyti kemur það til af því,
að enn er hluti af þorpum cuna
utan þess landsvæðis, sem samn-
ingurinn tekur til, og að hinu
leytinu reyna Panamamenn
sífellt að ná meiri völdum yfir
San Blas.
Síðast gerðist það 1962, að
margar af eyjum cuna úti fyrir
ströndinni urðu fyrir árás her-
skipa frá Panama, sem ætluðu sér
að stöðva viðskipti cuna við
Colombíu. En einnig í þetta
skipti lauk viðureigninni svo, að
cunar gengu með sigur af hólmi,
og enn eiga þeir mikil viðskipti
við sæfara frá Colombíu.
urnar og selja um borð í verslun-
arskip, sem þangað leggja leið
sína.
Cunarnir eru duglegir og kunn-
andi akuryrkjumenn. Nokkrar
fjölskyldur ryðja í sameiningu
dálítið svæði í regnskóginum, en
gæta þess vel að hlífa ákveðnum
trjám, sem þrífast með jarðar-
ávöxtunum og veita skugga. Auk
þess heldur rótarnet trjánna jarð-
veginum saman og kemur í veg
fyrir að jafnvægið í flókinni vist-
fræði skógarins bresti. Að mán-
uði liðnum, þegar viðurinn, sem
felldur var, er orðinn þurr, er
hann brenndur og miklir logar
stíga til himins. En stóru trén,
sem veita skugga og frumskógur-
inn umhverfis verða ekki fyrir
neinum skaða. Regnskógurinn
getur ekki brunnið, til þess er
hann allt of rakur.
Eftir þetta er gróðursett í
svæðið, m.a. maís, bananar,
kókospálmar og maniok. Eftir
nokkur ár fer að sneyðast um
næringarefni í jarðveginum, þá
er nýtt svæði rutt, en hitt er eftir-
látið frumskóginum, sem er fljót-
ur að festa þar rætur að nýju.
Indíánar eru líka duglegir
fiskimenn. Þeir eru sérfræðingar
í að kafa niður á mikið dýpi á
milli kóralrifanna og veiða lit-
skrúðuga fiska, humra, sæskjald-
bökur, risakrabba og jafnvel
múrenur, ála með eitrað blóð og
hættulegt bit.
Mjóslegna£„Jlatbytnur undir
seglum krussá á milli eyjanna, en
cunar sækja líka lengra á haf út
til að veiða djúpsjávarfisk. Bát-
arnir eru höggnir til úr trjástofn-
um og skreyttir útskurði, sem
gerður er með litlum öxum. Þeir
eru ekki aðeins notaðir til fisk-
veiða heldur og til flutninga eftir
ám frumskógarins og til strand-
siglinga milli bæja í Panama og
Colombíu, en það eru siglingar,
sem oft taka marga daga.
Indíánar yst sem innst
Þorpið iðar af lífi. Kofarnir
standa hver við annan og stund-
um eru þeir byggðir á staurum úti
í vatninu. Grísir rymja og smá-
börn í litskrúðugum fatnaði
hlaupa fram og aftur með ennþá
yngri systkini á bakinu.
Konurnar ganga í hefðbundn-
um, skrautlegum fatnaði og bera
skartgripi, skreytta flatarmáls-
myndum, um fætur, arma og
háls. Andlit þeirra eru máluð
rauðleit með sterku litarefni, seni
fæst úr fræi í skóginum. Frá enni
og niður eftir nefinu liggur svart-
málað strik, sem endar við nasa-
hring úr gulli. Oft er einnig
gullskraut í eyrum.
Einmitt gullið hefur verið ein
meginástæðan til þess, að hvítir
menn reyndu að flæma cunana
burtu úr eigin landi. En til þess
að gull frumskógarins skyldi ekki
lenda í röngum höndum og til að
fá frið fyrir gullæði hvítu mann-
anna, tóku gömlu höfðingjarnir
vitneskju sína um fundarstaði
gullsins með sér í gröfina.
Næstum á hverju kvöldi eftir
að myrkrið er skollið á er haldinn