Dagur - 26.10.1989, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - Fimmtudagur 26. október 1989
„TekjustofiiaJögin auka ekki á sjálf-
stæði sveitarfélaga gagnvart rflánu“
- spjallað við Áskel Einarsson framkvæmdastjóra Fjórðungssambands Norðlendinga
Tengslin milli nýrrar verkaskiptingar ríkis og sveitarfé-
laga og nýrra laga um tekjustofna sveitarfélaga eru ekki
öllum ljós. Þeir sem hafa kynnt sér þessi mál vita þó að
náin bönd tengja þetta tvennt saman, þannig að segja
má að breyttir tekjustofnar hafi skapað verkaskipting-
unni grundvöll. En hver er afrakstur mikils og langvinns
nefndarstarfs, og að hverju ganga sveitarfélögin með
þessum nýju lögum? Hver er bakgrunnur þessara breyt-
inga? Þessum spurningum og fleiri leitast Askell Einars-
son, framkvæmdastjóri Fjórðungssambands Norðlend-
inga við að svara í eftirfarandi viðtali um persónulegt
viðhorf sitt til þessara mála.
- Eru auknir tekjustofnar ekki
forsenda fyrir nýrri verkaskipt-
ingu milli ríkis og sveitarfélaga?
„Pað er bláköld staðreynd að
endurskoðun tekjustofnalaga
sveitarfélaga var óhjákvæmileg,
ef verkefnatilfærslan átti að
heppnast. Fyrir því eru tvær
meginástæður.
Sú fyrri er að tekjustofnar
sveitarfélaga verði óháðir tekju-
öflun ríkisins. Hin síðari að þess
fjár sem verja á til jöfnunar milli
sveitarfélaga verði aflað með
óháðum tekjustofni, sem ekki
tengist tekjuöflun ríkisins eða er
hluti af útgjöldum ríkissjóðs.
Með þessum hætti væri fjár-
hagslegt sjálfstæði sveitarfélaga
betur tryggt en nú er.
Síðari tekjustofnanefndin, sú
sem skilaði af sér tekjustofna-
frumvarpinu, virðist hafa gert sér
Ijósan mun þessara leiða. Nefnd-
in lagði til að Jöfnunarsjóður
sveitarfélaga hefði tvo tekju-
stofna, almennt gjald af skatt-
stofni og almennan hluta lands-
útsvara. Þetta hefði þýtt sjálf-
stæða fjármögnum Jöfnunar-
sjóðsins, sem lúti fimm manna
stjórn, þar af væru fjórir fulltrúar
sveitarfélaga.
Jöfnunarsjóður verði
óháður ríkisframlagi
Spurningin er hvort sleppa eigi
ríkinu við greiðslur til Jöfnunar-
sjóðs.
í tillögum Fjórðungssambands
Norðlendinga var lagt til að ríkis-
sjóður greiddi eins konar |
aðstöðugjald af umsvifum sínum,
sem væri launatengdur skattur.
Þessu fé væri varið til að greiða
sameiginleg útgjöld sveitarfé-
laga, sem Jöfnunarsjóði væri ætl-
að að greiða, en eftirstöðvum
væri úthlutað til sveitarfélaga eft-
ir íbúatölu.
Þann hátt átti að hafa á þar
sem um sameiginlegar tekjur
væri að ræða. Stórauknum tekj-
um af landsútsvörum væri varið
til bundinna jöfnunarframlaga og
til tekjujöfnunarframlaga. Gert
var ráð fyrir að hugmyndir ýmissa
sveitarstjórnarmanna um til-
færslu álagningar frá aðstöðu-
gjöldum til landsútsvara þeirra
fyrirtækja sem starfa á landsvísu
nái fram að ganga.
Enginn fylgdi þessum hug-
myndum eftir í tekjustofnanefnd
og því heldur Reykjavíkurborg
yfirburðum sínurn um tekjuöfl-
un, umfram sambærilega tekju-
öflun annarra sveitarfélaga.
Það furðulega kom frarn að
stjórn Sambands íslenskra sveit-
arfélaga féll frá hugmyndum
tekjustofnanefndar um sjálfstæð-
an tekjustofn Jöfnunarsjóðs
sveitarfélaga, heldur skyldi
tekjustofn Jöfnunarsjóðs vera
hlutfall tekna ríkissjóðs og teljast
því til ríkisútgjalda.
Þessi afstaða er í mótsögn við
áralanga baráttu sveitarfélaga; að
þurfa ekki að vera undir hæl
ríkisins um tekjuöflun Jöfnunar-
sjóðs. Þessi breyting hlaut náð
fyrir augum Alþingis, félags-
málaráðherra og þingnefndar og
var ásamt skilyrðum dreifbýlis-
þingmanna um niðurfellingu
aðstöðugjalds af mjólkurbúum
og sláturhúsum einu breytingarn-
ar sem gerðar voru á tekjustofna-
frumvarpinu. Ákvæði til glöggv-
unar vegna tónlistarkennslunn-
ar varðandi framlög úr Jöfnunar-
sjóði fékkst ekki leiðrétt, þar sem
slíkt gæti sett allt málið í hættu
hjá síðari þingdeild, að dómi
margra.
Staðan er líka sú að gamli hús-
draugurinn er kominn á kreik.
Það gæti haft þau áhrif að ríkis-
sjóður hafi enn kverkatak á
Jöfnunarsjóði sveitarfélaga, sem
áður átti að forðast.*'
Jöfnun aðstöðu sveitar-
félaga til tekjuöflunar
- Efling einstakra tekjustofna
sveitarfélaga? '
„í nýjum tekjustofnalögum eru
merkileg ákvæði um samræmingu
á álagningargrundvelli alls íbúð-
arhúsnæðis í landinu, þannig að
nú sitja öll sveitarfélög við sama
borð og Reykjavík um álagningu
fasteignagjalda af íbúðarhús-
næði. Eftir er að sjá hvernig þetta
reynist. í tillögum Fjórðungs-
sambands Norðlendinga var lagt
til að skattar af fasteignum væru í
tvennu lagi: Almennur hundr-
aðshluti á allar fasteignir og auk
þess þjónustuskattar sem miðist
við ákveðið þjónustuþrep eða þá
þjónustu sem eigendum viðkom-
andi fasteigna er veitt af sveitar-
félaginu."
- Hvað um jöfnun fasteigna-
skattg?
„Uppi voru hugmyndir hjá
sumum landsbyggðarmönnum
um að taka upp eins konar lands-
útsvarafyrirkomulag varðandi
fasteignaskatt, t.d. að fasteigna-
skattar af eignum í ríkisnotkun
væru notaður til jöfnunar, þar
sem þrír fjórðu hlutar skattsins
renni til jöfnunarinnar en einn
fjórði yrði eftir í sveitarfélaginu
eins og önnur landsútsvör. Þessi
leið hefur ekki komið til skoðun-
ar.“
- Hvað um jöfnun aðstöðu-
gjalda?
„Það er veila í tekjustofna-
lögunum að aðstöðugjöldin skuli
ekki vera lögbundinn tekjustofn.
Eðlilegast er að atvinnurekendur
greiði einskonar útsvar miðað við
rekstrartekjur. Ljóst er að sveitar-
félög komast ekki hjá að hafa
álagingarstiga aðstöðugjalda mis-
háa eftir tegundum atvinnu-
rekstrar, m.á. vegna þess að þau
geta staðið höllum fæti gagnvart
einstökum fyrirtækjum sem geta
haft afkomu sveitarfélagsins í
hendi sér.“
Óeðlileg skilyrði til að fá
tekj uj öfnunarframlög
- Sérstök jöfnun útsvara?
„Frelsi sveitarfélaga til að
ákvarða útsvarsprósentu til inn-
heimtu er góðra gjalda vert. Hins
vegar stangast þetta á við megin-
markmið um staðgreiðsluinn-
heimtu. Þessu fylgir að sveitar-
félögin þurfa að fara í eftirá-
innheimtu sem er óvinsæl. Þessu
til viðbótar er þeim ætlað að
beita fyllstu álagningu til að fá
tekjujöfnunarframlög. Er ekki
skynsamlegt að hafa sama álagn-
ingarstiga í öllum sveitarfélögum
og nota ákveðinn hundraðshluta
af skattstofni til jöfnunar, þannig
að útsvarstekjur sveitarfélaga
verði sem jafnastar á íbúa í land-
inu. Það er hart fyrir sveitarfélög
sem búa við ónógar tekjur og
búseturöskun að þurfa að vera
með ítrustu álagningu til að vera
gjaldgeng um tekjujöfnunar-
framlög.
Þessum spurningum er látið
ósvarað hér. Það er ljóst að
skynsamlegra er að jafna tekjur
sveitarfélaga en að ganga langt á
þeirri braut að beita miklum
niðurgreiðslum kostnaðar með fé
frá ríkissjóði."
- Á að framselja ríkinu tekju-
stofna sveitarfélaga til inn-
heimtu?
„Ráði sá hugsunarháttur að
framselja ríkinu til innheimtu
tekjustofna sveitarfélaga þá fer
að styttast í innlimun sveitarfé-
laga í ríkisvaldið, með einum eða
öðrum hætti.
Sagt er að þetta hafi náð
hámarki í Bretlandi og Margaret
Thatcher hafi haft við orð að
hætta við að senda þessum vondu
sveitarfélögum ávísanir en
stjórna öllu klabbinu frá London.
Vonandi kemur slíkt ekki til álita
á íslandi."
Ábendingar sem ekki
féllu í náðina
- Stendur Jöfnunarsjóður undir
nafni?
„Sú breyting er gerð að úr
Jöfnunarsjóði eru ekki greidd
almenn framlög á íbúa úr
sjóðnum. Með þessu er fullyrt að
sjóðurinn verði hreinn Jöfnunar-
sjóður. Þegar nánar er að gáð eru
bundin framlög sjóðsins og fram-
lög til sameiningar sveitarfélaga,
ásamt vaxandi framlögum vegna
fjárhagserfiðleika sveitarfélaga
forgangsverkefni sjóðsins, og
stór hluti af útgjöldum hans.
Framlag til Innheimtustofnun-
ar sveitarfélaga vegna barnsmeð-
laga er áætlað um 20 prósent af
tekjum sjóðsins, framlag til
Lánasjóðs sveitarfélaga er 6,1
prósent. í tillögum Fjórðungs-
sambands Norðlendinga er lagt
til að framlög til Innheimtustofn-
unar vegna barnsmeðlaga verði
fellt niður, en framlagi til Lána-
sjóðs sveitarfélaga verði annað
hvort ráðstafað til víkjandi lána
vegna stofnkostnaðartilfærslu frá
ríki til sveitarfélaga eða stofn-
kostnaðarframlög Jöfnunarsjóðs
hækkuð um þessa fjárhæð.
Báðar þessar hugmyndir áttu
stoð í tillögum fyrri verkefna-
skiptanefndar, sem vildi setja
lágt þak á greiðslur vegna van-
goldinna barnsmeðlaga. Hvorug
þessi ábending hlaut náð hjá
félagsmálaráðherra og Sambandi
íslenskra sveitarfélaga.“
Hvað telst fámennt
sveitarfélag?
- Á umræöustigi tekjustofna-
frumvarpsins var bent á að sum
hugtök þess væru óljós og spurt
var við hvað væri miðað þegar
rætt var um fámenni og hvaða
sveitarfélög skyldu teljast dreif-
býlinu til?
„Hin fyrri verkaskiptinganefnd
vildi miða töluna við 1250 íbúa
markið svo sveitarfélag gæti talist
fámennt, en telja má að þetta
orki tvímælis og því sé 700 íbúa
rnarkið nær lagi.
í reglugerðardrögum gerðum
af Sambandi íslenskra sveitarfé-
laga er talað unr að fámenn sveit-
arfélög séu þau sem eru innan við
2000 íbúa markið. í tillögum fyrri
verkaskiptanefndar var rætt um
framlag vegna aukins grunn-
skólakostnaðar til sveitarfélaga
með dreifbýli, sem úthlutað yrði
eftir reglum miðað við aksturs-
vegalengd á nemanda og starfs-
viknafjölda skóla.
Lögin tala um dreifbýlissveit-
arfélög. Samkvæmt eðli málsins
hlýtur það sveitarfélag að teljast
dreifbýlissveitarfélag þar sem
íbúafjöldinn er meiri utan þétt-
býlisskjarna en innan þeirra.
Þennan lagaágalla er reynt að
bæta í reglugerðardrögum Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga á
þann hátt að telja að þessar bæt-
ur geti einnig náð til allra sveitar-
félaga með færri en 2000 íbúa.
Framlag sé þó aðeins greitt vegna
nemenda sem þurfi að sækja
skóla lengra en þrjá kólómetra.
Síðan er fundin út akstursregla
sem iniðast við vegalengd á hvern
nemanda og starfsviknafjölda
skóla. Ljóst er að þetta verður
happa- og glappa aðferð sem get-
ur þýtt að sum sveitarfélög hagn-
Alþingi hefur samþykkt lög um vcrkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga. Breytt verkaskipting grundvallast í nýjum lögum um tekjustofna sveitarfélaga.