Dagur - 27.03.1990, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Þriðjudagur 27. mars 1990
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SlMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON
BLAÐAMENN:
JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (Iþróttir),
KÁRI GUNNARSSON (Sauðárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSMYNDARI: KRISTJÁN LOGASON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Vetraríþrótta-
hátíð á Akureyri
Vetraríþróttahátíð íþróttasambands íslands var
sett við hátíðlega athöfn á Akureyri síðastliðinn
föstudag. Hátíðin er sú þriðja í röðinni og án efa sú
glæsilegasta hingað til, enda hefur verið mjög til
hennar vandað á allan hátt. Vetraríþróttahátíðin er
sem fyrr haldin á Akureyri og er það vel við hæfi því
höfuðstaður Norðurlands hefur fyrir löngu unnið
sér sess sem miðstöð vetraríþrótta á landinu. Sam-
hentur hópur hefur staðið að undirbúningi hátíðar-
innar undir öruggri handleiðslu vetraríþróttahátíð-
arnefndar og hafa allir sem hlut eiga að máli unnið
gott starf. Ekki síst er framlag Akureyrarbæjar til
hátíðarinnar stórt en starfsmenn bæjarins hafa lagt
nótt við dag að undirbúa þau svæði sem nota þarf
undir hina ýmsu dagskrárliði hátíðarinnar.
Þrátt fyrir mikinn undirbúning og ítarlegt skipu-
lag raskaðist dagskrá Vetraríþróttahátíðarinnar
mjög fyrstu dagana. Það voru veðurguðirnir sem
settu þetta strik í reikning mótshaldara og hefur
þegar þurft að fresta og færa til fjölmarga dagskrár-
liði. Slíkt er ávallt gremjulegt en ekkert við því að
gera enda allra veðra von á þessum árstíma. Von-
andi viðrar skaplegar á mótsgesti þessa viku svo
hægt verði að ljúka íþróttahátíðinni með sómasam-
legum hætti.
íþróttasamband íslands gengst fyrir íþróttahátíð-
um sem þessari á tíu ára fresti. Sú hefð hefur skap-
ast að halda vetraríþróttahátíðina á Akureyri en
sumaríþróttahátíð í Reykjavík sama ár og hefur
þetta fyrirkomulag gefið góða raun. Tilgangur
íþróttasambandsins með hátíðunum er tvíþættur.
Annars vegar að kynna starfsemi íþróttasam-
bandsins með því að bjóða upp á sýnishorn af sem
flestum íþróttagreinum sem stundaðar eru hér á
landi og kynna aðrar sem hægt væri að stunda hér.
Hins vegar er tilgangurinn sá að vekja athygli
almennings á ýmsum greinum sem auðvelt er fyrir
fólk að stunda til að auka vellíðan og heilbrigði og
hvetja til aukinnar þátttöku í íþróttum. Þessi mark-
mið hafa skipuleggjendur hátíðarinnar á Akureyri
haft að leiðarljósi. Þannig stendur hátíðin yfir í fleiri
daga nú en áður og dagskráin er skipulögð með það
fyrir augum að fá sem flesta til að taka virkan þátt
í því sem fram fer. Þetta er veigamikil áherslu-
breyting frá fyrri íþróttahátíðum, þar sem jafnan
hefur verið lögð mest áhersla á eiginlega keppni.
Fullyrða má að þessi breyting sé til batnaðar.
í ávarpi sínu í mótsblaði vetraríþróttahátíðarinn-
ar kemst Sveinn Björnsson, forseti íþróttasam-
bands íslands, svo að orði: „Um gildi íþróttahátíð-
anna þarf enginn að efast. Þær hafa opnað augu
margra fyrir gildi íþrótta og sýnt fram á hve veiga-
mikið og margþætt starf starf íþróttahreyfingarinn-
ar á íslandi er.“ Undir þau orð skal tekið. Dagur
hvetur sem flesta til að taka virkan þátt í dagskrá
Vetraríþróttahátíðarinnar nú. Þar ættu allir að finna
eitthvað við sitt hæfi og tímanum verður vart betur
varið. Eða eins og máltækið segir: „Góð íþrótt er
gulli betri.“ BB.
Brjóstakrabbamein:
Möguleikar á bijóstasparandi aðgerðum
Sögulegir þættir
Brjóstakrabbamein er algengasta
krabbamein hjá íslenskum
konum. Tölur gefa til kynna að
nýgengi sjdkdómsins hafi stöðugt
farið vaxandi undanfarna áratugi
eða úr 36,8 af hverjum 100.000
konum árin 1951-1955 í 58,2 árin
1976-1980.
Hins vegar hefur dánartíðnin
staðið í stað á sama tíma þannig
að um 20 konur af hverjum
100.000 deyja að meðaltali úr
sjúkdómnum árlega (sjá mynd).
Samskonar þróun á sér stað á
flestum Vesturlöndum. Menn
hafa túlkað þessar tölur svolítið
mismunandi, en margir telja þó
að þessa aukningu á sjúkdómnum
meðan dánartíðni stendur í stað
megi túlka sem batnandi árangur
af meðferð. Þetta er sjálfsagt
m.a. að þakka því að sjúkdómur-
inn uppgötvast fyrr, konur koma
fyrr til skoðunar og tækni og
kunnátta við brjóstamyndatöku
hefur fleygt fram, þannig að hægt
er að beita árangursríkri meðferð
fyrr en áður var mögulegt.
Fyrr á öldum voru batahorfur
fremur litlar enda voru æxlin oft
orðin geysi stór og búin að senda
meinvörp í eitla og víðar þegar
konur komu til lækna.
Bandarískur skurðlæknir
William S. Halstedt þróaði
aðgerð fyrir síðustu aldamót sem
fólst í því að taka burt brjóstið,
brjóstavöðvana og eitlana í
holhöndinni. Þessi aðgerð jók
mjög batahorfur kvenna á þess-
um tíma með þessi stóru æxli þó
hún væri auðvitað nokkuð lýtandi
og hún varð ríkjandi meðferð í
nokkra áratugi.
Eftir því sem lengra hefur liðið
á okkar öld hafa konur og læknar
orðið meira vakandi fyrir brjósta-
krabbameini, tækni til greiningar
batnað og æxlin því greinst með-
an þau eru minni. Þetta ásamt
breyttum skilningi á sjúkdómn-
um ýtti undir rannsóknir á því
hvort óhætt væri að gera
umfangsminni aðgerðir. Saman-
burðarrannsóknir hafa sýnt m.a.
vegna breyttra aðstæðna skv.
ofanskráðu og einnig því að hægt
er að beita röntgengeislum sam-
hliða skurðaðgerð að þetta er
óhætt. Sú aðgerð sem leysti
aðgerð Halstedts af hólmi fólst í
brottnámi brjóstsins og eitla í
holhönd en að brjóstavöðvar
voru sparaðir. Þessi aðgerð hefur
að segja má verið ríkjandi frá
miðri öldinni fram á okkar daga
en síðustu árin samhliða brjósta-
sparandi aðgerðum (sjá hér á
eftir). Síðar kom fram að lyfja-
meðferð eftir skurðaðgerð var
einnig til bóta fyrir vissa sjúkl-
ingahópa. Þannig er meðferð í
dag oft margþætt og fleiri en einn
sérfræðingur sem leggur sitt af
mörkum í að ná sem bestum
árangri.
Stig sjúkdómsins
Áður en lengra er haldið er gott
BRJÓSTAKRABBAMEIN Árlegt aldursstaðlað nýgengl og stöðluð dánartiðnl, mlðað við 100.000
50 40 30 20' 10 --- Nýgengi Dánartiðni
/ /
r

1951 1956 1961 1966 1971 1976 -55 -60 -65 -70 -75 -80
Haraldur Hauksson
að glöggva sig á skiptingu sjúk-
dómsins í fjögur stig.
Stig 1: Minni háttar æxlisvöxt-
ur í brjósti og engin dreifing í
eitla.
nLslcVRS
GEGNKRABBAMEINI
31. mars -1 opríM990
Stig 2: Æxli í brjósti með dreif-
ingu í eitla í holhönd.
Stig 3: Æxlið hefur vaxið fast
við brjóstvöðva eða dreift sér til
fjarlægari eitla svo sem ofan við-
beins.
Stig 4: Æxlið hefur dreift sér
til fjarlægra líffæra svo sern
lungna, beina eða lifrar.
Horfur sjúklings eru háðar því
á hvaða stigi sjúkdómurinn er
þegar hann er greindur. Flest
æxli greinast nú á dögum á stigi 1
og 2. Á stigi 1 eru horfur mjög
góðar og langflestir sjúklingar ná
fullum bata eftir skurðaðgerð. Á
stigi 2 eru einnig allgóðar horfur,
en oftast er gefin geisla og/eða
lyfjameðferð eftir skurðaðgerð.
Á stigi 3 eru lakari horfur og
verður oft að beita geislameðferð
fyrir skurðaðgerð og lyfjameð-
ferð samhliða. Á stigi 4 er yfir-
leitt ekki hægt að hugsa sér
lækningu en oft hægt að halda
sjúkdómi í skefjum með geislum
og lyfjum nokkuð langan tíma.
Þýðing krabbameinsleitar
Það gefur auga leið að markmið-
ið hlýtur að vera að konur komi
til meðferðar meðan sjúkdómur-
inn er á stigi 1 og að æxlið sé sem
allra minnst. Til að ná þessu
markmiði hefur verið ráðist í
skipulagða krabbameinsleit með
brjóstamyndatöku (mammo-
grafi), en slík rannsókn getur
greint mein jafnvel áður en það
nær 1 cm að stærð eða löngu áður
en það er þreifanlegt. Rannsókn
frá New York á sjötta áratugnum
og önnur nýleg og umfangsmeiri
frá Falun-Linköping í Svíþjóð á
þýðingu skipulagðrar krabba-
meinsleitar, sem sýnt hafa fram á
um þriðjungs minnkun dauðs-
falla úr sjúkdómnum í þeim hópi
sem rannsakaður var miðað við
samanburðarhóp hafa vakiö von-
ir manna um að þarna sé stigið
stærsta skref í baráttunni við
brjóstakrabbamein í Iengri tíma.
Möguleikar á
brjóstasparandi aðgerð
Þeir eiginleikar brjóstamynda-
töku að greina lítil æxli sést best á
þeirri staðreynd að fyrir krabba-
meinsleitina í Falun-Linköping
hafði ‘A hluti kvenna með brjósta-
krabbamein sjúkdóminn á stigi 1
og % hlutar á stigi 2, en við fyrstu
umferð leitarinnar hafði þetta
hlutfall alveg snúist við, þ.e. 2A
hlutar höfðu sjúkdóm á stigi 1 og
]A hluti á stigi 2.
Þetta þýddi að hægt var að
bjóða mun fleiri konum, sem
þess óskuðu upp á brjóstaspar-
andi meðferð, öðru nafni fleyg-
skurð en áður.
Fleygskurður (sjá mynd) þýðir
að tekinn er fleygur úr brjóstinu
kringum hnútinn og þess gætt að
góð rönd af heilbrigðum vef sé
allt í kring. Þannig er allt að
fjórðungur af brjóstinu tekið og
einnig eitlar í holhönd ef sjúk-
dómsgreining er örugg, en annars
eru þeir stundum teknir 1-2 vik-
um síðar eftir að meinafræðingur
hefur staðfest greininguna
krabbamein.
Ymsar rannsóknir hafa rennt
stoðum undir það að við minni
æxli á stigi 1 gefi fleygskurður
jafngóðar horfur fyrir sjúkling og
hinar aðgerðirnar sem nefndar
hafa verið. Nokkuð mismunandi
er við hvaða stærð menn hafa sett
mörkin, en í Svíþjóð miða flestir
við að bjóða megi upp á fleyg-
skurð við æxli minni en 2 cm að
stærð og svo var einnig við
þekkta rannsókn frá Mílanó í
Ítalíu.
Yfirleitt er gefin geislameðferð
á brjóst eftir fleygskurð af „ör-
yggisástæðum," þar sem mark-
miðið er að hindra endurvöxt.
Það er hins vegar sennilegt að oft
sé slíkt óþarfi og í Svíþjóð er að
fara í gang stór rannsókn á þessu,
þannig að vonandi getum við í
framtíðinni sagt nákvæmlega fyr-
ir um hvaða konur þurfa að fara í
geislameðferð á brjóstið eftir
fleygskurð.
Eftir fleygskurð þarf helst að
fara árlega í brjóstamyndatöku
til eftirlits í nokkur ár.
Augljóst er og eðlilegt að það
er flestum konum niikið áfall
þegar þær eru greindar með
brjóstakrabbamein. Margar
lenda í mikilli sálarkreppu þegar
þeim verður þetta ljóst. Þar veg-
ur þyngst hugsunin um sjálfan
sjúkdóminn, en einnig einkum
hjá yngri konum er tilhugsunin
um að missa allt brjóstið mjög
þungbær. Það að eiga kost á
brjóstasparandi aðgerð er því
mikill léttir fyrir margar konur,
þó því sé ekki að leyna að ýinsar
hinna eldri telji það öruggast að
láta taka allt brjóstið einnig til að
losna við geislameðferð á brjóst-
ið á eftir.
Það er ljóst af framangreindu
að konur geta sjálfar stuðlað að
því markmiði, að það náist að
greina sjúkdóminn á byrjunar-
stigi, þegar horfur eru mjög góð-
ar og hægt er að velja brjósta-
sparandi aðgerð.
Það er með því að halda tíunda
heilsuboðorðið (ásamt öllum hin-
um auðvitað) sem Krabbameins-
félagið hefur dreift undir slagorð-
inu TIL SIGURS þjóðarátak
gegn krabbameini, en þar er bent
á að skoða brjóstin reglulega og
fara reglulega í þá brjóstamynda-
töku eftir fertugt, sem boðið er
upp á í hinni víðtæku krabba-
meinsleit um allt land.
Haraldur Hauksson.
Höfundur cr sérfræöingur í almcnnum
skurölækningum á handlækningadeild
FSA.