Dagur - 18.08.1990, Síða 4

4 - DAGUR - Laugardagur 18. ágúst 1990
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI,
SlMI: 96-24222 SÍMFAX: 96-27639
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI • LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON.
RITSTJ.FULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON.
UMSJ.MAÐUR HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON.
BLAÐAMENN: JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (Iþr.),
SKÚLI BJÖRN GUNNARSSON (Sauöárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓLI G. JÓHANNSSON,
ÓSKAR PÓR HALLDÓRSSON, STEFÁN SÆMUNDSSON,
PÓRÐUR INGIMARSSON, LJÓSM.: KRISTJÁN LOGASON.
PRÓFARKAL.: SVAVAR OTTESEN. ÚTLITSH.: RlKARÐUR B.
JÓNASSON. AUGLÝSINGASTJ.: FRlMANN FRlMANNSSON.
DREIFINGARSTJ.: INGVELDUR JÓNSDÓTTIR, HEIMASÍMI 22791.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL.
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Takmörkun vígbúnaðar
í Norðurhöfum
Nú er nýlokið á Akureyri ráð-
stefnu um takmörkun víg-
búnaðar og „traustvekjandi
aðgerðir" á Norðurhöfum.
Það var Alþjóðastofnun
Háskóla íslands, með stuðn-
ingi íslenska utanríkisráðu-
neytisins, sem gekkst fyrir
ráðstefnunni í samvinnu við
bandaríska rannsóknastofn-
un á sviði öryggis- og utan-
ríkismála. Ráðstefna þessi
var óopinber í þeim skilningi
að þeir sem hana sóttu gerðu
það á eigin vegum og töluðu
ekki fyrir hönd stjórnvalda í
sínu heimalandi. Engu að
síður má fastlega gera ráð
fyrir að ráðstefnan hafi verið
hin gagnlegasta og skilað
nokkrum árangri.
Það er engin tilviljun að
íslendingar skuli hafa haft
frumkvæði að því að boða til
ráðstefnu um takmörkun víg-
búnaðar á Norðurhöfum.
Staðreyndin er sú að þótt
afvopnunarviðræður stór-
veldanna hafi skilað umtals-
verðum árangri á undanförn-
um árum, hefur sá þáttur er
snýr að takmörkun vígbún-
aðar á höfunum orðið útund-
an. Vígbúnaður á höfunum er
eina tegund vígbúnaðar sem
enn hefur ekki verið tekin inn
í afvopnunarviðræður aust-
urs og vesturs. Þvert á móti
bendir margt til þess að víg-
búnaðarkapphlaupið á höf-
unum hafi magnast á undan-
förnum árum í réttu hlutfalli
við takmörkun vígbúnaðar á
landi. íslendingar mega ekki
horfa á þetta hlutlausir, né
þá hættu sem þessu fylgir.
Kafbátar og skip hlaðin
kjarnavopnum eru á siglingu
á Norður-Atlantshafi allan
ársins hring og þarf ekki einu
sinni styrjöld til að alvarlegt
og óbætanlegt tjón hljótist
af. Svipað slys og henti í
Tjernobyl árið 1986 gæti
hæglega átt sér stað í hafinu
við ísland, t.d. vegna mann-
legra mistaka um borð í ein-
hverju þessara stríðstóla.
Slíkt myndi hafa geigvænleg-
ar afleiðingar í för með sér
fyrir íslenskt þjóðfélag.
Vitað er að nokkur and-
staða ríkir hjá hinum rót-
grónu flotaveldum gegn öll-
um hugmyndum um að draga
úr vígbúnaði á höfunum. Sú
andstaða byggist væntan-
lega fyrst og fremst á því að
stórveldin telja ekki tíma-
bært að ræða þennan þátt
vígbúnaðarkapphlaupsins að
svo stöddu. Ljúka þurfi öðrum
afvopnunarviðræðum fyrst
og sjá hvaða árangri þær
skila. Með tilliti til þeirra
hagsmuna sem í húfi eru
fyrir okkur íslendinga, hljót-
um við að vona að takmörkun
vígbúnaðar á höfunum hefj-
ist sem allra fyrst. Fyrsta
skrefið er að fjarlægja mestu
ógnvaldana, þ.e. kjarnavopn-
in, og við hljótum að gera allt
sem í okkar valdi stendur til
að hafa áhrif í þá átt. Þess
vegna eigum við að láta
þessi mál til okkar taka af
röggsemi og láta rödd
íslands heyrast á alþjóða-
vettvangi, hvar og hvenær
sem því verður við komið.
Ráðstefnan sem haldin var á
Akureyri í vikunni að frum-
kvæði íslenskra aðilja er skref
í rétta átt. BB.
ri
til umhugsunar
Mottur og tréhestar
Eftir Þórö Ingimarsson.
Fyrir allnokkrum árum, í upphafi olíuævintýris Norð-
manna, átti sá sem þetta ritar leið frá Kristjansand, um
Setersdalen áleiðis til Bergen. Þrátt fyrir gróðurríkt
landslag og milt sumarveður hafa aðrir þættir orðið líf-
seigari í vitundinni eftir þessa ferð en hin norska nátt-
úrufegurð. Aðstæður fólks og búskaparhættir vöktu
ekki síður athygli íslendingsins en umhverfið. Meðfram
veginum við sveitabæina mátti líta margvísleg skilti sem
gáfu til kynna hvaða búgreinar væru stundaðar auk
þeirra hefðbundnu. Keramik, silfursmíði og leðurgerð
voru meðal þeirra algengustu. Á bæjunum hafði fólkið
komið sér upp litlum verkstæðum og framleiddi minja-
gripi af ýmsum kynjum og bauð til sölu við vegarkant-
inn. Þennan iðnað stundaði fólkið ásamt öðrum bú-
Tékstri, sem íslenskum kvótabændum hefði tæpast þótt
mikið til koma. Þrjár til fimm kýr voru á beit á litlum
túnblettum og á sumum stöðum sáust nokkrar geitur í
girðingu eða tjóðri. Víða stóð gömul Volvo eða Fergu-
son dráttarvél undir vegg og mátti muna fífil sinn fegri.
Nokkrir bændur höfðu valið að sinna ferðaþjónustu og
byggt nokkra bjálkakofa, hyttur í útjaðri túna. Þessar
vistarverur voru litlar á mælikvarða íslenskra sumar-
húsa en reyndust þó hið besta skjól fyrir næturregni eft-
ir heitan sumardag. Hagsæld þessa fólks virtist tak-
mörkunum sett og kröfur um hin veraldlegu lífsgæði
urðu að vera í samræmi við hana.
Málmfríður - djúpar rætur í fortíðinni
Ástæður þess að framangreind mynd ruddist úr hug-
skotinu er grein eftir Málmfríði Sigurðardóttur, þing-
mann Kvennalistans, um heimilisiðnað sem atvinnuveg
og söluvöru í Morgunblaðinu í byrjun þessa mánaðar.
Málmfríður lætur að því liggja að við séum að týna nið-
ur þjóðlegri verkmenningu sem verið hafi forsenda þess
að komast af í harðbýlu landi á liðinni tíð. Hún telur að
þjóð sem standi jafn djúpum rótum í fortíðinni hafi
ekki efni á því að glata þeirri kunnáttu niður og reynir
að benda á möguleika til að endurvekja íslenskan heim-
ilisiðnað sem framleiðsluatvinnuveg landsmönnum til
handa. Hún bendir á að með vaxandi komum erlendra
ferðamanna hafi orðið ljós átakanlegur skortur á sölu-
varningi sem beri einkenni lands og þjóðar, því við höf-
um ekki öðlast þekkingu á þeim sannindum að ferða-
menn vilji gjarnan kaupa sértæka muni sem minna þá á
hvaða lönd þeir hafi gist. Málmfríður ræðir um að við
getum margt lært af Skandínövum varðandi þjóðlegan
heimilisiðnað og sölu minjagripa til erlendra ferða-
manna. Hún fjallar um nauðsyn þess að koma upp
verkstæðum þar sem fólk sameinast um vinnuaðstöðu
og bendir sérstaklega á heimilisiðnaðinn sem heppilega
atvinnugrein í hinum dreifðari byggðum þar sem
atvinnuskortur hafi víða gert vart við sig.
Heimilisiðnaður - annað hlutverk
Hverri þjóð er nauðsynlegt að leggja rækt við menning-
ararf sinn. í því tilviki er heimilisiðnaður ekki undan-
skilinn. Því má hins vegar ekki gleyma að fyrri atvinnu-
hættir hörfa fyrir öðrum. Framþróun hefur fært okkur
nýjar leiðir til að draga björg í bú og framfleyta ein-
staklingum og fjölskyldum hvar á landinu sem þær lifa.
Vegna fátæktar þjóðarinnar um aldir miðaðist allur
heimilisiðnaður við notagildi. Efni til framleiðslu voru
af skornum skammti og allt varð að nýta ef kynslóðirn-
ar áttu að komast af. Menn rugla stundum saman heim-
ilisiðnaði og nytjalist. Mörkin þar á milli geta verið
óljós. En framleiðsla minjagripa til sölu á markaði
erlendra ferðamanna flokkast fremur undir list sem
hönnuðir koma til með að skapa. Þar liggur vísir að
atvinnuvegi sem framleitt gæti þjóðlega listmuni til að
minna erlenda ferðalanga á að þeir hafi gist á íslandi á
ferðum sínum um veröldina. Það er út af fyrir sig rétt
hjá Málmfríði að þessum þætti ferðamála þarf að sinna
af meira framtaki en nú er gert. En hann verður einnig
að vinna af innri eðlishvöt þeirra listamanna er leggja
sköpun nytjalistar og framleiðslu minjagripa fyrir sig.
Það á lítið skylt við endurvakningu atvinnuhátta frá
dimmum tímum íslandssögunnar.
Atvinnulífíð - stórtækari lausnir
Fólk sem byggir landsbyggðina hefur ekkert síður
möguleika til að sinna listsköpun svo framarlega sem
það hefur hugmyndaauðgi og kunnáttu til að bera. Það
er hins vegar misskilningur að framleiðsla minjagripa
geti orðið stór atvinnuvegur. Jafnvel leyst aðra starf-
semi af hólmi þegar illa árar hjá framleiðslugreinum
þessa lands. Til þess er sú framleiðni er hann hefur
möguleika til að skapa allt og lítil.
íslenskt atvinnulíf og þá ekki síst atvinnulíf á lands-
byggðinni þarfnast stórtækari lausna. Halda verður
utan um sjávarútveginn og sjá til þess að fólk hafi lífs-
viðurværi af framleiðslu verðmæta úr sjávarafla þótt
skammgóður vermir þess að flytja hráefnið úr landi geti
boðist okkur af og til. Hlú verður að landbúnaði og
kappkosta gæðaframleiðslu sem ein og sér getur haldið
umfram matvælum Evrópuþjóða frá landinu ef samein-
ing Evrópumarkaðar krefst ótakmarkaðra viðskipta
milli þjóða á þeim vettvangi. Nýta verður orkulindir
landsins í samvinnu við útlendinga sem vilja reisa verk-
smiðjur hér og skapa þar með vinnu fyrir Islendinga en
ekki taka upp skammsýni gámaútflutningssinna í sjáv-
arútvegi. Það er gert þegar boðað er að selja raforku úr
landi gegnum streng á hafsbotni. Slíkt er ekkert annað
en að skipa þjóðinni á lægsta stig útflutningsmenningar
og er furðulegt að finnast skuli menn sem vilja henni
það hlutskipti. íslenskt atvinnulíf skortir stórtækari
lausnir sem byggjast á þeim atvinnuvegum sem hér eru
stundaðir og einnig þeirri orku sem í landi okkar er að
finna.
Tréhesta- og mottubændur
Sá misskilningur, að við getum lifað af dútli, virðist
hafa fest rætur sem einhverskonar vorgróður innan
Kvennalistans. Á sama tíma og Kvennalistakonur mæla
gegn stærri framkvæmdum í atvinnumálum telja þær
upp hina ýmsu þætti smáiðnaðar. Málmfríður ræðir um
útskurð og vefnað. Það virðist vera þeim einhverskon-
ar hugsjón að landsbyggðin fari að líta út eins og hin
norska í Setersdalen á áttunda áratugnum. Mottur og
tréhestar til sölu, verði á skiltum við vegina. Rúturnar
stöðvi og ferðamennirnir leggi gjaldeyri í lófa tréhesta-
og mottubænda. Það er því til umhugsunar að öfl eru
með þjóðinni sem vilja beina atvinnuvegum hennar í
farveg dútlsins. Þótt einhverjir hafi þar ánæju og hag af
verður dútlmennskan aldrei undirstaða framfara og
þeirrar hagsældar sem allur íslenskur almenningur kýs
sér.