Dagur - 30.05.1991, Qupperneq 6

6 - DAGUR - Fimmtudagur 30. maí 1991
Þankar um óbeinar reykingar
og aJmenna heilsuvemd
Lesandi góður. Svokallaðar
óbeinar reykingar eru fyrirbæri
sem flest okkar þekkja af eigin
raun úr hinu daglega lífi. Ástæða
þess að ég drep niður penna og
skrifa þessa grein er sú að mér
fínnst fyllilega tími til þess kominn
að við förum að gera okkur grein
fyrir skaðsemi og óþægindum
sem menn geta orðið fyrir af
völdum óbeinna reykinga, eða
nauðugra reykinga eins og sumir
hafa kosið að kalla þær. Einnig
langar mig að koma lítillega inn á
skeytingarleysi okkar gagnvart
áhættuþáttum heilsuleysis.
Sjálfsagt spyrja einhverjir hvað
ég sé að skipta mér af reykingum
annarra, eru reykingar ekki
einkamál reykingamannanna
sjálfra? Svo einfalt er nú málið
ekki því miður. Tölur frá Banda-
ríkjunum um að rúmlega 3 millj-
ónir manna deyi þar árlega af
völdum sjúkdóma sem rekja má
til óbeinna reykinga, sýna fram á
að því fer víðs fjarri að svo sé.
Þótt menn reyki ekki sjálfir verða
þeir iðulega að þola að aðrir
mengi fyrir þeim andrúmsloftið
með tóbaksreyk og anda þá að
sér nikótíni, kolsýrlingi, efnum
sem geta valdið krabbameini,
ertandi lofttegundum og öðrum
hættulegum efnum í reyknum. Þá
er talað um óbeinar reykingar.
Mannréttindabrot?
Reykingamönnum finnst einatt
að sér vegið með alls kyns áróðri
varðandi reykingar og telja að
það eigi að vera sjálfsagður réttur
hvers manns að fá að fylla lungu
sín af eitruðum tóbaksreyk og
spúa honum síðan yfir menn og
málleysingja. Sumir hafa jafnvel
talað um að hömlur á þessu séu
brot á mannréttindum. Vissulega
eiga menn að hafa frelsi til flestra
hluta og ég er síður en svo tals-
maður boða og banna í þjóðfé-
laginu. En eigum við að hafa
frelsi til að baka öðrum heilsu- |
tjóni? Ég leyfi mér hiklaust að
svara því neitandi. Ég vil meina
að manni eigi að vera í sjálfsvald
sett hvað hann gerir sjálfum sér
svo framarlega að hann gangi
ekki á rétt annarra. Og erum við
þá ekki komin að kjaran málsins?
Sjálfsögðum rétti fólks til að
kjósa sér reyklausa tilveru. Sá
réttur fólks hefur verið fótum
troðinn af okkur reykinga-
mönnunum í gegnum tíðina og
þá er nú sjaldnast verið að hugsa
um mannréttindi eða brot á
mannréttindum.
Réttindaskrá gegn tóbaki
Það er þó ljóst að stigin hafa ver-
ið framfaraskref í þá átt að
vernda rétt þeirra sem ekki
reykja með setningu tóbaksvarn-
arlaganna árið 1985. Tveimur
árum síðar, 1987, var haldin ráð-
stefna í Madrid á Spáni um
stefnu í tóbaksvörnum í Evrópu.
Þar var samþykkt réttindaskrá
gegn tóbaki, en mér er ekki
kunnugt um að hún sé í gildi hér
á landi, ennþá að minnsta kosti. í
þeirri réttindaskrá stendur m.a.
þetta:
„Hreint loft laust við tóbaks-
reyk, er grundvallarþáttur í rétt-
inum til heilnæmis og ómengaðs
umhverfis."
Það ber þó að fara varlega í
lagasetningu um hegðan fólks.
Fyrst og fremst þarf að uppfræða
fólk um staðreyndir málsins og
gera því ljóst að þess er valið.
Það hlýtur að koma að því að
augu okkar opnist fyrir því að
einn af grundvallarþáttur mann-
legra samskipta hlýtur að vera
gagnkvæm tillitssemi. Þeir sem
hafa kosið sé'r reyklausa tilveru
hafa verið einkar tillitssamir við
okkur reykingamennina og lítið
kvartað undan þeim óþægindum
sem mengun af tóbaksreyk hefur
valdið þeim. En nú á seinni árum
hefur fólki orðið æ ljósari sú
mikla hætta sem heilsufari fólks |
stafar af óbeinum reykingum.
Spör á tillitssemina
Vísindamenn hafa fengið fólki
beitt vopn í hendur í réttindabar-
áttu þess með því að sanna að
óbeinar reykingar geta valdið
margvíslegum heilsuspjöllum og
lífshættulegum sjúkdómum þeg-
ar verst lætur. En það er nú einu
sinni þannig að við viljum helst
ekki hlusta á slíkt tal, brjóti það í
bága í lífsvenjur okkar og
langanir, og oft á tíðum erum við
æði spör á tillitssemina við
náungann. Ég var eitt sinn spurð-
ur að því, þar sem ég sat og blés
fúlum tóbaksreyknum yfir gesti
og gangandi, hvort ég hefði ein-
hvern tímann leitt hugann að því
að þessi sóðaskapur sem reyking-
ar vissulega væru, snertu fleiri en
bara sjálfan mig. Eitthvað var
fátt um svör hjá mér. Ég hafði
svo sem gert mér grein fyrir skað-
semi reykinga, en ég varð að játa
að ég hafði lítið sem ekkert leitt
hugann að óbeinum reykingum
og var illa upplýstur um þau mál.
Ekkert einkamál
Eigi alllöngu síðar komst ég yfir
bækling um óbeinar reykingar og
mér fannst ég einhverra hluta
vegna knúinn til að lesa mér til
um þessi mál. Það leiddi síðan til
þess að ég fór að sjá reykingar
mínar í nýju ljósi. Auðvitað voru
þær síður en svo mitt einkamál,
samferðamenn mínir urðu sífellt
að þola að ég mengaði fyrir þeim
andrúmsloftið með eitruðum
tóbaksreyknum. Til að gera
langa sögu stutta þá ákvað ég fyr-
ir rúmu ári að segja skilið við
þennan hættulega ósið sem mér
finnst reykingarnar vera og leita
mér að betri félagsskap. Það var
einfaldlega ekki þess virði lengur
að þurfa að greiða það gjald sem
reykingarnar innheimta og láta
aðra líða fyrir löngu úreltan
Björn Jónsson.
lífsstíl. Fljótlega eftir að ég var
kominn út úr kófinu og var kom-
inn í spor þeirra sem ekki reykja
gerði ég mér enn frekari grein
fyrir óbeinum reykingum. Ég var
í rauninni ekki hættur að reykja,
þótt svo ætti að heita.
„Fanatík“ ofstæki
Eitt sinn vogaði ég mér að minn-
ast á skaðsemi óbeinna reykinga
við frændfólk mitt, reykingafólk
mikið. Þá var mér tjáð að það
væri svo sem ágætt að ég hætti að
reykja, en ég þyrfti ekki að verða
„fanatískur“ fyrir vikið. Þannig
voru málin afgreidd á þeim
bænum. Mér er bæði ljúft og
skylt að taka það fram af gefnu
tilefni að fanatík eða ofstæki eins
og það heitir víst á okkar ástkæra
ylhýra, kemur þessu máli hreint
ekkert við. Það er því engum
greiði gerður með því að blanda
fanatík inn í þessa umræðu. Þar á
hún alls ekki heima. Mér finnst
það satt best að segja þröngsýni í
meira lagi þegar menn afgreiða
hlutina á þennan hátt. Mér finnst
að fólk ætti betur að hugsa sinn
gang áður en það notar stimpil-
inn fanatískur um þá sem ekki
kæra sig um að vera í reykjar-
svælunni og vilja gjarnan ráða
því sjálfir hvort þeir reykja eða
ekki. Mig langar að biðja reyk-
ingamenn að hugleiða hvort af-
staða þeirra til þessara mála sé
alltaf laus við fanatík, Það skyldi
þó ekki vera að flísin og bjálkinn
eigi við hérna sem og víðar?
Nýr Iífsstfll
Staðreyndir um skaðsemi
óbeinna reykinga eru vissulega
borðliggjandi, burtséð frá því
hvort menn séu fanatískir eða
ekki og um þær vil ég fjalla m.a.
í þessari grein. Einhverjum kann
að finnast að ég hafi varla efni á
að vera að predika um þessi mál
þar sem ég hafi tekið þátt í
ósómanum sjálfur. Því er til að
svara að mér finnst ég hafa tekið
ábyrga afstöðu með því að leggja
þennan ósið niður og mér finnst
að fólk eigi það inni hjá mér að
ég berjist fyrir sjálfsögðum rétti
þess til að kjósa sér reyklaust líf.
Sá mæti maður Ólafur
Tryggvason huglæknir segir í ein-
hverri bóka sinna: „Þeir sem lifa
nýja reynslu, hugsa nýjar hugsan-
ir, þeir segja skilið við gömul
hugmyndaform og gervi og eiga
frumkvæðið að nýjum lífsstíl og
einfaldari félagsformum og móta
nýjan lífsvilja. “
Ég tel mig vera vel í stakk
búinn til að leggja þessu góða
baráttumáli lið og það mun ég
reyna að gera. Til að við getum
tekið skynsamlegar ákvarðanir
þurfum við að vera vel upplýst og
það er von mín að upplýsingarn-
ar, sem birtar eru hér til hliðar,
verði til þess að einhverjir fari að
hugleiða þessi mál. Sú upptalning
ætti að gera mönnum það ljóst
hversu gífurlegur skaðvaldur
óbeinar reykingar geta verið. Er
nema von að þeir sem ekki
reykja vilji gjarnan fá að ráða því
sjálfir hvort þeir andi að sér reyk-
menguðu lofti eða ekki?
Stærsta heilbrigðis-
vandamál þjóðarinnar
Þó að ég hafi ekki ætlað að gera
almennar reykingar og umræðu-
efni hér þá finnst mér rétt að
geta þess að reykingar eru stærsta
heilbrigðisvandamál þjóðarinn-
ar. Er það ekki á valdi okkar,
sem höfum verið að daðra við
þennan löngu úrelta lífsstíl, hvort
sjúkdómar þeir sem af reyking-
Nokkrar staðreyndir um skaðsemi
beinna og óbeinna reykinga
Tóbaksreykur sá, er reykinga-
maðurinn sogar að sér, er kallað-
ur meginreykur en reykurinn sem
berst frá brennandi tóbakinu útí
andrúmsloftið er kallaður hliðar-
reykur. í hliðarreyknum eru
sömu efni og í meginreyknum en
í mismunandi þéttni, þar af meira
en 50 krabbameinsvaldandi efni.
Saman valda hliðarreykur og
meginreykur hættulegri loft-
mengun. Tóbaksreykur, einkum
hliðarreykurinn, er sá mengunar-
valdur innanhúss sem mestu máli
skiptir fyrir þá sem ekki reykja
og er þeim hættulegastur.
150 sígarettur á ári
Óbeinar reykingar valda því að
meirihluti þeirra sem ekki reykja
er með nikótín í líkamanum
komið frá reykingum annarra.
Barn sem á foreldra sem reykja,
andar að sér sem svarar reyk úr
allt að 150 sígarettum á ári. Kol-
sýrlingur úr tóbaksmengun sest
einnig í blóð þeirra sem ekki
reykja. Sá sem „reykir ekki“ en
vinnur á skrifstofu þar sem reykt
er reykir í raun 1-5 sígarettur
daglega þá daga sem hann er í
vinnunni sé miðað við 8 stunda
vinnudag.
Margvísleg óþægindi
Reykmengun getur valdið marg-
víslegum óþægindum hjá þeim
sem ekki reykja en eru í mengun-
inni um lengri eða skemmri tíma:
Sviði í augum, höfuðverkur,
kláði, hnerri, nefrennsli, stund-
um nefþurrkur, velgja, niðurgang-
ur, svimi, sviði í hálsi, öndunar-
erfiðleikar og hæsi eru allt dæmi
um þetta. Sýnt hefur verið fram á
það í fjölda rannsókna að fóstur
og nýburar skaðast og láta jafn-
vel lífið vegna reykinga mæðra á
meðgöngutímanum. Er nú svo
komið að unnt er að fullyrða að
enginn einn þáttur annar hafi
skaðvænlegri áhrif á fóstrið.
Reykingar á meðgöngu eru í
mörgum tilfeílum orsök þess að
börn fæðast andvana eða deyja
fyrstu vikurnar eftir fæðingu.
Aukin hætta á fósturláti
Ef móðirin reykir á meðan hún
gengur með barn sitt fara ýmis
skaðlegustu efni tóbaksreyksins
úr blóði hennar gegnum fylgjuna
til fóstursins, þar á meðal nikótín,
kolsýrlingur og sum þeirra efna
sem valdið geta krabbameini.
Kolsýrlingurinn verður enn meiri
í blóði fóstursins en í móðurinni.
Fyrir bragðið dregur úr þroska
barnsins. Börn kvenna sem
reykja eru til jafnaðar um 200 g
léttari við fæðingu en börn þeirra
kvenna sem reykja ekki. Þetta
gildir einnig ef barnshafandi kon-
ur verða fyrir reykmengun af
öðrum orsökum t.d. ef faðirinn
reykir. Þær konur sem reykja um
meðgöngutímann eru í meiri
hættu á að láta fóstri og að fæða
fyrir tímann, einnig er þeim hætt-
ara við fylgjulosi, en fylgjan er
lífsnauðsynlegur snertiflötur við
leg móðurinnar.
Aðrir áhættuþættir
í gegnum fylgjuna berst fóstrinu
næring og súrefni. Ófæddu barni
stafar því augljós hætta af
tóbaksreyk. Færa má rök fyrir
því að konur sem hætta að reykja
á fyrri hluta meðgöngutímans
auki þar með líkurnar á að eign-
ast barn með eðlilega fæðingar-
þyngd. Litil fæðingarþyngd teng-
ist aukinni hættu á bæklun og
vansköpun nýfæddra barna. Hér
er átt við klofna vör og klofinn
góm, rangeygi, meiriháttar
skemmdir á höfði og heila við
fæðingu, klofinn hrygg, hjarta-
galla, kviðslit og vanskapanir á
þvagfærum. Allt er þetta algeng-
ara hjá börnunum mæðra sem
reykja á meðgöngutímanum.
Nokkrar rannsóknir hafa tengt
reykingar mæðra auknum vöggu-
dauða. Þar kemur fram að
vöggudauði er a.m.k. tvisvar
sinnum algengari meðal þeirra
barna sem búa hjá reykingafor-
eldrum en börnum foreldra sem
reykja ekki.
Brjóstamjólk
Margt er unnið við að hafa barn á
brjósti. Brjóstamjólkin inniheld-
ur þá næringu sem barnið þarfn-
ast og er sérstaklega við þess
hæfi. Það sem móðirin borðar og
drekkur hefur áhrif á bragð og
innihald brjóstamjólkurinnar.
Kirtlar í brjóstunum framleiða
mjólkina og blóðið flytur henni
efni og bragð. Ef móðirin reykir
kemst nikótín í brjóstamjólkina.
Reyki hún mikið getur það haft
þau áhrif á barnið að það verði
fölt, kasti upp og fái niðurgang.
Berkjubólga og lungnabólga eru
mun algengari hjá börnum á
fyrstu aldursárum ef foreldrar
þeirra reykja, annar eða báðir.
Öndunarfærasjúkdómar
Börn foreldra sem reykja fá oftar
öndunarfærasjúkdóma en önnur
börn. Mun meiri líkur eru á að
börn reykjandi foreldra þurfi á
því að halda að úr þeim séu tekn-
ir hálskirtlarnir. Tengsl virðast
vera á milli reykinga foreldra og
asmaeinkenna hjá börnum. Tvær
rannsóknir benda til þess að
börnum sem alast upp við óbein-
ar reykingar, verði hættara við
heilahimnubólgu.
Börn reykingafólks fá einnig
oftar í eyrun. Öndunarvegurinn
tengist eyrunum með litlum
göngum og geta bólgusjúkdómar
í nefni, munni og hálsi sem
orsakast af mengun frá tóbaks-
reyk búið í haginn fyrir eyrna-
sjúkdóma, sérstaklega eyrna-
bólgu.
Fólk sem þjáist af ofnæmi
almennt t.d. af nefrennsli vegna
ofnæmis finnur oft fyrir því
hvernig tóbaksreykur eykur ein-
kennin. Sumir eyrnasjúklingar fá
asmaköst þegar þeir lenda í reyk-
menguðu lofti og gildir þetta
jafnt um börn sem fullorðna.
Þá getur reykmengun valdið
því að húðsjúkdómar versni.
Læknar hafa bent á að unnt sé að
tengja óbeinar reykingar
æðaþrengslum og krampa í
útlimaslagæðum. Æðakrampinn
kemur oft í kulda eða af reyking-
um og veldur því að hendur og
fætur fölna og blána með
verkjum og dofna. Ennfremur