Dagur - 07.09.1991, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Laugardagur 7. september 1991
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI,
SÍMI: 96-24222 ■ SÍMFAX: 96-27639
ÁSKRIFT KR. 1100 Á MÁNUÐI ■ LAUSASÖLUVERÐ 100 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 725 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON.
RITSTJ.FULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON.
UMSJ.MAÐUR HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON.
BLAÐAMENN: INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavik vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (íþr.),
ÓLI G. JÓHANNSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, SKÚLI BJÖBN GUNN-
ARSSON (Sauðárkróki vs. 95-35960),STEFÁN SÆMUNDSSON,
ÞÓRÐUR INGIMARSSON, LJÓSM.: KJARTAN ÞORBJÖRNSSON.
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN.
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON, ÞRÖSTUR HARALDSSON.
AUGLÝSINGASTJ.: FRÍMANN FRlMANNSSON.
DREIFINGARSTJ.: HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI 25165.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL.
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Betur má efduga skal
Á undanförnum árum hefur
skilningur á málefnum fatlaðra
aukist í þjóðfélaginu. Langþráð
hugarfarsbreyting hefur að
hluta orðið að veruleika. Sem
betur fer eru þeir tímar liðnir
þegar fatlaðir voru í felum og
réttindi þeirra fótum troðin.
Samtök fatlaðra hafa gengið
rösklega fram í að kynna mál-
staðinn og benda á þá stað-
reynd að réttindabarátta fatl-
aðs fólks er jafnréttisbarátta.
Hugtakið fötlun felur í sér
ákveðna skerðingu á möguleik-
um viðkomandi aðila á ein-
hverju sviði, einu eða fleirum.
Áhrifin eru bæði líkamleg og
félagsleg. í dag gildir það sjón-
armið í þróuðum ríkjum að
skylda samfélagsins sé að veita
fötluðum þá þjónustu sem
nauðsynleg er, en markmið
þjónustunnar er um leið að
stuðla að því að fatlaðir verði
eins sjálfbjarga og aðstæður
framast leyfa. Samfélagsleg
hjálp miðar þannig að eflingu á
möguleikum einstaklingsins í
lífinu, til janfréttis við aðra
þjóðfélagsþegna.
Áratugum saman var álitið
að besta lausnin á vanda
margra fatlaðra, t.d. verulega
hreyfihamlaðs fólks, væri sú að
útvega því vist á til þess gerðri
stofnun. í tímans rás hafa þó
komið í ljós miklir ókostir við þá
stefnu og hefur verið horfið frá
henni að mestu leyti. Til þess
liggja fyrst og fremst tvennar
orsakir. í fyrsta lagi er bygging
og daglegur rekstur slíkra
stofnana óhemju fjárfrekur og
miklu dýrari en heimaþjónusta.
Bent hefur verið á að fyrir það
fé sem fer til stofnana megi
vinna að mun heppilegri lausn'
fyrir marga fatlaða, enda hefur
löggjafinn tekið upp allt aðra
stefnu, eflingu heimaþjónustu.
í öðru lagi er það mannlegi og
félagslegi þátturinn. Viður-
kennt er að besta lausnin fyrir
marga fatlaða er að dvelja í eig-
in íbúðum og njóta viðunandi
heimaþjónustu og heimahjúkr-
unar. í Danmörku er málum
þannig fyrir komið að hreyfi-
hamlaðir fá ákveðna fjárveit-
ingu frá sveitarfélagi sínu til að
ráða þá hjálp sem þeir þurfa,
allt upp í 22 klukkustundir á
sólarhring. Komist þeir af með
minni þjónustu spara þeir af
þessu fé og geta lagt til hliðar,
t.d. fyrir ferðalögum eða öðru. í
Danmörku er fyrir löngu viður-
kennt að stórar stofnanir eru
ekki það sem koma skal í þess-
um efnum.
Bent hefur verið á það að á
Akureyri skorti mjög upp á að
heimahjúkrun og heimaþjón-
usta sé nægileg, ekki eingöngu
fyrir fatlaða heldur líka fyrir
aðra og miklu fjölmennari
hópa, sjúklinga og aldraða.
Stefna sjúkrahúsa er að út-
skrifa fólk mun fyrr en áður
tíðkaðist til að spara fé, og
þetta fólk er oft sent heim í þörf
fyrir mikla umönnun. Nú er
boltinn hjá Akureyrarbæ, heilsu-
gæslu og samtökum fatlaðra að
knýja á um aukna þjónustu
ríkisins, auk þess sem bærinn
verður að fara að bjóða upp á
þá heimaþjónustu sem laga-
bókstafurinn kveður þegar á
um. Full þörf er t.d. fyrir heima-
þjónustu á kvöldin, og fyrir
löngu tímabært að gera þar
bragarbót á. Rétt er að benda á
að heimaþjónustan hefur eflst
og það ber að þakka sem vel er
gert, en betur má ef duga skal.
EHB
Dulspeki
Er tunglið
Einar Guðmann
holt að innan?
ótrúlegt en líklegt
Pað er ekki erfitt að ímynda sér
að sá maður sem heldur því
fram að tunglið sé holt að innan
sé af flestum álitinn ofurlítið
klikkaður. Þessi hugmynd hefði
einhvern tímann ekki einu sinni
þótt trúlegt viðfangsefni í vís-
indaskáldsögu. Töluvert hefur
verið fjallað um þetta efni á
undanförnum árum og vísinda-
menn hafa ósjaldan klórað sér í
kollinum yfir ráðgátunum sem
þessari spurningu fylgja. Pað er
nefnilega margt sem vísinda-
menn hafa komist að sem bend-
ir til þess að tunglið sé alls ekki
eðlilegur fylgihnöttur jarðarinn-
ar. í bókinni Geimskipsmáninn
dularfulli, eftir Don Wilson er
farið nokkuð vel í saumana á
þeim kenningum og rannsókn-
um sem gerðar hafa verið og
styðja þá hugmynd að tunglið sé
holt að innan og sé í rauninni
einhvers konar geimskip. Að
sjálfsögðu er allt of langt mál að
gera úrdrátt úr öllum þeim stór-
merkilegu niðurstöðum sem þar
eru birtar en við skulum í það
minnsta velta fyrir okkur
nokkrum atriðum þó ekki sé
nema til þess að vekja frekari
forvitni.
Hugmyndir vísindamanna um
aflfræðina sem stjórnar gangi
himintunglanna og verkun þeirra
sín á milli hafa breyst verulega
frá tímum Appololeiðangr-
anna. Walter Sullivan vísinda-
rithöfundur segir: „Sérfræðing-
ar um hreyfingar himinhnatta
sem verða fyrir gagnverkandi
þyngdaráhrifum hver frá öðrum
- aflfræði himingeimsins - eiga
erfitt með að útskýra hvernig
tunglið hafi komist á svo reglu-
lega hringlaga braut hafi það
komið aðvífandi og aðdráttarafl
jarðar hrifsað það til sín.“
Nákvæmnin sem þarf til þess að
koma hlutum á braut um hnött
er gríðarlega mikil. Stýriflaugar
og annan hátæknibúnað þarf til
að beina geimskipum á braut
um leið og þau stefna framhjá
tunglinu. Greinilegt er að tungl-
ið hafði engar slíkar stýriflaugar
og hvernig komst það þá á braut
um jörðina? (New York Times,
9. nóv. 1969). Möguleikarnir á
að tunglið hefði komist á næst-
um því hringlaga braut sína um
jörðu eru næstum því engir.
Þetta er það sem fær okkur til
að undrast hvers vegna tunglið
sé yfirleitt þar sem það er, en
Don Wilson hefur grafið upp
meira en 50 meiriháttar sannan-
ir sem benda til þess að um
gervitungl sé að ræða. Spurn-
ingin hvers vegna það hafi verið
holað að innan eða hverjir hafi
gert það er það stór að við skul-
um láta hana liggja á milli hluta
en velta fyrir okkur þess í stað
þeim spurningum sem upp hafa
komið þessu til stuðnings og
nefndar eru í bókinni Geim-
skipsmáninn dularfulli. „Af
hverju ályktar viðurkenndur
breskur tunglfræðingur, fyrr-
verandi forstöðumaður tungl-
deildar Breska Stjarnfræði-
félagsins: „Allt bendir til að
tunglið sé holt 30-50 km undir
yfirborðinu." Hvernig stendur á
því að vísindamenn í fremstu
röð eru sammála um að nátt-
úrulegur fylgihnöttur geti ekki
verið holur að innan? Af hverju
getum við ályktað að ef tunglið
er holt að innan, þá hafi það
verið holað á tæknilegan hátt?
Af hverju kemur sú ályktun
fram í athugun NASA frá því
fyrir tíma Appoloferðanna að
hreyfingar tunglsins bendi til
þess að það sé holur hnöttur?
Hvernig bendir þéttleiki tungl-
grjóts sem tunglfararnir komu
með til jarðarinnar til þess að
tunglið kunni að vera holt að
innan? Hvernig stendur á því að
árekstrar af mannavöldum milli
tunglsins og geimferðabúnaðar
(tunglferja og útbrunninna eld-
flaugahluta) fær tunglið til að
„glymja“ eins og geysistór
klukka eða trumba? Hvernig
stendur á því að tunglið titrar í
næstum því fjórar klukkustund-
ir eftir það? Hvað bendir til
þess að geimferðastofnun
Bandaríkjanna hafi látið fram
fara leynilegar athuganir til að
ganga úr skugga um hvort í iðr-
um tunglsins séu víðáttumikil
holrúm? í hvaða skyni var það
gert?“
Þessum spurningum er flest-
um svarað á þann veg að allt
bendi til þess að tunglið sé holt
að innan og færir Don Wilson
góð rök fyrir þeim öllum. En
þetta er margslungnara efni en
svo að það dugi að spyrja sig
nokkurra vandsvaraðra spurn-
inga til að sannfærast. Það er
ekki einungis margt sem bendir
til þess að tunglið hafi verið hol-
að að innan á einhvern óút-
skýranlegan og tæknilegan hátt
heldur er einnig margt sem sýn-
ir fram á að yfirborð þess sé eins
konar varnarskel sem sé ótrú-
lega sterk. Margar af þeim til-
gátum sem lagðar hafa verið
fram um þetta efni koma frá
tveimur sovéskum vísinda-
mönnum en samt sem áður eru
ótrúlega margir sem hafa lagt
þessum kenningum lið.
Mikil leynd hefur hvílt á öll-
um þeim rannsóknum sem snúa
að þessu efni. Dr. Farouk E1
Baz sem var einn af fremstu vís-
indamönnum NASA áður en
hann hóf að starfa fyrir Smith-
sonian Institute sem yfirmaður
yfir geimrannsóknum, heldur
því fram að NASA hafi grunað
að inni í tunglinu væri holrúm
og játar að stjórnin hafi fyrir-
skipað og framkvæmt nokkrar
tilraunir á tunglinu til að fá úr
því skorið hvort svo væri. Hann
heldur því fram að slíkar til-
raunir hafi verið framkvæmdar
sem ekki hafi verið skýrt frá
opinberlega. Hver er tilgangur-
inn með að halda þessum rann-
sóknum leyndum? Hvers vegna
hvílir slíkur leyndardómur yfir
rannsóknum sem snúa að fljúg-
andi furðuhlutum, vitsmunaver-
um úti í geimnum eða öllu því
sem bent gæti til þess að við
séum ef til vill ekki einir í heim-
inum? Er þess ef til vill skammt
að bíða að lögð verði fram opin-
berlega einhver uppgötvun sem
gerbreytir heimsmynd okkar?
Uppgötvun sem kemur til með
að hafa sömu áhrif á líf okkar
og starf eins og kenningar
Kopernikusar og Galileo?