Dagur - 07.09.1991, Blaðsíða 15

Laugardagur 7. september 1991 - DAGUR - 15
Gil í Jökuldal. Myndir: EHB
„Ég var talínn bitsæll sláttumaður“
- spjallað við Vilhjálm Þórðarson, níræðan bónda frá Giljum í Jökuldal
Vilhjálmur Þórðarson, fyrrver-
andi bóndi á Giljum í Jökul-
dal, verður níutíu ára á sunnu-
daginn, en hann fæddist 8.
september 1901. Vilhjálmur er
hress þrátt fyrir háan aldur og
blaðamaður notaði tækifærið
til að spjalla við hann um liðna
tíð.
Foreldrar Vilhjálms voru Stef-
anía Jónsdóttir og Þórður Þórðar-
son. Stefanía var dóttir Jóns Guð-
laugssonar úr Þingeyjarsýslu og
Steinunnar Símonardóttur úr
Skaftafellssýslu. Þórður Þórðar-
son var frá Sævarenda í Loð-
mundarfirði, síðar á Arnórsstöð-
um á Jökuldal. Stefanía var síð-
ari kona Þórðar, en hún var
vinnukona á Arnórsstöðum áður
en þau giftust.
Frá Arnórsstöðum
að Gauksstöðum
„Ég fæddist á Arnórsstöðum. Þar
eru systkini mín líka fædd, tví-
burarnir Skúli og Þóra 21. júní
1900, ég ári seinna, síðan komu
systkynin eitt af öðru, Sigsteinn,
Þórður, Þorvaldína, María,
Benedikt, Jónas, Álfheiður,
Stefán og Flosi sem var yngstur,
fæddur árið 1917.
Foreldrar mínir fluttu frá
Arnórsstöðum árið 1907 þegar
þau keyptu Gauksstaði á Jökul-
dal, en þar var ég alinn upp,“
segir Vilhjálmur.
Vilhjálmi er margt minnisstætt
frá þeim tíma er hann var að alast
upp á Jökuldal. Eitt atvik er hon-
um ofarlega í huga frá þeim tíma
er foreldrar hans fluttu að
Gauksstöðum.
„Á Gauksstöðum bjó ég flest-
öll mín bernsku- og unglingsár,
eins og ég sagði áðan. Ég var á
sjötta ári þegar ég man fyrst eftir
mér þarna. Þá bjó þar kona sem
átti tvo drengi, annar var alinn
upp í Teigarseli en hinn á Eiríks-
stöðum. Þetta var sama vorið og
foreldrar mínir keyptu Gauks-
staði. Faðir drengjanna var ekki
við búskap og sonunum því kom-
ið fyrir á þessum bæjum. Þessi
kona tók mig tali og segir: „Viltu
vinda fyrir mig upp af þessum
hnykli þarna á gólfinu.“ Ég var
þrjóskur og latur en gerði þó eins
og hún bað. Þessi kona fór að
tala við mig og ráðlagði hún mér
hvað ég ætti að segja ef ég væri
spurður að nafni. Þá átti ég auk
þess að svara hvar ég ætti heima,
hvað ég væri gamall og ýmislegt
fleira í þeim dúr. Þetta vor, 1907,
var búnaðarfélagssýning við
Skjöldólfsstaði. Farið var með
okkur krakkana frá Gauksstöð-
um yfir Jökulsá á þessa sýningu.
Benedikt hálfbróðir minn var
með í þessari ferð. Ég kom ekki
nálægt sýningunni en sá úr fjar-
lægð hvar tveir menn voru að
taka undir hesta og lyfta þeim
milli sín. Þetta voru þeir Pétur á
Hauksstöðum og Þorvaldur í
Hjarðarhaga. Ég þekkti auðvitað
þessa menn. Ég fór síðan eitt-
hvað afsíðis að leika mér í læk
sem þarna rann. Þá kemur til mín
unglingspiltur sem spyr mig
hvaðan ég sé, hvað ég heiti og
fleiru því sem konan heima á
Gauksstöðum spurði mig um
þegar ég var að vinda af hnyklin-
um. Ég gat svarað öllu vel og
skilmerkilega sem ég var spurður
um, og varð því feginn. Seinna
var talið víst að þessi ungling-
spiltur hefði verið Gunnlaugur
Éiríksson frá Eiríksstöðum.“
Heyskapur með
handverkfærum
Vihjálmur segist hafa lært
snemma að slá með orfi og ljá.
„Ég var bitsæll og þess vegna var
ég fyrst og fremst notaður við
sláttinn. Við vorum taldir frekar
sæmilegir sláttumenn, Gauks-
staðabræður, sérstaklega Þórður
og Sigsteinn. Skúli var ekki eins
bitsæll en drjúgur sláttumaður
samt. Eitt sinn vorum við bræður
að slá fyrir nágranna okkar í
Merki, og mér er minnisstætt að
karl einn sem kom þaðan til okk-
ar hafði orð á því við mig að sér
þætti ég bitsæll.
Ég var eitt sinn settur til að slá
svolítinn teig á Gauksstaðanes-
inu, þá aðeins unglingur að aldri.
Teigur þessi er rétt neðan við
götu þá sem lá eftir nesinu. Vik
var þarna á milli en þar óx ein-
tómur fjalldrapi. Þetta stykki átti
að skíra Vilhjálmsteig, en það
festist þó aldrei við. Eg man að
ég var nokkra daga að slá þennan
blett,“ segir Vilhjálmur.
Þegar Vilhjálmur var á þrítugs-
aldri fór hann í bændaskólann á
Hvanneyri í tvo vetur. Gerði
hann það til að undirbúa sig und-
ir ævistarfið, en það átti fyrir
honum að liggja að búa í heima-
sveit sinni, Jökuldal.
Á Giljum
Árið 1927 urðu þáttaskil í ævi
Vilhjálms, þá festi hann kaup á
Giljum og flutti þangað.
„Ég keypti Gil fyrir 3.300
krónur, en það var einu þúsundi
hærra en jarðamatið. Þetta var
þá lægst metna jörðin í sýslunni.
Ekki átti ég fyrir kaupverðinu og
var þetta því gert af bjartsýni
einni saman. Ég segi ekki að ég
hafi farið á hausinn á þessu, þetta
slapp til eða reddaðist eins og
sagt er. Þegar stríðið skall á 1939
og upp úr því að herinn kom til
íslands 1940 breyttist allt. En
þótt afurðaverð hækkaði var Gil
aðeins reytingsjörð og varla hægt
að lifa sæmilega af búskap þar
fyrr en um það leyti sem ég hætti
að búa fyrir um það bil tuttugu
árum. Þá var búið að rækta upp
fleiri hektara lands og gera mikí-
ar jarðabætur.
Pabba og mömmu leist ekki vel
á að ég væri að brölta við að
kaupa Gil. Ég þurfti reyndar ekki
að borga neinar afborganir fyrstu
þrjú árin en þetta var erfitt því
jörðin var öll í órækt. Þarna voru
miklar mýrar sem auðvelt var að
rækta upp með vélum. Ég keypti
upprunalega bústofn af gömlum
manni, Magnúsi ívarssyni frá
Hjarðarhaga. Hann drukknaði í
Lagarfljóti nokkrum árum
seinna,“ segir hann.
Vilhjálmur segir að hann hafi
aldrei liaft meira en um það bil
eitt hundrað ær á Giljum að lifa
af. Eftir að ræktað land jarðar-
innar stækkaði var hægt að hafa
fleira fé og hægt hefði verið að
reka þarna glansandi kúabúskap
ef samgöngur hefðu verið greið-
ari.
Ég vann dálítið í vegavinnu til
að drýgja tekjurnar sem voru litl-
ar af búinu. Ég vann við að leggja
veginn upp Jökuldalinn á sínum
tíma. Seinna fór ég tvisvar frá
búinu til að vinna á Keflavíkur-
flugvelli, í almenna verkamanna-
vinnu. Ástæðan fyrir því að ég
fór í þessa vinnu var sú að ég var
að brjótast í ræktun og húsbygg-
ingu á jörðinni og það kostaði
auðvitað allt peninga. Þetta var
snemma á 6. áratugnum," segir
hann.
Stundaði atvinnu
til 79 ára aldurs
Vilhjámur hætti búskap árið 1972
og flutti til Akureyrar. Þá hóf
hann að starfa hjá Skinnaiðnaði
Sambandsins þar sem hann vann
til vors árið 1980, og náði hann
því 79 ára aldri á því ári sem
hann hætti að vinna.
Vilhjálmur er allhress miðað
við aldur. Minnið á liðna atburði
er sæmilega gott en árið 1983
varð hann fyrir áfalli og getur
hvorki lesið né skrifað eftir það.
Þótti honum það einkum baga-
legt vegna þess að hann var vanur
að færa dagbók um ýmsa atburði.
Heyrnin er þó þokkaleg og
hlustar Vilhjálmur mikið á
útvarp og hljóðsnældur fyrir
sjónskerta. Vilhjálmur er í eðli
sínu bókhneigður maður en
vegna anna við búskapinn voru
tækifæri til að sinna því áhuga-
máli næsta fá. Hann segir að ef
aðstæður hefðu verið aðrar hefði
hann kosið að safna bókum og
sinna ýmsu fræðagrúski.
Kona Vilhjálms var Málfríður
Árnadóttir frá Litla-Bakka í
Hróarstungu. Hún var fædd 8.
janúar 1898 en dó árið 1982. Vil-
hjálmur og Málfríður eignuðust
saman fjögur börn, Þórð, Örn,
Stellu Sigríði og Stefaníu.