Dagur - 13.08.1992, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Fimmtudagur 13. ágúst 1992
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 96-24222
ÁSKRIFT KR. 1200 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ KR. 110
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMNETRA 765 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
BLAÐAMENN:
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 96-41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (íþróttir),
ÓLI G. JÓHANNSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
SIGRÍÐUR ÞORGRÍMSDÓTTIR (Sauöárkróki vs. 95-35960, fax 95-36130),
STEFÁN SÆMUNDSSON, ÞÓRÐUR INGIMARSSON
LJÓSMYNDARI: KJARTAN ÞORBJÖRNSSON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON, ÞRÖSTUR HARALDSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI25689
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Keðjuverkandi upplausn
Áhrif lögskilnaðar á börn geta verið langvinn. Sam-
kvæmt niðurstöðum erlendra rannsókna þjáist
þriðjungur þessara barna síðar meir af óöryggi og
óhamingju, sérstaklega ef skilnað ber að við ungan
aldur. Þessi börn eru oft haldin vanmáttarkennd,
sjálfsásökun og jafnvel árásargirni og þeim vegnar
verr í skóla. Seinna meir fer að bera á slæmri geð-
heilsu og þau lenda oftar í skilnaði en aðrir. Þessar
upplýsingar komu fram á ráðstefnunni Börn og
barnavernd sem haldin var á vegum Landlæknis-
embættisins nýverið og greint er frá í blaðinu í dag.
Athygli vekur að dauði föður eða tíðar fjarvistir
hans virðast hafa minni langtímaáhrif á börn en
missir föður vegna hjónaskilnaðar. Einnig kemur
fram að börnum sem fæðast utan hjónabands, sér-
staklega ef mæðurnar eru ungar, farnast oft betur
en börnum er lenda í aðskilnaði foreldra. Líkleg
skýring er talin sú að fjölskyldutengsl séu sterk og
aðstoð náinna aðstandenda við þessi börn meiri en
ella.
Fleiri áhugaverðar upplýsingar koma fram í
skýrslu Landlæknisembættisins sem kynnt var á
ráðstefnunni. Til að mynda virðist minni fjármun-
um varið til félagslegrar og efnahagslegrar aðstoð-
ar við barnafjölskyldur á íslandi en á hinum Norður-
löndunum.
Þegar litið er á hvernig börnum, sem ekki eru alin
upp af báðum kynforeldrum, vegnar síðar á ævinni
kemur ýmislegt í ljós. Börn sem vistast á barnageð-
deildum og upptökuheimilum hafa síður alist upp
hjá kynforeldrum en þau sem ekki vistast þar.
Samanburður á högum unglinga á Vesturlöndum
er neyta ólöglegra fíkniefna og þeirra sem ekki gera
það sýnir að uppeldis- og heimilisaðstæður ungl-
inga sem neyta fíkniefna eru mun óhagstæðari en
þeirra unglinga sem ekki neyta slíkra efna. Þessir
unglingar koma mjög oft frá sundruðum fjölskyld-
um, alast ekki upp hjá báðum kynforeldrum og eiga
við heimilisböl á borð við vímuvandamál, áfengis-
sýki eða taugaveiklun foreldra að stríða. Menntun
þessara unglinga er mjög oft ábótavant enda
hverfa þeir oft úr skóla áður en unglingaprófi er
lokið. Þeir eru vinafáir og eiga fáar heilbrigðar tóm-
stundir.
Nú er ekki ljóst hvort heimfæra megi allar þessar
niðurstöður upp á ísland en þó hafa þær verið sett-
ar í samband við hrun kjarnafjölskyldunnar og
aukna firringu í þjóðfélaginu. Það hefur lengi verið
vitað að hvers kyns heimilisböl og sundrung hefur
djúpstæð áhrif á börnin og oft koma þessir brestir
ekki fram fyrr en á unglings- eða fullorðinsárum.
Fjölskyldan er á tyllidögum sögð vera hornsteinn
þjóðfélagsins. Við sömu tækifæri er gjarnan básún-
að að börnin muni erfa landið. Víst er það rétt en
ekki er arfurinn kræsilegur þegar þjóðfélagið er orð-
ið fjandsamlegt börnum og meðan keðjuverkandi
áhrif firringar og upplausnar verða ekki stöðvuð.
Ábyrgð foreldra er mikil og þeir verða að sýna hana
í verki og um leið verður þjóðfélagið að gera þeim
kleift að sýna slíka ábyrgð í stað þess að grafa und-
an hornsteininum. SS
Ráðstefna landlæknisembættisins:
Böra og bamaverad
Eru börn sem misst hafa föður sinn verr sett en þau
sem gengið hafa í gegnum skilnað foreldra? Hver
eru tengsl þyngdar barna við fæðingu við hjúskap-
arstöðu? Hvar á landinu er hæst hlutfall hjóna-
skilnaða? Eru unglingar utan Stór-Reykjavíkur-
svæðisins í minni hættu á að lenda á refilstigum en
aðrir?
Spurningum sem þessum er því
miður allt of sjaldan velt upp í
fjölmiðlum en nýlega stóð Land-
læknisembættið fyrir ráðstefnu
sem bar yfirskriftina „Börn og
barnavernd“ þar sem spurning-
unum hér að ofan ásamt miklu
fleirum var svarað. Segja má að
þær niðurstöður sem þarna komu
fram séu svartar og ættu öllum að
vera áhyggjuefni. Hér á eftir
verður leitast við að draga saman
það helsta sem fram kom á þess-
ari ráðstefnu.
Kjarnafjöldskyldan
breytist
Talsverðar breytingar hafa orðið
á kjarnafjölskyldunni síðustu
tuttugu árin. Hlutfall þeirra sem
eru í hjónabandi hefur lækkað
talsvert og að sama skapi hefur
óvígðum sambúðum og einstæð-
ingum fjölgað.
Fyrir tuttugu árum voru tæp
60% foreldra með börn í hjóna-
bandi en árið 1991 var hlutfallið
komið niður í 40 af hundraði. Að
sama skapi hefur hlutfall barn-
lausra hjónabanda eða sambúða
án barna aukist úr 29% í 40%.
Landlæknir ályktar af þessu að
nú búi mörg börn í mun ótraust-
ara umhverfi en áður.
Giftingartíðni lækkar
Frá áratugnum á milli 1960-1970
hefur tíðni giftinga lækkað um
nær helming til dagsins í dag en á
sama tíma hefur hjónaskilnuðum
líka fjölgað. Á tímabilinu frá
1941 eða eftir síðara stríð hefur
tíðni lögskilnaða nær þrefaldast
til ársins 1990, en aðal fjölgunin
varð eftir 1971.
Þegar litið er á tíðni lögskiln-
aða eftir héruðum kemur í Ijós,
að tíðni lögskilnaða er lægri í
dreifbýli en í þéttbýli en síðustu
ár hefur dreifbýlið þó greinilega
dregið á þéttbýlið í þessu tilliti.
Flestir lögskilnaðirnir verða í
Reykjavík og á Reykjanesi en
fæstir á Austurlandi. A árunum
1971-1975 var tíðni lögskilnaða
tvöfalt hærri á Reykjavíkursvæð-
inu en í dreifbýli en síðan hefur
munurinn minnkað verulega og
dreifbýlisbúar semja sig meira að
síðum þéttbýlisbúa. A árunum
1971-1975 var meðaltal skilnaða
á landinu miðað við hverja þús-
und íbúa 1,6. Á sama tíma var
hlutfallið 2,3 í Reykjavík, 0,8 á
Norðurlandi vestra og eystra.
Ungu hjónaböndin
ótraustust
Þegar litið er á aldur þeirra sem
oftast lenda í skilnaði kemur í
ljós, að yngstu hjónaböndin
bresta oftast. Á árunum frá 1986
til 1990 voru tæplega 30% allra
skilnaða hjá fólki á aldrinum 20-
24 og rúmlega 20 af hundraði hjá
fólki á aldrinum 25-29 ára. Helm-
ingur allra hjónaskilnaða verður
því hjá fólki þrjátíu ára og yngra.
Það hefur verið staðfest í viða-
miklum rannsóknum erlendis,
m.a. í nágrannaríkjum þar sem
fólk lifir við svipaðar aðstæður og
hér, að afleiðing þessara skilnaða
sé sú, að þeir sem lenda í hjóna-
skilnaði eiga oft við mun meiri
heilsufars- og sálarlega vanheilsu
að stríða en þeir sem lifa í farsælu
hjónabandi. Sem dæmi um fylgi-
kvilla má nefna kvíða, slæma
geðheilsu, vímuefnanotkun,
sjálfsvígstilraunir, hjarta- og
æðasjúkdóma, slys og almennt,
hærri dánartíðni.
í skýrslu landlæknis segir að
samverkandi orsakir þessara sjúk-
dóma eða vanheilsu megi meðal
annars rekja til fjárhagsvanda,
einangrunar, streltu, sálarkram-
ar, reykinga og neyslu áfengra
drykkja. Nokkuð er deilt um
orsakasamband. Eru sumir verr
fallnir til þess að lifa í hjónabandi
en aðrir vegna þess að þeir eða
þær eiga við vanheilsu að stríða?
Trúlega hefur munurinn á heilsu-
fari milli þeirra fráskildu og giftra
minnkað eftir því sem hjóna-
skilnaðir verða fleiri. Nýrri
niðurstöður benda reyndar tví-
mælalaust til að verulegur heilsu-
farsmunur sé á ferðinni.
Áhrif skilnaða á börn
og unglinga
En hvernig farnast börnum sem
lenda í skilnaði? Oft hefur því
verið haldið fram að áhrif
skilnaðar á börn séu einur.ýs
skammvinn en svo mun eki i
vera. Samkvæmt niðurstöðum
erlendra rannsókna þjást
þriðjungur þessara barna síðar
meir af óöryggi og óhamingju,
sérstaklega ef skilnað ber að við
ungan aldur. Þessi börn eru oft
haldin vanmáttarkennd, sjálfs-
ásökunum, árásargirni og óróa.
Þeim gengur verr í skóla og
hverfa oftar frá námi en þau sem
ekki verða fyrir þessu áfalli.
Seinna meir ber meira á slæmri
geðheilsu og þau lenda oftar í
skilnaði en aðrir. Athyglisvert er
að dauði föður eða tíðar fjarvistir
hans virðast hafa minni langtíma
áhrif á börn en missir föðurs
vegna hjónaskilnaðar. Áhuga-
vert er að börnum er fæðast utan
hjónabands og eru gjarnan börn
ungra mæðra, farnast oft betur
en börnum er lenda í aðskilnaði
foreldra. í skýrslunni er sú álykt-
un dregin, að trúlega sé orsökin
sú að fjölskyldutengsl og aðstoð
náinna aðstandenda við þessi
börn eru oft til fyrirmyndar.
Fólki í hjónabandi fækkar
Lítum næst á réttarstöðu
(hjúskaparstöðu) foreldra við
fæðingu fyrsta barns. Árin 1961-
1965 voru 75% foreldra í hjóna-
bandi, 13% í sambúð og 12%
hvorki í sambúð né hjónabandi. I
dag er tæplega helmingur foreldra
í hjónabandi, rúmlega 40% í
sambúð og 10% utan sambúðar
eða hjónabands. Þess má geta að
sambúðarfólk gengur oft í hjóna-
band seinna en skattbreytingar
hafa haft þau áhrif að sumir kjósa
að búa í sambúð frekar en í
hjónabandi.
Þegar litið er á afdrif nýbura
kemur í ljós að í heild hefur
burðarmálsdauði lækkað mikið
hér á landi, færri mæður fæða fyr-
ir tuttugu ára aldurinn og léttbur-
um hefur fækkað. Forskoðunum
hefur fjölgað mikið og aldur
mæðra hækkað að meðaltali um
2-4 ár. Þá hafa nýburar þyngst og
meðgöngutími styst.
Nýburar einstæðra mæðra
léttari
Marktækt fleiri ógiftar mæður
Börn giftra mæðra vega meira við fæðingu en börn ógiftra mæðra.
Mynd: RÞB