Dagur - 20.03.1993, Síða 12

12 - DAGUR - Laugardagur 20. mars 1993
Málverk mánaðarins
Málverk mánaðarins er að þessu
sinni ekki málverk heldur tvö
sýnishorn af innsetningum (in-
stalliation) eftir bandaríska
Cherokee indíánann Jimmie
Durham. Innsetning er tiltölu-
lega nýlegt listform og byggir á
því að listamaðurinn raðar upp
hlutum í sýningarsal sem hafa
skírskotun hver til annars og
mynda á endanum eitt heildar-
verk innan ramma sýningarrým-
isins. Jimmie Durham hefur not-
ið verðskuldaðrar athygli hin síð-
ari ár fyrir list sína sem þykir
bæði frumleg og ögrandi.
Tilverubarátta
„týnda“ fólksins
Jimmie Durham fæddist inn í
Ættkvísl úlfsins 1940 í sólbakaðri
Nevada eyðimörkinni. Hann ólst
upp á flakki milli nálægra fylkja
þar sem faðir hans leitaði sér að
vinnu. Fyrstu kynni hans af list-
um voru 1963 þegar hann framdi
gjörning í Arena leikhúsinu í
Houston. í leikhúsinu fór fram
eins konar gjörningahátíð. Helsti
hvatamaður hennar var afrísk-
ameríska leikritaskáldið og Pulitz-
er vinningshafi Vivian Ayers sem
hvatti Durham til dáða en hann
las texta eftir fræga indíánaleið-
toga. Fleiri þreyttu frumraun
sína við þetta tækifæri, boxarinn
frægi, Muhammed Ali las ljoð
eftir sjálfan sig.
Fram til 1968 var hann í Texas
háskóla, ekki sem nemandi held-
ur sem umsjónarmaður með mið-
stöð stofnunarinnar. Hann nýtti
sér háskólaumhverfið vel, sótti
fyrirlestra og annað sem hann
taldi koma sér að gagni. í skólan-
um kynntist hann svissneskum
stúdentum. Þau kynni leiddu til
þess að Durham settist í lista-
akademíuna í Genf 1968 og út-
skrifaðist þaðan. Um þetta
tímabil segir hann hálf skömm-
ustulegur: „Ég var Cherokee
indíáni að reyna að vera Evrópu-
búi, þetta voru skrýtin verk.“
Durham snéri aftur til Bandaríkj-
anna 1973 og tók virkan þátt í
félags- og stjórnmálum indfána.
Hann var háttsettur innan „The
Ainerican Indian Movement" og
var meðal annars fulltrúi þeirra
hjá Sameinuðu þjóðunum og
vann að sameiningu indíána
Norður- og Suður-Ameríku.
Durham gafst upp á flokka-
dráttum og stirðbusahætti kerfis-
ins og snéri sér meira að listheim-
inum og tók þar þátt í félagsmál-
um og ritstörfum, var t.d. meðrit-
stjóri blaðsins Art and Artists.
List hans hafði tekið miklum
breytingum frá Evrópuárunum. í
stað abstrakt skúlptúra voru
komin margræð verk þar sem
margs konar formum og aðferð-
um var blandað saman við sterka
sögulega og menningarlega skír-
skotun til þess veruleika sem
amerískir indíánar búa við. Þetta
fólk sem Evrópubúar „fundu“ án
þess að það vissi af því að vera
týnt.
Margræð list með sögulegum
og félagslegum undirtón
List Jimmie Durham má skipta í
fimm flokka eftir efnistökum þó
að mjög sterkt sameiginlegt ein-
kenni með öllu því sem hann ger-
ir sé að svipta skrautumbúðunum
utan af fyrirbærinu „amerískir
indíánar". í fyrsta lagi eru
Haraldur Ingi Haraldsson
Villimaðuriim!
- bandaríski Cherokee indíáninn Jimmie Durham
Ónefnd innsetning frá 1992.
„sætir“ skúlptúrar úr dýrabeinum
sem eru máluð og skreytt í því
markmiði að endurlífga og end-
urskreyta fortíðina. I öðru lagi
eru háðsádeiluverk eins og flokk-
ur verka sem titluð voru „Láns-
gripir frá ameríska indíánasafn-
inu“ sem voru allskyns smáhlutir,
s. s. tannbursti, nærbrækur með
fjöðrum, fjölskyldumyndir o.fl.
rammaðir af með tilvitnunum í
hversdagslíf nútíma indíána.
Hlutirnir eru mótmæli gegn
söluímynd ameríska indíánans
sem lítið á skylt við hversdagsleg-
an veruleika. í þessu skyni skap-
aði Durham kúbanska landkönn-
uðinn José Bedia sem uppi er á
4ða árþúsundi eftir Krist og finn-
ur hluti frá löngu horfinni hvítri
menningu. Verk af þessu tagi eru
t. d. „Stýri Bedias" og „Stuðari
Bedias" sem er bílstuðari settur
upp svo hann líkist boga. Stýrið
er skreytt fjöðrum, skinnum og
höfuðkúpu og stendur í bílfelgu
því fylgir texti „Bedia fann þetta
stýri, stundum kallað „hið
fimmta“ eða „stóra“ hjólið þegar
hann í annað sinn stundaði upp-
gröft á Hvítu-sléttu 3290. Sam-
kvæmt þjóðsögnum var Hvíta-
slétta höfuðborg hvíta-sléttu
fólksins, þó svo að Bedia finni
ekkert því til sönnunar".
í þriðja lagi eru verk þar sem
samband ritmáls og flutnings
verður innilegra eftir því sem
andstæður þessara tveggja forma
dýpka.
I fjórða lagi eru kraftmiklir
skúlptúrar sem hafa yfir sér
minnisvarða- (monumental) og
abstraktblæ eins og 100 feta lang-
ur snákur á nýlegri sýningu
„Vilji/Vald“. Snákurinn var
gerður úr grænum plaströrum
sem mjókkuðu þar sem aftar dró.
Höfuðið var úr leirugum jarðvegi
teknum af árbakka í nágrenni
sýningarinnar og tvær trjágreinar
mynduðu horn upp úr höfði
hans. Á vegginn voru máluð
form sem minntu á dýr með sams
konar jarðvegi og höfuðið var
gert úr.
í fimmta og síðasta lagi eru
gjörningar og inni- sem úti inn-
setningar sem hafa að geyma flest
það sem á undan er getið.
„Ég vinn einungis fyrir sýning-
ar eða verkefni vegna þess að ég
vil ávallt tengjast því beint sem
ég hef fyrir stafni í þjóðfélaginu
og því sem vakir fyrir þjóðfélag-
inu í núinu,“ segir Jimmie
Durham. „...Ég geri mig ekki
ánægðan með að búa til hluti og
henda þeim í veröldina. ...Ég er
ekki listamaður sem einstakling-
ur. Ég er félagslegur listamaður
og vil að verk mín séu þátttak-
andi í umræðunni hver svo sem
hún er hverju sinni...“
Það er ekki nóg að taka
upp lifnaðarhætti hvítra
Saga Cherokee þjóðarinnar er
um margt öðruvísi en annarra
indíánaættbálka þó svo hún sé
ekki síður hryggileg. Þeir tóku þá
skynsamlegu ákvörðun, að úr því
hvíti maðurinn yrði ekki sigraður
þá þyrftu þeir að aðlagast breytt-
um aðstæðum. Um 1820 var ljóst
að þessi aðlögun hafði tekist afar
vel. Cherokeearnir höfðu bland-
að blóði við svarta og hvíta ná-
granna sína. Þeir stunduðu land-
búnað og verslun og voru eini
ættbálkurinn sem að sjálfsdáðun
komu sér upp eigin ritmáli. Þús-
undir Cherokeea voru læsir og
skrifandi og dagblaðið The
Phoenix hafði mikla útbreiðslu.
Sú von indíánanna að þeir
hefðu unnið sér inn rétt til að lifa
í samfélagi hinnar nýju Ameríku
var blekking ein og þjóðin var
svipt landssvæðum sínum og rek-
in nauðungaflutningum þar sem
tæplega þriðjungur hennar beið
bana. Þessi saga og saga frum-
byggja undir evrópskri stjórn er
Jimmie Durham ávallt í huga þó
svo hann leggi sig í líma við að
forðast útvatnaða frasa, og ofnot-
uð tákn hinnar stöðluðu sölu-
indíánalistar.
„Biblían myndskreytt...“
Innsetningarnar sem fylgja þess-
ari grein eru gott dæmi um hvern-
ig Durham blandar saman skúlp-
túr, ritlist, málverki og hlutum
sem hann tínir upp af götu sinni.
Efra verkið heitir „Biblían
myndskreytt, eða Alexander von
Humbolt og Karl Marx ferðast
um Ameríkurnar" (1990). Titill-
inn gegnir hér mikilvægu hlut-
verki til að beina hugsun áhorf-
andans á ákveðnar brautir. í hon-
um eru þrjár tilvísanir til afar
sterkra þátta sem mótað hafa
hinn vestræna hugmyndaheim og
þau sett í samhengi við tákn,
myndir og texta sem vísa til veru-
leika frumbyggjans í nútíð og
fortíð. Með biblíuna að vopni
fóru trúboðar á milli frumbyggja
til að breyta hugmyndaheimi
þeirra. Alexander Von Humbolt
var þýskur landkönnuður fæddur
1769. Hann kannaði landsvæði í
S.-Ameríku á seinni hluta aldar-
innar og hlaut mikla frægð fyrir.
Karl Marx þekkja flestir, hann
var hugmyndafræðingur komm-
únismans.
Fremst á myndinni má sjá
trjábol sem líkist tótemsúlu,
útskorið dýrahöfuð trónir efst,
horn af nautgrip er hægri hönd
súlunnar en sú vinstri baksýnis-
spegill af vörubíl þar sem skoð-
andinn fær að sjá hvað er fyrir
aftan hann, e.t.v. mannkynssag-
an sjálf.
Neðri myndin er af nafnlausri
innsetningu frá 1992. Eins og fyrr
er það samspil ólíkra hluta og
texta sem mynda heild. Á skúlp-
túrinn fremst á myndinni, sem
líkist á fjarstæðukenndan hátt
gangandi manni, hefur verið fest-
ur miði sem á er letrað „Það er
með tennurnar úr hr. Durham“.
Heimildir:
Byggt á tímaritinu „Art in America“ feb.
1993.