Dagur - 20.03.1993, Side 19

Laugardagur 20. mars 1993 - DAGUR - 19
Við RósaUnda erum líkar um margt
- segir Ingibjörg Marteinsdóttir, sem syngur hlutverk Rósalindu í Leðurblökunni í uppfærslu Leikfélags Akureyrar
Stund milli æflnga á tröppum Samkomuhússins.
Hver er Rósalinda? Er hún
hávaxin og Ijóshærð nútíma-
kona sem berst fyrir því er hún
hefur tekið að sér - berst fyrir
frama og velgengni þegar hún
hefur fundið sér farveg? Eða er
hún af öðrum toga - undirgefin
og bíður þess sem koma skal
meðan hún berst við tiltinning-
ar sínar? Rósalinda í Leður-
blöku Jóhanns Strauss var
19du aldar kona. Persóna
hennar var mótuð eftir hefðum
og venjum þess tíma er borgara-
stéttin í Evrópu var að vaxa
og ný skipan að komast á
mynd samfélagsins. Hún er
felld inn í tímabil magnaðra
breytinga í sögunni - breytinga
sem í raun hafa lagt grundvöll-
inn að hinu vestræna samfélagi
eins og við þekkjum það undir
lok 20stu aldar. Saga Rósa-
lindu er saga breytinga. í
fyrstu bíður hún þess sem
koma skal, eins og 19du aldar
konum var boðið. En er líður á
verkið styrkist sjálfsmynd
hennar og hún nær undir-
tökunum í umhverfí sínu.
Yerður hinn sterki aðili þess.
Hún náigast þannig þá nútíma-
konu sem við þekkjum - kon-
una sem þorir að taka málin í
sínar hendur og leiða þau til
lykta.
Hver er Ingibjörg Marteins-
dóttir? Hún er söngkona - konan
sem túlkar Rósalindu. Syngur
hlutverk hennar - aðalhlutverkið
í Leðurblökunni - óperettu
Jóhanns Strauss í uppfærslu
Leikfélags Akureyrar, sem frum-
sýnd verður næstkomandi föstu-
dag. Ingibjörg hefur fengist við
söng frá æskuárum - allt frá .því
hún var í sveit hjá afa sínum og
ömmu í Landeyjunum. Þótt hún
sé fædd og uppalin í Reykjavík
þá lítur hún raunar á sig sem
Sunnlending. Þaðan sem ættir
hennar liggja og fyrstu tengsl við
sönginn verða rakin.
Alltaf verið tónlistarlíf
í kringum mig
Ingibjörg kvaðst alltaf hafa haft
mjög gaman af því að syngja.
Hún hafi snemma komist að raun
um að hún hafði stærra raddsvið
en vinkonur sínar og oft notað
tækifærið til að æfa sig úti í fjósi
þegar hún var í sveitinni í Land-
eyjunum.
„Það hefur alltaf verið tónlist-
arlíf í kringum mig og mikið
sungið,“ segir Ingibjörg. „Afi
minn var organisti í Akureyjar-
kirkju í Landeyjunum og móðir
mín hefur alltaf sungið - meðal
annars í kirkjukór Háteigskirkju.
María Markan starfaði einnig
með Háteigskórnum og hún og
móðir mín þekktust því vel í
gegnum sönginn. Þótt ég lærði
nokkuð á píanó á unglingsárum
þá stundaði eldri systir mín
píanónámið af meiri alvöru og
krafti. Söngurinn stóð mér alltaf
nær.“
„Þú ert efni í söngkonu“
Og Ingibjörg rifjar upp atvik úr
æsku - atvik er ef til vill varð til
þess að hún lagði sönginn fyrir sig
sem listgrein og atvinnu.
„Við systurnar lékum okkur
stundum að því að halda tónleika
heima í stofu. Við völdum okkur
stundir þegar öruggt var að eng-
inn væri heima. Þá spilaði systir
mín á píanóið og ég söng og
stældi þá móður mína og Maríu
Markan. Einhverju sinni kom
móðir mín óvænt heim meðan á
einum af þessum „tónleikum“
stóð. Hún varð auðvitað strax
vör við hvað við vorum að hafast
að. En hún lét okkur ekkert vita
af sér - hefur líkast til legið á
hleri og fylgst vel með því sem
fram fór. Þegar við hættum birtist
hún, leit á mig og sagði - „þú ert
efni í söngkonu." Hún hringdi
síðar í Maríu Markan, sagði
henni frá þessum „óvæntu“ hæfi-
leikum dótturinnar og spurði
hana um hvort hún vildi taka
hana í söngtíma. María Markan
er mjög elskuleg kona og ég fór í
nokkra söngtíma til hennar."
Lét undan þessu einlæga
áhugamáli mínu
Ingibjörg lítur upp - fær sér
meira te og hallar sér síðan aftur
á bak í stólnum. „Söngvarar
mega ekki drekka kaffi - kaffið
fer illa með hálsinn og röddina,“
segir hún.
„Ég lagði sönginn aldrei á hill-
una. Tók þátt í ýmsu kórastarfi.
Hef sungið mikið með Ljóða-
kórnum en einnig tekið þátt í
starfi Pólýfónkórsins, Þjóðleik-
húskórsins og kór Bústaðakirkju
þar sem ég hef starfað mikið.
Söngurinn lét mig aldrei í friði.
Þörfin að halda áfram á þessari
braut blundaði alltaf innra með
mér. Að lokum lét ég undan
þessu einlæga áhugamáli mínu -
hringdi í Þuríði Pálsdóttur og
spurði hana hvort hún vildi taka
mig í söngnám. Þuríður tók mér
opnum örmum og síðan hef ég
haldið mínu striki og helgað
söngnum krafta mína eftir því
sem við hefur verið komið.“
Bjó í klaustri á Ítalíu
Ingibjörg kvaðst einnig hafa farið
í söngtíma .erlendis - svona til að
halda sér við og verða ekki eins
og ryðguð dráttarvél sem lagt er í
túnfæti, eins og hún komst að
orði. Árið 1989 dvaldi hún um
nokkurn tíma á Ítalíu og stund-
aði nám hjá konu að nafni Rina
Malatrasi. Þann tíma bjó hún í
klaustri og kynntist nunnum.
Hún minnist þeirra með miklum
hlýhug.
„Þetta er mjög sérstakt sam-
félag - en hvílík fórn sem þær
færa. En þær eru hamingjusamar
og klausturlífið virðist veita þeim
mikla ró. Þetta var einstök lífs-
reynsla að dvelja þarna.“ Auk
þessa tíma á Ítalíu hefur Ingi-
björg einnig sótt söngtíma í
Kaupmannahöfn.
En hún telur sig greinilega eiga
Þuríði Pálsdóttur mest að þakka
og ber mikla virðingu fyrir henni.
Að undanförnu hefur hún líka
sýnt þessa virðingu í verki - virð-
ingu fyrir lærimeistara sínum og
ekki síður verkum föður hennar,
Páls ísólfssonar, tónskálds og
fyrrum dómorganista. Jafnframt
því að æfa hlutverk Rósalindu
norður á Akureyri hefur hún
ásamt tveimur félögum sínum,
þeim Þorgeiri J. Andréssyni,
söngvara og Láru Rafnsdóttur,
píanóleikara flutt minningartón-
leika um Pál ísólfsson víðsvegar
um Suðurland og mun flytja þá
dagskrá á Sauðárkróki á morgun.
Listamaðurinn opinberar
sjálfan sig um leið og
hann túlkar
Ingibjörg er sjálfstæð hvað
áhugamál hennar varðar, eins og
Rósalinda undir lok þriðja þáttar
Leðurblökunnar. Ekki verður
aftur snúið. En hverjar eru til-
finningar hennar gagnvart
söngnum og þeim persónum og
höfundum sem hún þarf að
túlka?
„Listamaðurinn gefur að sjálf-
sögðu af sínum eigin persónu-
leika þegar hann túlkar persónu
úr tón- eða leikbókmenntunum.
Hann opinberar sjálfan sig í
söngnum - í túlkuninni. Hann
ljáir einnig höfundi viðkomandi
verks líkama sinn til að koma
hugsun hans á framfæri, hvort
sem er í látbragði, tali eða
tónum. Þegar sungið er um regn-
ið þá þarf áheyrandinn að skynja
regndropann - heyra hann falla
til jarðar. Á sama hátt verður
áheyrandinn að skynja tilfinn-
ingarnar þegar sungið er um ást
eða hatur. Hlustendur sem ekki
hafa nægilega gott eða þjálfað
tóneyra vilja oft kenna flytjand-
anum um ef þeir ná ekki tilfinn-
ingunni í tónlistinni. En flytj-
andns er engu að síður að ná til
sem flestra - að koma því til skila
sem honum er trúað fyrir.
Við Rósalinda erum líkar
um margt
En hverju þarf Ingibjörg Mar-
teinsdóttir að koma til skila á
fjölunum í Samkomuhúsinu á
Ákureyri nú á útmánuðum?
Hver er þessi kona - þessi Rósa-
linda? Gæti hún rétt eins átt
heima í nútímanum - ef til vill
verið á meðal áhorfenda á þriðja
bekk og vera að ná undirtökun-
um í umhverfi sínu? I starfi eða á
heimili og í fjölskyldulífi? Þarf
hún ef til vill aðeins að koma
sjálfri sér til skila - þessari konu
sem situr á móti mér viðmælanda
sínum yfir snarli í hádeginu á
virkum degi og spurningin tekur
að mótast? Eru þið Rósalinda
líkar?
„Um margt,“ svarar Ingibjörg
að bragði. „Ég er áhrifanæm en
ég get líka verið ákveðin - eins
og Rósalinda. Ég finn margt sem
við eigum sameiginlegt þótt
umgjörð okkar og umhverfi sé
eðlilega um margt ólíkt þar sem
heil öld mannkynssögunnar skil-
ur okkur að.“
Tímar hinnar vaxandi
borgarastéttar
Og Ingibjörg heldur áfram að
ræða um umhverfi Leðurblök-
unnar og um Rósalindu. „Hún er
dæmi um konu sem vex og öðlast
sjálfstæði sitt. En til þess að átta
sig á henni þá verður að hverfa í
huganum til baka - til síðasta
fjórðungs 19. aldar þegar borgara-
stéttin var að festa sig í sessi. Til
þeirra tíma er það umhverfi og
þeir siðir, sem við búum við enn
þann dag í dag voru að mótast og
verða til. Iðnbyltingin hafði átt
sér stað og iðnvæðingin í Evrópu
var orðin almenn. Nýlenduveldin
höfðu skipt heiminum á milli sín
og „heimsverslunin" miðaðist við
þarfir Vestur-Evrópu. Fram-
leiðsla og verslun með vörur frá
nýlendunum voru farnar að skila
miklum auðæfum til hinnar ört
vaxandi borgarastéttar, sem
einnig greiddi stóraukna skatta til
ríkis og aðals. Á þessum tíma dró
einnig úr stéttaskiptingunni á
milli efri laga borgarastéttarinnar
og aðalsins og stundum varð hún
vart sýnileg. Að sama skapi varð
bilið á milli borgarastéttar og lág-
stéttanna greinilegra. Borgara-
stéttin hafði í raun tekið völdin í
þjóðfélögum Evrópu og krafðist
því áhrifa í krafti auðæfa sinna.
Með þessum breytingum vökn-
uðu einnig hugmyndir um jafn-
rétti kynjanna. Réttlæti á milli
stétta, dýra- og náttúruvernd og
jafnvel heilsuvernd eiga sínar
fyrstu rætur í hugmyndafræði
19du aldar. Kvenfrelsishreyfingin
á einnig fyrstu rætur í þessum
tíma.“
Samkvæmislíf - samningar
- launráð
„Staða konunnar var þó í raun
fremur valdalítil í þessu sterka
borgarsamfélagi. Fyrir karl-
manninum var þetta þjóðfélag
hraða og viðskipta - þjóðfélag
tengsla, samninga, útþenslu og
hreyfingar. Þjóðfélag hins dæmi-
gerða „bissnissmanns“. Konurn-
ar voru á hinn bóginn kyrrar.
Þeirra var að sjá um heimilis-
reksturinn. Þær voru jafnvel eitt
stofustássið í augum karlmann-
anna eða urðu að látast vera það.
En með aukinni velmegun og vél-
væðingu fengu borgararnir rýmri
tíma til skemmtana og tóm-
stundaiðkana. Útivera jókst,
íþróttir urðu vinsælar og sam-
kvæmislíf tók einnig að þróast.
Þar gat fólk hist, ræðst við, gert
samninga og bruggað launráð.
Já, til hvers var að hittast á dag-
inn enda fóru menn seint í hátt-
inn og seint á stjá.“
Konurnar voru ekki
áhrifalausar
Var konan á tímum Rósalindu þá
kvöldvera - drottning kvöldsins
ætti ef til vill betur við?
„Opinber dagur“ húsfreyjunn-
Viðtal og mynd:
Þórður Ingimarsson
ar hófst ekki fyrr en upp úr
hádegi og jafnvel síðar með
tedrykkju. En konur voru ekki
áhrifalausar. Þær konur sem það
vildu gátu vel látið í sér heyra og
hinar gátu haft mikil áhrif á bak
við tjöldin í bókstaflegri merk-
ingu.“ Ingibjörg vitnaði til
Björns Th. Björnssonar, sem
bent hefur á að í Reykjavík um
þetta leyti hafi konur verið eina
borgarastéttin hér á landi. Þær
einar hafi haft tóm til sinna bók-
menntum og listum á meðan
karlarnir hugsuðu um búskap og
sjávarútveg enda konur snemma
orðið áhrifamiklar í menningar-
málum.
Þvílík kona
„Já - Rósalinda er dæmi um
þessa konu sem þróast og breyt-
ist. í fyrstu bíður hún heimkomu
Eisensteins á meðan hann stund-
ar viðskiptalífið og reynir að hafa
hemil á tilfinningum sínum þegar
elskhugar úr fortíðinni birtast.
Tilfinningar hennar eru háðar
aðgerðum karlanna og Rósalinda
bregst við á þann hátt að verða
fremur fyrir áhrifum en verða
sjálf að áhrifavaldi. Verður þann-
ig trúverðug kvenímynd þessa
tíma. Er fram í sækir fer hún þó
að sýna á sér aðrar hliðar. í öðr-
um þætti tekur hún atburðarásina
föstum tökum og sveigir hana að
sínum vilja. í lok verksins tekst
henni að leiða málin til lykta -
með einu orði bjargar hún heim-
inum ef svo má að orði komast.
Enginn annar í verkinu hefur
þennan mátt sem Rósalinda býr
yfir - þvílík kona.“
Ég held ég gæti búið
á Akureyri
Ingibjörg lætur vel af dvölinni á
Akureyri. „Ég held ég gæti átt
þar heima,“ segir hún og brosir -
þessu tvíræða brosi þeirrar konu
sem er í senn áhrifagjörn og
áhrifarík - þessu dæmigerða
brosi Rósalindu.
„Ég kann vel við fólkið og ég
hef eignast hér alveg frábært
samstarfsfólk í leikhúsinu." Hún
nefnir leikstjórann, Kolbrúnu
Halldórsdóttur sérstaklega.
„Kolbrúnu er svo lagið að ná því
besta út út fólki. Einnig hljóm-
sveitarstjóranum okkar Roari
Kvam. Það er mikill styrkur fyrir
leikhús- og tónlistarlíf að hafa
slíku fólki á að skipa. Ég held að
við höfum öll, sem vinnum að
þessu verkefni náð ákaflega vel
saman. Ég vil einnig nefna Jón
Þorsteinsson, sem fer með hlut-
verk Eisensteins - hann hefur af
svo mikilli reynslu að miðla, sem
hann er óspar á að leyfa okkur
hinum að njóta. Einnig Aðal-
steinn Bergdal og ekki síst Guð-
rún Jónsdóttir, vinkona mín. Við
höfum náð mjög vel saman þótt
við séum báðar sópran. Þá get ég
einnig nefnt leikmynd og bún-
inga. Hönnuðinum Karli Aspe-
lund hefur tekist frábærlega vel
upp við að koma glæsilegri leik-
mynd fyrir á litla sviðinu í Sam-
komuhúsinu.“
Ingibjörg er greinilega sátt við
hlutskipti sitt og ber hlýjar til-
finningar til félaga sinna í
leikhúsinu á Akureyri á þessum
tilvonandi vordögum þegar sýn-
ing Leðurblökunnar er að ná
endanlegri sköpun þrátt fyrir að
spenna frumsýningarinnar sé
framundan. Hún virðist jafn sátt
og Rósalinda er við hlutskipti sitt
í lok þriðja þáttar. Sennilega er
það rétt hjá Ingibjörgu - þær
Rósalinda eru dálítið líkar.