Dagur - 22.10.1993, Blaðsíða 14

14 - DAGUR - Föstudagur 22. október 1993
Um stjómsýslu-
hætti sveitarfélaga
Hreppaþingin voru lýðræðislegar
samkomur hreppsbúa, sem fóru með
yfirstjóm málefna hreppsins og
kusu stjómendur hreppsmála,
hreppstjóra. Hreppstjórum voru
einnig falin störf í umboói sýslu-
manna. Með sveitarstjómartilskip-
uniimi 1872 létu hreppstjórar af
starfi hreppsstjómenda. Upphaflega
var sú regla almeim að kjömir vom
árlega ftnmi hreppstjórar, sem
dreifðust um hreppinn. Framkvæmd
hreppsmálefna myndaði því eins
konar umdæmaskipan, því að
hreppstjórar störfuóu hver á sínu
svæði, en hreppaþingin fóru með
yfirstjóm hreppsmála og fyrirsagn-
arvald yfir hreppstjómnum.
Með tilskipuninni 1809 varð
skipun hreppstjóra verkefni sýslu-
manna. Akveðiim var fjöldi hrepp-
stjóra í hreppi og starfssvæði þeirra
afmarkað eftir skiptingu hreppa í
sóknir eða byggöarlög. Sveitar-
stjómartilskipunin 1872 gerði ckki
ráö fyrir dreifingu hreppsnefndar-
manna eftir sveitarhlutum. Hrepps-
búar sem heild kusu sameiginlega
Uppboð
Framhald uppboðs á eftirtöldum
eignum verður háð á þeim sjálf-
um sem hér segir:
Hvammshlíð 2, neðri hæð, Akur-
eyri, þingl. eig. Jón A. Pálmason,
gerðarbeiðendur Brunabótafélag
Islands, Lífeyrissjóður starfsmanna
Akureyrarbæjar, sýslumaðurinn á
Akureyri og Varmi hf., 27. október
1993 kl. 10.00._____________
Mímisvegur 16, Dalvík, þingl. eig
Rafvélar sf., gerðarbeiðendur Inn-
heimtustofnun sveitarfélaga, Kaup-
félag Eyfirðinga og sýslumaöurinn
á Akureyri, 27. október 1993 kl.
13.30.
Sýslumaðurinn á Akureyri,
20. október 1993.
Uppboð
Uppboð munu byrja á skrifstofu
embættisins að Útgarði 1, Húsavík,
þriðjudaginn 26. október 1993 kl.
10.00, á eftirfarandi eignum:
Aðalbraut 67, Raufarhöfn, (búð 10,
þingl. eig. María L. Þorkelsdóttir,
gerðarbeiðandi Byggingarsjóður
verkamanna.
Auðbrekka 9, Húsavík, þingl. eig.
Klakstöðin hf., gerðarbeiðandi
sýslumaðurinn á Húsavík.
Austurvegur 6, Þórshöfn, efri hæð,
þingl. eig. Hjalti Jóhannesson,
gerðarbeiðandi sýslumaðurinn á
Húsavík.
Álftanes, Aðaldælahreppi, þingl.
eig. Völundur Hermóösson, gerðar-
beiðandi Hekla hf. og Slippstöðin
hf. v/Hjalteyrargötu, Akureyri.
Dagfari ÞH-70 (sksrnr. 1037),
þingl. eig. Njörður hf„ gerðarbeið-
endur Kaupfélag Suðurnesja, Líf-
eyrissjóður Suðurnesja og Vísir, fé-
lag skipstjórnarmanna, Keflavík.
Garðarsbraut 48, Húsavík, þingl.
eig. Málmur hf„ gerðarbeiðandi
Búnaðarbanki íslands, Garðabæ.
Grund, Raufarhöfn, þingl. eig Bjarni
Jóhannes Guðmundsson, gerðar-
beiðandi innheimtumaður ríkis-
sjóðs.
Hamrar, Reykjadal, íbúðarhús
ásamt lóðarréttindum, þingl. eig.
Jón Fr. Benónýsson, gerðarbeið-
andi innheimtumaður ríkissjóðs.
Haukamýri 1, Húsavík, ásamt vél-
um og tækjum, þingl. eig. Tryggvi
A. Guðmundsson, gerðarbeiðandi
Iðnlánasjóður.
hreppsnefnd, sem leysti gamla kerf-
ið af hólmi. Sums staðar hefur rneð
þegjandi samkomulagi verið hagað
svo óhlutbundimú kosmngu, að í
hreppsnefnd sætu fulltrúar einstakra
sveitarhluta. Amiars staðar, einkum
þar sem afréttir sameinuðu ekki
hagsmunalega séö, hefur hin fyrri
skipan iðulega leynst sem hvati til
skiptingar sveitarfélags.
Þéttbýlismyndun imtan sveita-
byggða leiddi til togstreitu, sem
víða hefur leitt til skiptingar hreppa
á milli þéttbýlis- og sveitabyggða. I
sveitarstjómarlögum 1905 voru sett
ákvæði um rétt þéttbýlisstaða með
300 íbúa og íleiri til að krefjast
skiptingai' sveitarfélags. Þetta
ákvæði var nunúó úr sveitarstjómar-
lögum 1986.
Skipting landsins í sveitar-
félög
Skipting landsins í sveitarfélög
1872 átti sér að baki langa ílilutun
yfirvalda. Breytingar á sveitaifé-
lagaskipaiúmú, eftir aö íbúar sveit-
arfélagaima fengu vald til aö skipa
málum sínum, er sú skipan sem
sveitarfélögin hafa sjálf valið sér.
Ekkert var um að sveitarhlutai'
krefðust sérstöðu, til að tryggja
þaniúg áfram sameigiiúega hags-
rnuni, sem voru í hættu við skipt-
ingu sveitarfélagsins. Skýring á
þessu er að í íslenskum sveitar-
stjóman'étti vottai' ekki fyrir stjóm-
sýslulegri hefð um stjómunarlega
sérstöðu einstakra byggðarlaga inn-
an sveitarfélags.
Meginreglur sveitarstjórna-
og stjórnsýsiuréttar
Stækkun sveitarfélaga gmndvallast
á megim'eglum sveitarstjóma- og
stjómsýsluréttar í landinu. Stækkuð
sveitarfélög byggjast því á jöfnum,
núlliliðalausum þegmétti íbúa sveit-
arfélagsins um kjör sveitaretjómar,
auk þegméttar íbúaima um jafmæði
til að njóta þjónustu, sem lögboðin
er á vcttvangi sveilarfélags eða er
Helluhraun 15, Mývatnssveit, þingl.
eig. Jón lllugason, gerðarbeiðandi
sýslumaðurinn á Húsavík.
Höfðavegur 20 n.h„ Húsavík, þingl.
eig. Grétar Jónasson, gerðarbeið-
endur Olíuverslun íslands hf. og
Tryggingastofnun ríkisins.
Ketilsbraut 7, Húsavík, þingl. eig.
Kaupfélag Þingeyinga, gerðarbeið-
andi íslandsbanki hf„ lögfræðideild.
Langanesvegur 19, Þórshöfn,
þingl. eig. Magnús Jónsson, gerð-
arbeiðandi Tryggingastofnun ríkis-
ins.
Langanesvegur 25, Þórshöfn,
þingl. eig. ívar Jónsson og Þórhalla
Hjalta, gerðarbeiðandi innheimtu-
maður ríkissjóðs.
Langanesvegur 28, Þórshöfn,
þingl. eig. Kaupfélag Langnesinga,
gerðarbeiðendur Byggðastofnun og
Iðnþróunarsjóður.
Langholt 1b, Þórshöfn, þingl. eig.
Trésmiðjan Þórshöfn hf„ gerðar-
beiðandi sýslumaðurinn á Húsavík.
Langholt 1, Þórshöfn (norðurendi),
þingl. eig. Vélar og raf hf„ gerðar-
beiðandi sýslumaðurinn á Húsavík.
Syðra-Fjall 1, Aðaldælahr., þingl.
eig. Hrefna K. Hannesdóttir, gerð-
arbeiðendur innheimtumaður ríkis-
sjóðs og Stofnlánadeild landbúnað-
arins.
Vogsholt 13, Raufarhöfn, þingl. eig.
Smári L. Einarsson, gerðarbeiðandi
Byggingarsjóður ríkisins.
Sýslumaðurinn Húsavík,
20. október 1993.
látin íbúunum í té samkvæmt
ákvörðun sveitarstjómar. Þetta eiu
megimeglur um jafnan þegmétt í
framkvæmd.
Frávik frá þessu er að fiirna í
115. grein sveitarstjómarlaganna
varöandi þjónustu við fasteignaeig-
endur, en þar segir „Þegar sveitar-
félag í dreifbýli og sveitarfélag í
þéttbýli sameinast er sveitaretjóm
hins sameinaða sveitarfélags heimilt
að ákveða að um tiltekinn tíma, þó
ekki lengur en 10 ár frá sameiningu,
megi veita tiltekimi afslátt af fast-
eiguaskatti af eignum í dreifbýli
vegna mismunandi þjónustu við
fasteignaeigendur í dreifbýli og
þéttbýli.“
I lagaskýringum Bjöms Frið-
fnmssonar, með sveitaistjómailög-
unum, segir svo um 115. greinina:
„Þjónusta vió fasteignaeigendur í
strjálbýli og þéttbýli er misjöfn, þó
má ætla að hún verði jöfnuð eftir
sameiningu dreifbýlis- og þéttbýlis-
sveitarfélags, hafi átt sér stað t.d. aö
tekin verði upp reglubundin sorp-
hreinsun á vegum sveitarfélagsins í
strjálbýlishluta hins sameinaða
sveitarfélags." Orðalag lagagreinar-
imiar og skýringar taka af allan vafa
um að viðurkeimt er, aö fasteigna-
eigendur, er njóta miimi þjónustu
sveitarfélags, skuli greiða lægri fast-
eignaskatta, en þeir njóta fyllstu
kjara í þessum efnum. Þetta á að
sjálfsögðu einnig við önnur gjöld,
sem em vegna þjónustu við fast-
eigiúr. Lagagreinin setur nýju
stækkuðu sveitarfélagi óbein fyrir-
mæli um að þjónustujöfnuður náist
iiman 10 ára. Þetta ábendingar-
ákvæöi getur einnig átt við um
veilustofnanir sveitarfélags um að
jafnræði náist t.d. innan 10 ára.
Jöfnun þegméttar þýðn að kostnað-
arlegur aóstöðumunur íbúaima við
að sækja til samfélagþjónustu sveit-
arfélags veröi jafnaður.
Umdæmabundið stjórnvald
SveiLiretjómarstigið er það stjóm-
vald, sem er næst íbúunum. Þetta er
stjómfoim, sem veilir íbúunum rétt
til að í'áöa til lykla málum stjóm-
sýslulega, sem em næitæk þeim í
daglegri önn. Sveitaretjóm er um-
dæmabundiö stjómvald samkvæmt
lögum. Tilfærsla valds sveitarstjóm-
ar til undirstjómvalds iiman sveitar-
félagsins stríðir gegn skiptingu milli
stjómstiganna í stjómkerfinu, scm
leiðir til millistigshlutverks sveitar-
stjómar gagnvart undiretjómvaldi í
eigin stjómsýsluumdænú.
Sveitarhlutanefndir
Látiö er aö því liggja að sveitar-
stjónúr geti dreift valdsmeöferð
simú til svonefndra sveiLirhluta-
nefnda, sem kjósa ætti sbr. 58. grein
sveitaretjómarlaga. Einnig er ætlast
til að formenn slíkra nefnda vcrði
séretakir tengiliöir sveitaiiiluta við
sveitaretjómir. Akvæöi 58. greinar
sveitarstjómarlaga um þetta efni eru
svohljóðandi:
„Sveitarstjóm getur kosið nefnd
til aö fara með afmörkuð málefni í
hluta sveitarfélags. Akveða má í
samþykkt sveitaifélagsins að slík
nefnd verið kosin í almeimum kosn-
ingum í sveitaihlutanum."
I skýiingum Bjöms Friðfinns-
sonar við lagagreinina segir orðrétt:
„Akvæðió um kjör nefndar til að
fara með afmarkað málefni í hluta
sveitarfélags er m.a. sett með sam-
einingu sveitaifélaga í huga, en í því
sambandi getur konúö fram ósk um
kjör slíkrar nefndar." Megimegla
sveitarstjómariaga er aö niöuretöður
nefnda sveitaifélags taki aðeins
gildi meö staófestingu sveitarstjóm-
ar.
Áskell Einarsson.
Byggðaráð
Sveitai'stjóm getur faliö byggðaiáöi
fullnaðarafgi'eiðslu mála, þegar ekki
eiga í hlut veruleg fjáihagsleg mál-
efiú. Byggðaráð getur fullnaöaraf-
greitt mál, ef ekki er ágreiningur
imian þess um afgreiðslu eða viö
framkvæmdastjóra. Sveitarstjóm
getur falið nefnd, sbr. 61. grein
sveitaretjómarlaga, fullnaöaraf-
greiöslu ýmissa málaflokka. Sam-
kvæmt lagaskýringum Bjöms Frið-
finnssonar mun í daglegri fram-
kværnd vera átt viö venjubundnar
afgreiöslur mála, t.d. hjá stjómum
stofnana, um mimúliáttar málefni.
Það er ljóst af framkvæmd sveitar-
stjómamiála að byggðaráöiö er eina
nefnd sveitaifélags, sem að lögum
afgreiðir mál endaiúega og aiuiast
verkefni sveitaretjómar í starfsleyf-
um. Þetta vald getur ekki fallið í
skaut annarra nefnda sveitarfélags-
ins. Málsmeðferð sveitarhluta-
nefnda er bundin greinilega afmörk-
uðu verkefni, sem er sémiál sveitar-
hlutans, utan málameðferöar aö
venjubundmim verkefnum, sem
falla víðartil í sveitarfélaginu.
Bráðabirgðaákvæði Alþingis
Bráðabiigóaákvæðin, sem Alþingi
samþykkti viö sveitarstjómarlögin
árið 1992, fjölluðu eingöngu um
stækkun sveitaifélaga, svo sem al-
mennar kosningar um tillögur um-
dæmanefnda landshlutasamtakanna
um nýskipan sveitaifélaga í Iandinu.
Þessi viðbót við sveitarstjómarlögin
hróflaði í engu við sljómarháttum
sveiLnfélagaima, með tilliti til
stækkunar þeina. Samþykkt 49.
fulltrúaráðsfundar Sambands ísl.
sveitarfélaga frá 26. og 27. febiúar
1993 um sameiningarmál sveiLnfé-
laga, móluöu bráöabirgðaákvæðin,
og var í samþykktimú í engu vikið
að þöif um endurskoóun á stjóm-
keifi sveitarfélaganna, þótt komi til
stækkunar þeina.
Samkvæmt 105. grein sveitar-
stjómarlaga er Samband ísl. svcitar-
félaga vióurkennt af ríkisvaldinu,
sem lögfomúegur málsvari sveitar-
félagamia í landinu gagnvait ríkinu.
Allar hugmyndir um breytingar á
stjómskipulagi sveitaistjómarkeifis-
ins verða aö ræóast á vcttvangi
Sambands ísl. sveitaifélaga, sem
Liki afstöðu til þeirra.
Taktleysa
Uppi ern tillögur um að eftir stækk-
un sveitaifélags geti fyni sveitaríe-
lög haldið vissri sérstöðu, sem
sveitarhlutar um afmarkaða ákvaró-
anatöku. Þetta leiðir að margi'a
dónú til togstreitu innan nýju sveit-
aifélaganna, sem leiði til klofnings
eða viðvarandi hagsmunastyijaldar
á milli sveitarhluta. Þessar ástæður
em nægar til þess að flestir reyndir
sveitaretjómamiemi hafna þessaii
leið, og ekki síst þeir sem sjá þann
helstan kostimi við sameiningu, að
efla stjómarvald og framkvæmdag-
etu sveitarfélaganna, sem í senn nái
frarn vaxandi hagkvænmi með öfi-
ugra sveitarfélagi, sem geti fengist
við aukin verkefni. Bráðabirgða-
ákvæðin gera ekki rað fyrir lilut-
verki sitjandi sveitarstjóma í sam-
einingu sveitaifélaga. Þau verkefni
em að lögum i hendi umdæma-
nefnda. Það er því taktleysa ef sitj-
andi sveitaretjómir bollaleggja um
stjómsýslu í sveitarfélögum, sem
ekki er vitað enn um að verði stofn-
uð. Slík hugmyndafræðileg umræða
getur átt rétt á sér á vegum samLika
sveitaifélaga. Þegar tekin verður af-
staða um sameimngu sveitaifélags
verða kjósendur að gera sér ljóst aö
hin stækkuðu sveitaifélög verða aö
staifa stjómarfarslega á grundvelli
gildandi laga. Þar geta núverandi
sveitaretjómir engu breytl um með
samningum sín á milli.
Hlutverk Jöfnunarsjóðs við
sameiningu
Sveitarstjórinn í Skútustaðalireppi
upplýsir í grein í Degi að víða skoiti
upplýsingar um þýðingamúkil atriói
er komi til álita, ef sveiLufélög
verða sameinuö. Geit er ráð fyrir
því í 114. grein sveitaretjómarlaga
að félagsmálaráðuneytiö setji al-
meimar reglur um fjáihagslega að-
stoö Jöfnunarsjóðs til að greiða fyrir
sameiningu sveiLirfélaga. Geit er
ráð fyrir að slík aðstoð geti staöið í
ein fimm ár.
I lagaskýringum Bjöms Frið-
finnssonar við þessa lagagrein segir
orðrétt: „I sumurn tilvikum getur
þurft að jafna skulda- og rekstrar-
stöðu sveitaifélaga við sameiningu
þeiira, t.d. viö sameiningu sbr. 95.
grein. Hins vegar er ekki hægt aö
reikna með því að hinar almcnnu
reglur feli í sér séretaka fjárhagslcga
aðstoö í öllum tilvikum, þar sem
sveitaifélög sameinasL" Þessi laga-
túlkun tekur af öll tvímæli um aö al-
meimar reglur em fyrir hendi um
þátt Jöfnunarsjóðs í samciningu
sveitaifélaga. Verði um frekaii að-
stoö aó ræða koma til ákvæði 95.
greinar lagamia um fjárhagslega aö-
stoð í fjárþröng, sem sanúcvæmt
lagatúlkun Bjöms Friðfinnssonar er
aðeins gripiö til sem neyðaiúnæði.
I áðumefndri lagagrein er geit
ráó fyrir að sameining sveitaifélaga
geti verið lausn á fjárhagsvanda
sveitaifélags. Brýnt er í unuæöum
um sameiiúngu sveitarfélaga að
nieim geri sér hlutlæga grein fyrir
því hvemig hagaö veröi fjáihags-
legri og rekstrarlegri yfntöku, ef til
sameiningar kemur. Þetta er nær-
tækt umræðuefni fyrir sitjandi sveit-
arstjónúr.
Veruleiki líðandi stundar
Hver sem skoðun maiuia er á skipt-
ingu landsins í sveiLirfélög, verða
memi aö mynda sér raunsæja
skoóuna, út frá þeim lagalegu for-
sendum, sem hlutverk og stjómai-
fareleg staða sveitaifélaganna hvílir
á. Hér verða menn aó byggja á veiu-
leika líðandi stundar cn ekki á
óljósri sérhyggju núverandi sveitai-
félaga, sem stríðir gegn tíðaiandan-
um um kosti samþjöppunar valds í
stóium eiiúngum, með hagkvænm-
ina aö leiðarljósi.
Grein þessi er ekki skiifuð til að
hlutast um núverandi sameiningai-
áfomi. Tilgangurinn er að benda á
nokkrar staöreyndir til upplýsinga,
m.a. með það í huga að í fyira staifi
núnu hafði ég núkla reynslu af sani-
einingamiálum sveitaifélaga. Eg
mun í síðari grein núimi fjalla um
stærðir sveitaifélaga.
Askell Einarsson.
Ilöfundur er fyrrverandi framkvæmdastjóri
Fjóróungssambands Norölendinga.
Millifyrirsagnir eru blaðsins.
Svar við „Hver er maðtirínn?:
'9561 Lude '61 uuecj aoejr) isiijíS uubh
•odbuo^ ifjuiqjotjQpkj uubij qjba 6^61 9Py ‘?PUBl5u3 J 3JitjsujBqgui>jDng
i a/y\oig umuBjpijSBisiABUJiaq i jba uubj^ ‘£261 IsÍPPæJ odbuoj^ jb jaureg suug