Dagur - 22.12.1993, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - Miðvikudagur 22. desember 1993
EES og hvað svo?
Gemingaveðrinu um EES hefur
slotað. Hrinan um EES hófst
snemma árs 1989 þegar EFTA-rík-
in ákváðu að taka boði efnahags-
bandalagsins um samningaviðræð-
ur um sameiginlegt evrópskt efna-
hagssvæöi og í hönd fóru könnun-
arviðræður og síðan strangar samn-
ingaviðræður. Islenskir samninga-
menn þurftu að sinna umfangs-
miklum málaflokkum, margfalt
liðfærri en erlendir starfsbræður
þeirra. Ríkisstjóm Steingríms Her-
mannssonar og síðar ríkisstjóm
Davíðs Oddssonar þurftu að verja
þá pólitísku ákvörðun að ganga til
samninga og freista þess að sann-
færa landsmenn um ágæti hennar.
Lokahrinan í þinginu var eftir og
tímafrek, eins og allir vita. Það er
því ekki að undra að nú spyrji
menn sig þess hvaó komi næst;
hvort EES nægi til að tryggja ís-
lenska viðskiptahagsmuni?
Þaó er gömul saga og ný aó við
íslendingar eigum, flestum ríkjum
fremur, afkomu okkar undir utan-
ríkisverslun. Viðskiptakjör okkar á
erlendum mörkuðum eru af þeim
ástæðum afar mikilvæg og sókn
eftir bættum viðskiptakjörum hefur
því verið fyrirferðamikill þáttur ís-
lenskrar utanríkisstefnu um langt
skeið. EES-samningurinn er rök-
rétt framhald þessarar stefnu.
Evrópumarkaóur hefur nú um
langan aldur verið okkar mikil-
vægasti markaður og útflutningur
til Evrópu hefur stöðugt aukist á
síðustu árum. Með EES-samningn-
um náðum við fullum aðgangi að
stærsta markaðssvæði heims á
jafnréttisgrundvelli viö heimaríkin
og opnuóum okkur leið til að laða
hingað langþráð erlent áhættufjár-
magn. Sú staðreynd að í fyrsta sinn
njóta sjávarafurðir okkar, með
nokkrum undantekningum þó, toll-
frelsis á við iðnaðarvörur annarra
ríkja á Evrópumarkaði, án þess að
Evrópubandalagið fengi framgengt
kröfum sínum um veiðiheimildir í
stað tollaívilnana, sýnir betur en
flest annað hve samstaóa okkar
með öðrum EFTA-ríkjum var mik-
ilvæg. An framlaga þeirra til samn-
ingsgerðarinnar, m.a. í formi sjóðs-
framlaga og veiðiheimilda, hefði
verið borin von að ná fram þeim
tollívilnunum sem náðust.
Viðskipti við Bandaríkin
Vióskipti okkar við Bandaríkin
hafa um áratuga skeið verið okkur
mikilvæg, og sá markaður hefur
tekið við stórum hluta fiskútflutn-
ings okkar á áratugunum eftir stríð,
(Horft til nýrrar aldar)
þótt sá útflutningur hafi minnkað
undanfama áratugi. Eftir sem áður
er ljóst að bætt viðskiptakjör á
Bandaríkjamarkaði skipta okkur
miklu.
Bandaríkin, Kanada og Mexíkó
gerðu með sér fríverslunarsamning
(NAFTA) á síðasta ári, sem reynd-
ar er meira en fríverslunarsamning-
ur eins og vió þekkjum þá, þar sem
ákvæði eru í NAFTA um frjálsan
stofnsetningarrétt og frjáls þjón-
ustuviðskipti. NAFTA- samningur-
inn er um margt athyglisveróur.
Fyrst ber aó telja aö Bandaríkin
hafa hingaó til fylgt þeirri megin-
stefnu aó gera ekki viðamikla
bindandi samninga á viöskipta-
sviðinu, heldur hafa þau fremur
treyst á mátt sinn og megin og
þáttöku sína í GATT. Enda hafa
Bandaríkin ekki verið mikió út-
flutningsríki. NAFTA markar því
ákveðna stefnubreytingu banda-
rískra stjórnvalda sem rekja má til
óánægju þeirra með það hvemig
GATT hefur reynst, aukinnar þarf-
ar þeirra fyrir útflutning og ótta við
samkeppnisstöðu bandarískra fyrir-
tækja gagnvart kepinautum í suðri,
sem búa við mun hagstæðari
rekstrarskilyrði. Þá ber að nefna aó
Mexikanar náðu fram í samningum
athyglisveróum undanþágum varó-
andi forræði þeirra á auólindum.
Ríkisstjórnin skipaði í vetur
nefnd fulltrúa fjögurra ráóuneyta
til aó fara yfir NAFTA samninginn
og kanna möguleika Islendinga á
fríverslun í vesturátt. Þann 10. maí
skilaði nefndin áfangaskýrslu, þar
sem kom fram aó Islendingum
væri mikill akkur í fríverslun viö
Noróur-Ameríku, en jafnframt var
minnt á aó ekkert lægi fyrir um
áhuga Norður-Ameríkuríkjanna á
að bæta fleiri ríkjum viö, né heldur
hvort Island gæti orðið þar á meó-
al. Fríverslunarsamningar eru
flóknir í framkvæmd í Bandaríkj-
unum og staðfesting þeirra á þingi
tímafrek. Ríkisstjómin mun á
næstu mánuðum halda þessu máli
opnu og leita eftir viðbrögðum
Bandaríkjamanna. Breytt heims-
mynd gerir það enn brýnna en áður
að við reynum að vióhalda og efla
samskipti og viöskiptatengsl við
Bandaríkin.
Önnur viðskiptasvæði
Islensk stjómvöld hafa á undan-
förnum árum unnið að því að bæta
samkeppnisstöðu íslenskra útflytj-
enda á mörkuóum utan V-Evrópu
og Bandaríkjanna.
Nokkuó hefur unnist í að brjóta
1
PHDI^ Hafnarstræti 96 • Akureyri
r m\|«J Sími 27744
LeikfangamarkAÖurinn
-S
íslenskum afurðum leið gegnum
viðskiptahindranir utan V-Evrópu
og Bandarítyanna. A vettvangi
EFTA hefur Island nýlega gert frí-
verslunarsamninga við Búlgaríu,
Pólland, Rúmeníu, Slóvakíu,
Tékkland, Ungverjaland, Israel og
Tyrkland. Þá hafa verið gefnar
yfirlýsingar um aukið samstarf í
viðskiptum meö öllum Eystrasalts-
ríkjunum, Slóveníu og Albaníu.
Einnig hefur vcrið unnið að því að
ná tollívilnunum fyrir sjávarafurðir
í samningum við ýmis ríki Suóur-
Ameríku og Austurlanda fjær í
tengslum við Urúgvælotu GATT.
Framtíðarsamskipti íslands
og Evrópubandalagsins
Nú þegar EES-samningurinn ligg-
ur fyrir og flest hinna EFTA-ríkj-
anna standa í samningum um aóild
að Evrópubandalaginu, er eðlilegt
að Islendingar ræði, hvort aóild að
Evrópubandalajginu kunni að vera
góður kostur. Eg hef sagt það áður
og segi það enn að aóild að Evr-
ópubandalaginu er ekki á dagskrá
núverandi ríkisstjórnar. Fyrir því
eru nokkrar ástæður.
Sú fyrsta er sú að ekki hefur
verið kannað til hlítar hvem hag
við höfum aó aðild að Evrópu-
bandalaginu, umfram það s'em ætla
má aó þátttaka okkar í hinu evr-
ópska efnahagssvæði muni skila.
Með EES fáum við hindrunarlaus-
an aðgang að innri markaði Evr-
ópubandalagsins á áþekkan hátt og
þau ríki sem eru aðilar að banda-
laginu. Kannanir hagfræðinga í
hinum EFTA-ríkjunum benda til
aó EFTA-ríkin muni hagnast meira
á EES-samningum en aðildarríki
EB og hagur EFTA-ríkjanna aö
fullri aðild muni fremur felast í
þeim pólitísku áhrifum sem af aö-
ild leiða. A hinn bóginn þekkjum
við fiskveiöistefnu Evrópubanda-
lagsins og getum gert okkur í hug-
arlund hvem fórnarkostnað það
hefði í för meó sér ef íslenskur
sjávarútvegur yrði að búa við hana
óbreytta.
I annan stað ber að minnast þess
að Evrópubandalagið er ekki
klúbbur sem veitir nýjum ríkjum
aðild strax og þess er óskað. Mörg
dæmi eru þess aó ríki hafa þurft aó
bíða langa hríð, án þess að þeim
væri svarað. Til þess að af aóildar-
vióræðum geti orðið þarf að liggja
fyrir pólitískt samkomulag allra
aóildarríkjanna um að hefja slíkar
viðræður. Evrópubandalags-ríkin
náðu samkomulagi á leiðtogafund-
unum í Lissabon á síðasta ári, þeg-
ar aðild EFTA-ríkjanna var á döf-
inni.
Aðildarviðræóur eru nú hafnar
viö flest þeirra, en Island sá ekki
ástæðu til þess aó fylgja öórum
EFTA-ríkjum í að leita aðildar. Is-
Jón Baldvin Hannibalsson.
lendingar þurfa því ekki að hug-
leiða spuminguna um frekari við-
ræður við EB fyrr en í fyrsta lagi
eftir 1996, þegar ætlunin er að taka
ákvarðanir um framtíðarskipulag
Evrópubandalagsins. Stjómkerfi
bandalagsins þolir ekki að aöildar-
ríkjum fjölgi að mun og ýmsar
hugmyndir eru um, hvemig fara
beri meö því hverjar viðtökur
Malta fær við ósk sinni um aðild
Með EES
fáum við hindr-
unarlausan
aðgang að
innri markaði
Evrópubanda-
lagsins á
áþekkan hátt
og ríki EB
og hvort aóild Möltu kynni aö hafa
í för með sér breytingar á stöðu
Lúxemborgar innan bandalagsins.
I þriðja lagi ber að minna á að
það er engin ástæða til að ganga út
frá því sem gefnu aó aóildarvið-
ræður annarra EFTA-ríkja leiði til
aðildar. Við höfum séó mýmörg
dæmi þess undanfarin ár að við-
horf almennings í einstökum ríkj-
um til Evrópusamrunans geta tekið
miklum breytingum frá ári ti! árs.
Efnahagsástand og pólitísk þróun
heimafyrir virðist hafa mun meiri
áhrif á vióhorfið til Evrópu en ein-
hver söguleg hugsjón um samein-
aóa Evrópu. Þá er ósvarað þeirri
lykilspurningu hvaða niðurstaða
fæst t.d. í fiskveiðimálum og land-
búnaðarmálum. Ekki er að efa aö
sterk andstaða í einu hinna skand-
inavísku EFTA-landa við nióur-
stöðu aðildarviðræönanna gæti
hæglega haft keðjuverkandi áhrif.
Horft til nýrrar aldar
Þaó er engin ástæóa til að örvænta
þótt flest önnur EFTA-ríki gangi í
Evrópubandalagið. EES-samning-
urinn er okkur hagstæður og hann
verður áfram til og þau réttindi og
skyldur sem hann kveður á um.
Innganga annarra EFTA-ríkja í
Evrópubandalagið hefói það ein-
ungis í för meó sér að laga þyrfti
stofnanaþátt samningsins að
breyttum aðstæðum. Það sem fyrir
okkur liggur á vettvangi Evrópu-
mála er fyrst og fremst að fylgjast
vel með þróun mála innan Evrópu-
bandalagsins.
Aðildarvióræður sem nú eru
hafnar veróa athyglisverðar, ekki
síst fyrir þá sök að niðurstaða
þeirra mun gefa okkur vísbending-
ar um það, hvernig Evrópubanda-
lagið er í stakk búió að mæta mik-
ilvægum hagsmunum hinna noró-
lægari Evrópuríkja. Breytingar á
stööu Lúxemborgar á næstu árum
veröa fróðlegar fyrir þá sem
byggja önnur örríki. Síðast en ekki
síst verður fróðlegt að sjá hvemig
Evrópubandalagið vill sjálft horfa
til nýrrar aldar, hvemig yfir-
standandi deilur um Maastricht og
efnahags- og peningamálasamband
aðildarríkjanna verða til lykta
leiddar. Með yfirvegun á breyting-
artímum og sýn til allra átta mun
okkur án efa farnast best.
I umræðunni í þinginu nú síðla
vetrar kom í Ijós að stjómarand-
stæðingar höfðu af því þyngstar
áhyggjur hvernig fara myndi um
samninginn ef flest EFTA-ríkjanna
gerast aðilar að Evrópubandalag-
inu. Þannig hafa raddimar breyst
eftir því sem lengra hefur liðið frá
átökunum á Alþingi og málefna-
legt mat á kostum samningsins
komið í stað landráðabrigsla og
málþófs. Árangur samningavió-
ræðnanna um hið Evrópska efna-
hagssvæði er okkur hvatning til að
halda áfram að leita samninga við
önnur ríki um frelsi í milliríkjavið-
skiptum að leiðarljósi.
Enn er ekk( útséó hvort samn-
ingar nást í Urúgvælotu GATT.
Því er erfitt að trúa að Evrópu-
bandalagið og Bandaríkin láti það
mikla tækifæri til að efla milli-
ríkjaviðskipti fram hjá sér fara. Ef
niðurstaóa næst þar mun það ekki
einvörðungu þýða að markaðir
opnast á sviði þjónustuviðskipta,
heldur mun einnig í fyrsta sinn í
sögunni takast að brjóta rof í þann
vamarmúr sem hinar vestrænu
þjóðir hafa komið upp til vemdar
landbúnaði sínum, neytendum og
þróunarlöndum til hinnar mestu
bölvunar. Þannig gætu skapast for-
sendur fyrir heilbrigðari viðskipta-
háttum i milliríkjaviðskiptum, sem
vonandi gætu einnig leitt til þess
að nokkuó létti á spennunni milli
hinna ríkari og snauöari ríkja.
Jón Baldvin Ilannibalsson.
Höfundur er utunríkisrúóherra og formaóur Al-
þýöuflokksins.
Athugasemd ritstj.
Grein utanríkisráðherra er
skrifuö áður en samkomulag
náðist í GATT-vióræðunum.
Algeng brunaslys á börnum
- vegna þess að þau ná í rafmagnssnúrur hitunartækja
Allmörg slys verða á hverju ári
vegna þess að börn ná að toga í
snúrur á hraðsuðukötluin,
könnum og öðrum hitunartækj-
um, sem notuð eru víða á heim-
ilum. Samkvæmt upplýsingum
frá Slysadeild Borgarspítala er
ekki unnt að fá nákvæmar tölur
um fjölda slysa vegna bruna-
sára af völdum hraðsuðukatla
og annarra hitunartækja en
engu að síður er Ijóst að nokkuð
er um slík slys að ræða á heimil-
um, þar sem börn ná að hella
sjóðandi vatni yfir sig eða snerta
hitunartæki.
I frétt frá Neytcndasamtökun-
um kemur fram að í skýrslu frá
yfirlækni sjúkrahússins í Hvidovre
í Danmörku sé skýrt frá því að á
tímabilinu frá nóvember 1990 til
ágúst 1993 hal’i 24 börn á aldrin-
um á fyrsta ári til fimm ára verið
til læknismeðferóar vegna bruna-
slysa frá hraósuöukötlum. Beinn
kostnaóur vegna innlagna þessara
barna hafi verió sem svarar 23
milljónum íslenskra króna - en þá
væri kostnaður heimila barnanna
sjálfra vegna þessara slysa ekki
talin með.
I frétt Neytcndasamtakanna er
nokkuö íjallað um þann búnaó er
vera þarf til staðar varðandi hitun-
artæki á heimilum. Þar segir að
katlar skuli vera með innbyggðum
hitarofa sem komi í veg lyrir að
hægt sé að hita þá upp tóma og
stöövi upphitun þegar vatn helur
náð aó sjóða. Þá þurfi rafmagns-
snúra að vcra eins stutt og kostur
er auk þess sem lok verði að vcra
nægilega öruggt til þess aó haldast
lokað leggist hitatækió á hliðina.
Þá er einnig bent á í frétt Neyt-
endasamtakanna að varast beri að
velja katli cða öðru hitunartæki
stað nærri borðbrún þannig aö
börn geti síóur náð til þeirra eða
rafmagnssnúru sem tengjast þeim.
Þá er einnig bent á aó hentugra sé
aó geyma heita drykki í hitakönn-
um en hitunarílátunum sjálfum að
hitun lokinni. ÞI