Dagur - 29.01.1994, Qupperneq 10

10 - DAGUR - Laugardagur 29. janúar 1994
DÝRARÍKI ÍSLANP5
SR. SICURÐUR ÆOISSON
Fuglar 40. þáttur
Sendlingur
(Calidris maritima)
Sendlingurinn er af ættbálki
strandfugla (vaðfugla; fjörunga),
en tilheyrir þaðan snípuættinni.
Þetta er stór og fjölskrúðug ætt
vaðfugla, hefur að geyma um 87
tegundir um allan heim. Alls eru 8
fulltrúar snípuættarinnar regluleg-
ir varpfuglar á Islandi. Auk send-
lingsins eru það: hrossagaukur,
spói, lóuþræll, jaðrakan, stelkur,
óðinshani og þórShani. Af þessari
ætt eru líka rauðbrystingur, sand-
erla og tildra, sem allar koma
hingað til lands á fartíma, haust og
vor, oft í gríóarstórum hópum, á
Ieið sinni til og frá varpstöðvunum
á norðanveróu Grænlandi og NA-
Kanada.
Sendlingurinn er um 21 sm að
lengd, og því að stærð á milli lóu-
þræls og rauðbrystings. Hann er
þybbinn, fótstuttur og á allan hátt
snaggaralegur fugl, á vetuma
dökkgrábrúnn á höfði, bringu og
að ofan, en hvítur að neðanveróu
og dílóttur á síóum. A sumrin er
hann ljósari og flikróttari að ofan.
Fætur eru stuttir, gulir að lit.
Nefiö er tiltölulega langt, þykkt
og kröftugt og aóeins niðursveigt í
endann. Það er að mestu dökkt,
gult þó við nefrótina (meir á vetr-
um). Augnlitur er dökkbrúnn.
Röddin er breytileg; að sumar-
lagi berst frá honum stutt og
hreimþýtt vell, en á fjörum, utan
varptíma, mjóróma flaut, er hann
tekur sig til flugs.
Sendlingurinn verpir á hrjóstr-
ugu bersvæöi í norólægum lönd-
um, þ.e.a.s. fjalllendi Skandinav-
íu, íshafslöndum Sovétríkjanna
gömlu, Kanada, á Grænlandi,
Svalbarða og á Islandi. I Færeyj-
um er hann fáliðaður varpfugl og í
Skotlandi verpti hann á árunum
1978-1982.
Hér er sendlingurinn all al-
gengur varpfugl, einkum langt
upp til fjalla og heiða og úti á an-
nesjum. Hreiórinu er valinn staður
í þurrlendi, en jafnan er í grennd-
inni einhvers konar votlendisskiki,
þ.e.a.s. rekja, keldudrag, flóablett-
ur, eða þá hreinlega Iækur, tjörn
eða vatn.
Varptíminn er seinni hluti
marsmánaðar og er hreiðrið
grunnur bolli, lítið sem ekkert
fóðraður, oft hjá steini eða við
grasskúf, mosa, krækiberjalyng
eða annan gróður. Þaó er sjaldan
alveg hulið, en mjög erfitt aó
koma auga á það, vegna þess hve
vel þaö fellur inn í umhverfið.
Sendlingar eru einkvænisfugl-
ar. Eggin eru fjögur talsins og aó
lit ekki ósvipuð eggjum annarra
skyldra mófugla, þ.e.a.s. steingrá
eða gulbrún að aðallit, þakin
dökkbrúnum blettum, litlum og
stærri, einkum við sverari endann.
Utungunartíminn er talinn vera
urn 25 dagar og eru ungamir
hreiðurfælnir, þ.e.a.s. fara á stjá
jafnskjótt og hýið er þornað. Eftir
klak yfirgefur móðirin ungana,
eins og gerist á meðal ýmissa ann-
arra vaðfuglategunda, en karlfugl-
inn, sem talið er að liggi meira á
eggjunum í það heila, sér um
framhaldið, þ.e.a.s. uppeldið, uns
ungarnir verða fleygir, sem gerist
á unt þrcmur vikum.
I lok júnímánaðar fara send-
lingar að yfirgefa varpheimkynnin
og flykkjast til sjávar.
Utan varptímans er kjörlendi
sendlingsins grýttar fjörur og
klettóttar, yfirleitt þangi vaxnar,
og er þar oft margt um fuglinn. Er
sendlingurinn algengasti fjörufugl
hérlendis á veturna og sá eini
reyndar, er þá sést í öllum lands-
hlutum. T.d. er sjaldgæft að rekast
á aðrar vaðfuglategundir cn hann
við strendur Norður- og Austur-
lands á þeim árstíma; kannski
helst fjöruspóa, er kemur hér
stundum frá Evrópu og dvelur
vetrarlangt.
A vorin og seinni hluta vetrar
má einnig rekast á sendlinga á
leirum.
Fæðan við sjávarsíðuna er að
mestu lítil skeldýr, eins og t.d.
klettadoppur og smávaxnir kræk-
lingar, en auk þess eru burstaorm-
ar, smákrabbadýr og skordýr étin.
Sendlingurinn er mjög gæfur
fugl, bæði á varptíma og utan, og
því auðvelt að komast mjög nærri
honum.
Sendlingum, er dveljast hér á
Sendlingur að vetri. Fuglahand-
bókin 1987.
landi, má skipta í þrennt: fyrst eru
varpfuglar (þ.e.a.s. íslenski stofn-
inn), þá umferðarfuglar (er koma
hér við á ferð sinni vor og haust til
og frá vetrarheimkynnunum á
Grænlandi og í heimskautalöndum
Kanada), og loks vctrargestir (sem
þá ílendast úr áðurncfndum hóp-
um, a.m.k.). Ekki er vitað hvaðan
íslensku fuglarnir cru upprunnir
og stofnstærðin er óþekkt.
Löngunt var taliö að íslenski
sendlingurinn væri algjör staðfugl,
en annaó hefur nú komið á dag-
inn. Þó er erfitt að gefa skýra
ntynd af ferðum hans til og frá
landinu, því endurheimtur fugla,
merktra hér á landi, hafa ekki
margar fengist erlendis. Þó fannst
sendlingur, merktur á Islandi 20.
maí 1942, í apríllok 1943 norður á
Baffinslandi. Og annar, merktur
12. maí 1954, náðist 23. nóvem-
ber sama ár á norðurströnd Spán-
ar. Og enn fannst sendlingur, er
merktur hafði verið 17. maí 1954
hér á landi, á jóladag sama ár á
Nýfundnalandi. Og hinn fjórði,
merktur hér 11. október 1956,
náóist rúmu ári síðar við Bratta-
hlíó á SV-Grænlandi. Og loks
fannst sendlingur, merktur hér á
landi 10. maí 1972, hinn 6. des-
ember 1973 á vesturströnd Hol-
lands.
Ekki er með öllu ljóst hvað
þetta merkir, en talið líklegt, að
einhver hluti stofnsins og þá helst
ungir fuglar og óhertir, leggist í
þessar ferðir til að dvelja á hlýrri
slóðum yfir kaldasta vctrartímann.
Einnig er talió hugsanlegt, vegna
endurheimtna fuglanna á Spáni og
í Hollandi, að eitthvað geti verið
uni svona ferðir að ræða til Bret-
landseyja, en þar eykst fjöldi
sendlinga nijög í október ár hvert
og nær hámarki í janúar. Eflaust
eiga frekari endurheimtur eftir að
skýra þetta frekar.
En elsti mcrkti sendlingur, er
hefur náðst aftur, var 13 ára og 11
mánaða. Hann var breskur. Ef-
laust veróa þessir fuglar samt mun
eldri cn þetta gefur til kynna; elsti
lóuþræll, sem menn vita deili á,
var t.d. meir en helmingi eldri,
þ.e.a.s. 28 ára og 8 mánaóa. Og
dæmi eru auk þess um 20 ára
gamlan fugl, og 17 og 16.
5ÖCU R FRA SVI ÞJO-P
INOALDUR ARNÞÓRSSON
„Kuldaskrœfa“
Það er alveg vonlaust verk að ætla
aó segja einhverjar sögur frá Sví-
þjóó án þess aó ég byrji á aó tala
um veðrið. Ég hef að ég held alveg
frá því ég heyrði lagið „Suður um
höfin“ í fyrsta sinn, haft þá tilfinn-
ingu að „suður um höf ‘ þýddi „suð-
ur til hlýinda“. Það var því meó sér-
stakri ánægju að ég tók aö mér du-
litla vinnu hér í sænska strandbæn-
um Suðurhöfn (Söderhamn), nafns-
ins vegna. Suðurhöfn, Suóurhöfn,
bara nafnið dugói til aö ég fyndi
hitann og sæi „sólgylltu ströndina“
fyrir mér. Sérstaklega var mér þetta
ánægjulegt í ljósi þeirrar staóreynd-
ar hvé kuldi hefur alltaf lagst illa í
mig. Ég er grannur aö eölisfari og
þoli því kulda illa, en er þeim mun
sólgnari í hita hvar sem til hans
næst. Sem bam og unglingur var ég
því oft látinn heyra það aó ég
væri.....
„Ég vona að þér hafi ekki leiðst“
Það er alltaf þessi sama ferðaspenna
sem gagntekur mann í flugstöð
Leifs Eiríkssonar. Það er kannski
skiljanlegt í ljósi þeirrar þreytu og
svefnleysis sem skín úr augum sam-
ferðafóks míns, en öll höfum vió
oröið aó vakna um fjögurleytið,
mörg nýsofnuó.
„Eg ætla bara að fá að skoóa,“
svaraói ég afgreiðslustúlkunni bros-
andi og gekk framhjá angóruullar-
nærfötum, lýsi og prins pólói eins
og mér kæmi þetta ekkert við, staó-
ráöinn í aó eyða ekki ferðapening-
unum í neina vitleysu hér í fríversl-
un flugstöðvarinnar.
„Ég ferðast alltaf meó Flugleið-
um,“ sagöi kona á sjötugsaldri sem
sat vió hliðina á mér í flugvélínni.
Vió vorum yfir Bergen eða þar, átt-
um aó lenda eftir svolitla stund í
Osló. Við vorum tvö í röð með
þremur sætum, hún við gluggann,
miðsætið autt og ég vió gangveg-
inn. Ég vildi fá aó vera í friði og
ákvað að tala ekki við konuna, en
sagði þó „jæja geriröu það,“ lokaði
augunum og var að festa svefninn
þegar hún segír „ég er frá Uppsala.“
„Við maðurinn minn eigum hús í
Florida og fljúgum oft á milli og ég
get sagt þér það, að hér áður fyrr
fórum við alltaf með SAS, en eftir
að ég flaug einu sinni fyrir tilviljun
með Flugleiðum neita ég að ferðast
meó öðru flugfélagi.“ Hér vaknaði
þó íslendingurinn í mér og ég varð
að vita af hverju? „Jú sérðu,“ sagði
hún, „þeir eru alltaf á réttum tíma.“
Ég fékk að borga fyrir þessa for-
vitni. Tæpum einum og hálfum tíma
síðar, þegar flugvélin Eydís var lent
í Stokkhólmi var ég búinn að skoða
myndir af öllum bömum, bama-
bömum og tengdabömum, ég hafði
upplýsingar um námsárangur allra
þessara einstaklinga, erfiöleika sem
þeir höfðu átt viö að stríða eða
höfðu vió að stríóa, myndir af
blómategundum sem hún ræktaði í
Florida í garðinum, myndir af hund-
inum, húsbóndinn haföi gigt og gat
því ekki komið með og fl. og fl. Við
spenntum af okkur beltin og stóöum
upp. Hún leit á mig brosandi og
sagði.......
„Er þér kalt góði?“
Suðurhöln er sérstaklega fallegur
strandbær á austurströnd Svíþjóðar
u.þ.b. tvö hundruó kílómetra noróan
við Stokkhólm. í janúíumánuði
syngja menn ekkert „suður um nein
höf ‘ hér, því þau eru öll ísilögð og
kuldinn ofsalegur. Undir þetta var
ég ekki búinn. Ég skalf og nötraði
þegar ég gekk í gegnum göngugöt-
una í Suðurhöfn fyrsta daginn. Allar
verslanir kepptust við aó bjóða best
á janúarútsölunum. Ég sá útundan
mér að verðió hafði lækkað um
þrjátíu til sjötíu prósent, svo hér
gæti ég grætt mig alveg auralausan
á svipstundu. Ég gekk hraðar og
hraðar, mér fannst ég ekki með
fullri meðvitund vegna kuldans.
Kuldinn nisti í gegnum allt, ég
dauðsá eftir að hafa ekki keypt an-
góruullamærfötin í flugstöóinni. Ég
hef ekki gengið í síðbrók í cin sautj-
án-átján ár, en nú óskaði ég þess að
ég ætti svoleiðis. Ég jók enn hrað-
ann, en var nú farinn að gera mér
ljóst að heim í íbúðina kæmist ég
aldrei án aðstpöar, svo langt átti ég
enn ófarið. Ég þraukaöi þó enn
töluvert, en þegar stutt var orðið
eftir til íbúóarinnar ákvað ég aó vió-
urkenna vanmátt minn og leita mér
aðstoðar. Ég óó inn í næstu verslun
og skalf. Ég spurói afgreiðslustúlk-
una hvort hún vissi hvað væri mikið
frost. Hún sagði mér að frostíð væri
32 stig, en hér mætti ég aðeins vera
ef ég ætlaði að versla. Ég fann að
ég réð ekkert við skjálftahrinumar í
líkamanum, væri ég með falskar
tennur hefðu þær sennilega brotnaö.
Ég gekk innar í búðina þar sem ég
sá ofn, sneri mér að afgreiðsludöm-
unni og baó um að fá að ylja mér í
smástund. Hún gaf eftir og leyfði
mér að vera um stund. Hún gekk
baka til þar sem einhver annar var
aó vinna og sagði án þess aó skynja
aö ég heyrði hvert oró sem talaó var
„það er einhver útlendingur þama
frammi, ég veit ekkert hvað er aö
honum, en hann skelfur eins og
aumingi.“ Fram í búóina gekk rík-
mannlegur Svíi, blíðlegur aó sjá og
mælti mjög kurteislega......
„Þú mátt eiga þitt sjónvarp, ég fer
ekki út héðan fyrr en vorar“
Ég lá lengi í heitu baðinu og las Af-
tonbladet. Þaó voru fáar fréttir.
Helst þótti þó fréttnæmt að fylgis-
aukning heftir oróið við hugmynd-
ina um aó Svíþjóö gangi í EB um
næstu áramót. Nú eru rúmlega 30%
hlynnt hugmyndinni, en svo mikió
hefur fylgið aldrei verið. Hringir þá
ekki síminn. Það má segja aó óþæg-
indin séu ámáta hvort heldur maður
situr í baókarinu eða á klósettinu.
Ég rauk fram rennblautur og var
strax farinn að kólna aftur. „Já
séróu, þaó er útaf sjónvarpinu sem
þú skoóaóir áðan, en fannst of
dýrt,“ sagði mild konurödd. „Hvaó
viltu?“ sagói ég og lét pirringinn
heyrast. „Verslunarstjórinn segir að
þú getir fengið 40% afslátt ef þú
kemur strax og staðgreiðir.“ Ég var
þegar farinn að skjálfa og fannst ég
mundi deyja ef ég þyrfti aftur út í
32 stiga frostið og svaraói því stutt-
ur í spuna...